محمدجواد آذری جهرمی:
دردسرهای شفافیت برای وزیر جوان کابینه
وزارتخانه‌ای که بیم امنیتی شدنش از همه بیشتر بود، برخلاف تصورها، از همه شفاف‌تر شد. محمدجواد آذری جهرمی، وزیر جوان ارتباطات و فناوری اطلاعات کابینه دولت دوازدهم، گوی سبقت را در شفاف‌سازی ربوده است.
یک سال قبل در چنین روزهایی بود که نامش بر سر زبان‌ها افتاد. هرچند ناشناخته بود، اما به سرعت به سوژه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بدل شد. هر کس روزمه‌ای از او می‌داد و با استناد به آن، حمله جدیدی را به او و دولت آغاز می‌کرد. اما این روزها گویا انتقادات به وزیری با سابقه امنیتی، تبدیل به تحسین شده است؛ هرچند جمع جدیدی از مخالفان، عزمشان را برای عقب راندن این وزیر جوان جزم کرده‌اند.
**از جهرم تا معاونت در وزارت
محمدجواد آذری جهرمی، متولد مهر 1360 و فارغ التحصیل رشته برق قدرت دانشگاه شهید عباسپور است. خود را نماینده دهه شصتی‌ها در کابینه می‌داند. او نخستین وزیر جمهوری اسلامی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی متولد شده است.
هرچند سابقه کاری وزیر جوان دولت دوازدهم چندان طولانی نیست، اما پرسش و ابهام درباره آن نیز زیاد است. اولین اطلاعات کاری او به سال 84 بازمی‌گردد؛ وقتی 24 ساله بود و به عنوان کارشناس فنی به وزارت اطلاعات راه یافت. سابقه‌ای که باعث شد وقتی او به عنوان وزیر در لیست پیشنهادی روحانی به مجلس قرار گرفت، واکنش برانگیز باشد. برخی بر این باور بودند که آمدن فردی که سابقه امنیتی دارد به وزارتخانه حساس ارتباطات، مسائل این وزارتخانه را نه تنها حل نمی‌کند، بلکه امید مردم را برای باز شدن فضای ارتباطاتی ناامید می‌کند.
او در سال 88، به عنوان مدیرکل امنیت سیستم‌های ارتباطی به سازمان تنظیم مقررات رادیویی رفته بود. بعد از این در سال 93 کار خود را در شرکت ارتباطات زیرساخت شروع کرد. البته همزمان به عضویت هیأت مدیره شرکت خدماتی ارتباطی رایتل نیز درآمد که به گفته موافقان او در جلسه رأی اعتماد به وزرای دولت دوازدهم، نقطه قوتش به شمار می‌رود.
آذری جهرمی حدود دو سال بعد و در راستای سیاست جوان‌سازی دولت در سطوح مدیریتی، از سوی محمود واعظی، وزیر وقت ارتباطات به ریاست شرکت ارتباطات زیرساخت انتخاب شد و در مقام معاون وزیر قرار گرفت. آذری جهرمی پله‌های ترقی را طی کرد و از یک کارشناس فنی به مدیریت کل و در نهایت با پیشنهاد واعظی و تدبیر روحانی، برای تصدی وزارت ارتباطات راهی بهارستان شد.
**ساز مخالفان در جلسه رأی اعتماد
وزیر جوان با برنامه‌های جدیدی آمد. عمده برنامه پیشنهادی او برای تحول در حوزه تجارت دیجیتال و حفظ حریم مردم در فضای مجازی بود. روحانی و موافقان از تخصص و جسارت جوانی‌اش گفتند، اما مخالفان هم برای نبودنش کم نگذاشتند. نادر قاضی‌پور، نماینده ارومیه در توضیح مخالفت خود با جهرمی، گفت: «به شما می‌گویند پدر تلگرام. گفته شده سرورهای تلگرام به ایران آمده، کجا است که این موضوع دیده نمی‌شود. شما مشکل تلگرام را چگونه حل کرده‌اید؟ مدیرعامل تلگرام، یک روسی صهیونیستی است که از روسیه فرار کرده است. آقای جهرمی بعد از رایزنی شما با این سرویس هر روز ادبیات مدیریت تلگرام علیه جمهوری اسلامی ایران بی‌ادبانه‌تر شده است. لذا مسئولین قضایی و امنیتی لازم است به این موضوع ورود کنند».
در آن جلسه، هرکسی آذری جهرمی را از ظن خود مورد عتاب و خطاب قرار داد. یکی به جوانی او و دیگری به تخصصش و یکی هم به سوابق او حمله کرد. کم نبود پچ‌پچ‌هایی که می‌گفتند اگر او بیاید فیلترینگ دوبرابر می‌شود؛ حتی اصلاح طلبان به عنوان مدعیان اصلی حمایت از روحانی، مدتی بر او و رئیس جمهور منتخب به خاطر این معرفی تاخته بودند. با این احوال، مرد جوان کابینه توانست با 152 رأی موافق و 120 رأی مخالف به کابینه دوازدهم راه پیدا کند.
**اولین دستور، شفاف‌سازی
قریب یک سال از شروع به‌کار آذری جهرمی می‌گذرد. حالا شاید بتوان دلایل مخالفت‌ها و موافقت‌های نمایندگان را بهتر درک کرد.
از تیر ماه سال 96 برای ارتباط مستقیم با مردم و مخاطبانش به توییتر رفت. تا مدتی پاسخگوی سابقه خود در وزارت اطلاعات بود و در توییتر خود نوشت: «مهندس بودم و هستم، در دفاع از حقوق مردم در هر لباسی. اگر روزی در مجموعه‌ای بودم برای مردم تلاش کردم نه علیه آنها.» حتی در واکنشی صریح‌تر نوشت: «هیچ‌گاه شغل بنده بازجویی یا مشاوره فنی آن یا تفتیش منازل نبوده است. این تهمت را پیگیری خواهم کرد».
آذری جهرمی خیلی زود وارد گود شد و برای اولین بار در ایران دستور شفاف‌سازی در عرصه فضای مجازی را صادر کرد. او دستور داد تا اسامی کم‌فروشان یا گران‌فروشان خدمات اینترنتی که دغدغه جدی مردم بود، رسانه‌ای شود. اتفاقی که گواه جدی‌بودن این وزیر جوان برای مقابله با متخلفان بود.
اما این تنها اقدام مردم‌‌مدارانه وزیر جوان نبود. روزی که «اپل» تصمیم گرفت اپ‌های ایرانی را از فروشگاه خود حذف کند یا کاربران ایرانی‌اش را از خدمات آن محروم کند، کمتر از چند ساعت در توییتر خود واکنش نشان داد و از مسئولان این شرکت بین‌المللی خواستار توضیح شد. جهرمی برای نشان دادن حسن‌نیتش در اقدامی بی‌سابقه، تعرفه‌های اینترنت برای سال جاری را در اینستاگرامش قرار داد و از مردم خواست نظرشان را بگویند.
آذری جهرمی جوان از شروع دولت دوازدهم پیش از همه وزیران باسابقه، پرچم شفاف‌سازی را برافراشته است. حالا هم در روزهای پرالتهاب بازار ارز، پیش از دیگران پیشگام انتشار اسامی دریافت‌کنندگان ارز دولتی برای واردات تلفن همراه شده است. شفافیت برای وزارت ارتباطات البته بدون حاشیه و دردسرهم نبوده است.
**مخالف فیلتر
وعده‌ای که روحانی برای مواجه شدن با فضای مجازی داده بود، آذری جهرمی سعی کرد عملی کند. رویکرد او در یک سال گذشته نشان می‌دهد که اولین راه‌حل این وزیر، فیلترینگ نیست. در ماجرای فیلتر اپلیکیشن «ویز» که از سوی مقامات قضایی انجام گرفته بود، صراحتا اعلام کرد که به نظر نمی‌رسد این اقدام برای حمایت از اپ‌های داخلی باشد و قول بررسی حقوقی ماجرا را به رانندگان تاکسی‌های آنلاین داد و در نهایت «ویز» هم از زیر تیغ فیلتر خارج شد.
**تلگرام، اپلیکیشن پرماجرا
اما بزرگترین چالش آذری جهرمی زمانی آغاز شد که گمانه‌زنی‌ها درباره فیلتر تلگرام بعنوان پرکاربرترین شبکه اجتماعی بالا گرفت. جنجال تلگرام از ابتدای کار آذری جهرمی دامن‌گیرش بود. بعد از حوادث دی‌ماه سال گذشته و فیلتر موقت تلگرام، آذری جهرمی اولین مقامی بود که لب به سخن گشود و گفت: «این تصمیم در شورای امنیت کشور گرفته شده و موقتی است. مرجعی که تصمیم گرفته، اعلام رفع نیز خواهد کرد.» هرچند تلگرام مدتی بعد از آن با دستور رئیس‌جمهوری رفع فیلتر شد، اما اظهارات وزیر جوان کابینه طی این مدت و حتی توییت انتقادی‌اش به پاول دورف، مدیرعامل تلگرام برای مسدود کردن یکی از کانال‌های ضدانقلاب، گواهی بر این بود که بنای محدود کردن شبکه‌های اجتماعی را ندارد. ماجرا به اینجا ختم نشد و اردیبهشت‌ماه امسال، دوباره تلگرام و مقاومت آذری جهرمی برای دفاع از حق مردم دردسرساز شد. تا آنجا که یک روز صبح رسانه‌های مختلف اعلام کردند وزیر جوان کابینه برای تقدیم استعفای خود به پاستور رفته است. آذری جهرمی ماند و خبر استعفا هم تکذیب شد، اما او تأکید کرد که فیلتر مؤثر نیست. با این حال، گروهی از کابران تلگرامی و خبرنگاران همچنان او را مقصر می دانستند تا مدتی بعد از فیلتر تلگرام و مختل شدن سرعت اینترنت کشور به او حمله می کردند.
همین موضع‌گیری‌ها کافی بود تا موافقان فیلترینگ، آتش توپخانه را علیه آذری جهرمی روشن کنند. مدیرعامل اپلیکیشن سروش که مدعی جایگزینی تلگرام در ایران است، وزیر روحانی را متهم به عدم همکاری با پیام‌رسان‌های داخلی و تخصیص سرورها به تلگرام کرد.
** طبقه نهم به روی خبرنگاران گشوده شد
این ماجرا تا همین هفته ادامه یافت. هفته گذشته، چهره‌هایی چون سردار محمدحسین جلالی، رئیس پدافند غیرعامل نیز اعلام کردند سرورهای هاتگرام و طلاگرام که نسخه‌های داخلی تلگرام است، در طبقه نهم ساختمان اصلی شرکت ارتباطات زیرساخت قرار دارد. پاسخ وزیر ارتباطات اما همچنان شفاف‌سازی بود. او یک گام به جلو برداشت و برای اثبات پاسخ خود از رسانه‌ها کمک گرفت. او اهالی رسانه را به طبقه نهم وزارت‌خانه‌اش فراخواند تا آنان بین او و ادعاهای مخالفان قضاوت کنند.
**فرصت سه ساله برای شفاف‌سازی
هنوز عمر وزارت آذری جهرمی به یک سال نرسیده، اما در به سرانجام رساندن تصمیماتش جدی‌تر از همه بوده است. بیتردید جدیت در شفاف‌سازی و مبارزه با فساد هزینه دارد. طرح رجیستری تلفن‌های همراه که از ابتدای فعالیتش در این سمت وعده داده بود، نیز کم برایش حاشیه به‌همراه نداشت؛ او از نارضایتی فعالان این صنف تا مصرف‌کنندگان و اتهام واردات انحصاری را به جان خرید؛ اما پای حرفش ایستاد و حالا همه در تمجید از این اقدام می‌گویند که آمار قاچاق تلفن همراه در بازار به صفر رسیده است.
**جوانی و الگوی تغییر برای جمهوری اسلامی
وزیر جوان روحانی حالا سه سال دیگر هم فرصت دارد تا شفافیت را در وزارتخانه متبوعش بیشتر کند و البته بالطبع می‌داند که قدم در راه پر هزینه‌ای گذاشته است. در تازه‌ترین سخنش گفته راه مبارزه با فساد، دولت الکترونیک است. از رسانه نمی‌ترسد و اتفاقا آن را راهی برای شفافیت و همراهی بیشتر با مردم می‌داند؛ برخلاف دیگر مسئولان نظام که عموما سی و اندی سال است در مسند خدمت به جامعه هستند، از هر ابزاری برای تعامل با مردم و شفاف بودن بهره می‌برد. و شاید این همان الگویی است که بتواند جان تازه به نظام ببخشد.