حواشی یک آزمون؛ نگرانی از ورود دانش‌آموزان عادی به مدارس سمپاد
آزمون ورودی پایه هفتم مدارس سمپاد در شرایطی برگزار شد که هم‌اکنون متخصصان سنجش هوش معتقدند با توجه به تکراری بودن سوالات و شاخص‌های روانسنجی ضعیف و سست آزمون این نگرانی وجود دارد که دانش‌آموزان عادی وارد مدارس سمپاد شوند.
آزمون ورودی پایه هفتم مدارس سمپاد سرانجام پس از کش‌وقوس‌های فراوان درباره برگزاری یا عدم برگزاری آن، 5 مرداد در شرایطی برگزار شد که هم‌اکنون اعتراضات بسیاری به ویژه از سوی صاحب‌نظران حوزه سنجش هوش درباره نحوه طراحی سوالات و روایی آن مطرح است.
در این آزمون، آموزش‌وپرورش به جای طراحی سوالات هوش، از سوالات تست هوش ریون استفاده کرد اما اشکال کار از آنجا ریشه می‌گیرد که سوالات آزمون ریون به آسانی از طریق موسسات خصوصی و فضای مجازی در دسترس است و برخی داوطلبان از قبل آن را دیده و حل کرده‌اند و همین مسئله باعث می‌شود در مقایسه با گروهی که این سوالات را ندیده‌اند، پیشی بگیرند.
جدی‌ترین مشکل در آزمون اخیر، استفاده از سوالات تست هوش ریون بود؛ صرف نظر از اینکه این آزمون مربوط به 80 سال قبل است و نمی‌تواند ابزار قابل اعتنایی برای سنجش هوش داوطلبان در دنیای امروز باشد، در دسترس بودن سوالات آن باعث شده است اعتبار و روایی آزمون فوق زیر سوال برود.باید توجه داشت که استاندارد بودن یک آزمون منوط به آن است، سوالات قبل از آزمون در دسترس نباشد.
از سوی دیگر مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان به عنوان متولی اصلی دانش‌آموزان تیزهوش شناخته می‌شود، چرا این مرکز در طراحی سوالات آزمون سمپاد دخیل نبود و فرایند کار به سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی سپرده شد؟ آیا مرکز سنجش وزارت آموزش‌وپرورش و سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی تا به حال تجربه طرح سوال برای بچه‌های تیزهوش را داشتند که امسال عهده‌دار این مسئولیت شدند؟
و حالا که سوالات آزمون ورودی پایه هفتم مدارس سمپاد همان سوالات هوش ریون بود و سرنوشت دانش‌آموزان تیزهوش با این ابزار تعین شده است، آیا می‌توان اعتبار این آزمون را پذیرفت و مطمئن بود که دانش‌آموزان تیزهوش وارد مدارس سمپاد می‌شوند؟
البته برخی متخصصان سنجش هوش بر این باورند با توجه به شاخص‌های روانسنجی ضعیف و سست آزمون مزبور که فرایند استوار تشخیص تیزهوشی برای نیم دروه اول را خدشه دار ساخته است عملا و فی الواقع پایه هفتم مراکز سمپاد از درون منحل شده است و بدین ترتیب مخالفان در حذف تدریجی سمپاد به خواسته‌شان نایل آمدند.
در همین رابطه تعدادی از مخاطبان تسنیم در پیام‌هایی که با ما در میان گذاشتند، چنین نظراتی داشتند:
* 6 ماه به بچه‌ها استرس وارد کردند آخرش با این آزمونی که سوالاتش اصلا طراحی نشده بود بلکه کپی 100 درصد از یک کتاب بود آن هم کتابی که در بعضی آموزشگاه‌ها با دانش آموزان کار شده بود معلوم نیست با اطلاع یا بدون اطلاع. این کارشون حق کشی است . کاش از همان کتاب‌های درسی آزمون برگزار می‌کردند حداقل همه این کتابها را داشتند.
* امسال برای این سمپاد اضطراب چند برابری ایجاد شد، در آخر هم که با این سوالات مسخره، ما رو سکته دادند.
* هر آزمون ورودی باید سوالات در چند سطح باشد تا گزینش دقیق‌تری صورت گیرد.در این آزمون کسانی قبول خواهند شد که اول آزمون ریون را کار کرده و دوم حافظه خوبی داشته باشند. افراد باهوشی که معمولا عجول بوده و متکی به حافظه نیستند، توانایی و آمادگی حل سوالات سخت‌تری را داشتند به دلیل مواجه شدن با سوالات ساده، قطعا چند اشتباه خواهند داشت. اگر این آزمون باطل نشود، نتیجه آن سطح مدارس سمپاد را به شدت پایین خواهد آورد. لذا لازم است سریعتر فکری اساسی شود.
* واقعا متاسفیم امسال بچه‌ها وخانواده‌ها را به سخره گرفتند با دیر برگزار شدن این آزمون وسردرگمی همه در محتوای این آزمون واینکه هرروز یک خبر بود استرس بچه‌های مارا چندین برابر کردند در شهرستان ما هستیم یک کلاس فقط در چهار جلسه به بچه‌ها این تست وآموزش داده بود آخر چه طور آزمون تکراری ملاک بهره هوشی خواهد بود کی جوابگو است بچه‌های خیلی خوبی را میشناسم که متاسفانه قبول نمی‌شوند ولی دانش آموز ضعیفی که همه سوالات را درست پاسخ داده چون جواب‌ها را داشته قبول می‌شود، حق خیلی از بچه‌ها ضایع شد خوب آزمون را حذف می‌کردید چرا مردم را اینقدر اذیت می‌کنید.
* نگرانی نسبت به ورود دانش‌آموزان عادی به مدارس سمپاد
کامبیز کامکاری متخصص هوش‌سنجی با تاکید براینکه با مشکلاتی که در آزمون هوش پایه هفتم برگزار شد این نگرانی مطرح است که دانش‌آموزان عادی موارد مدارس سمپاد شوند، گفت: مرکز استعدادهای درخشان آموزش‌وپرورش دانش‌آموزان تیزهوش را می‌شناخت و با آنها کار کرده بود؛ چرا آنها وظیفه طراحی سوالات را نداشتند؟ آیا مسئولان آموزش‌وپرورش می خواهند سمپاد را منحل کنند اما نمی‌دانند به چه روشی.
وی افزود: خانم مهاجرانی رئیس مرکز استعدادهای درخشان آموزش‌وپرورش یک تیم برای طراحی سوالات پایه هفتم مدارس سمپاد انتخاب کرد اما بعد از دو جلسه و بررسی کارشناسان به یکباره وظیفه طراحی سوالات را از مرکز سمپاد گرفته و به مرکز سنجش آموزش‌وپرورش واگذار کردند. برای برگزاری آزمون پایه هفتم مدارس سمپاد اصلا نیازی به طراحی آزمون نیست و آزمون‌های هوشی وجود دارد که در اختیار مردم نیست و میشد از آنها استفاده کرد.اگر قرار بود از آزمون ریون استفاده کنند بهتر بود از آزمون ماتریس‌های پیشرفته پیشرونده استفاده می‌کردند اما این اتفاق نیفتاد.
* در دسترس بودن سوالات، نتایج آزمون را تحت تاثیر قرار می‌دهد
در سوی دیگر ماجرا مسعود نجفی به عنوان فردی که سالها در مدارس سمپاد به عنوان معلم فعالیت داشته، معتقد است اگر دانش‌آموز از قبل سوالات تست هوش را دیده باشد می‌تواند نمره بالاتری را در مقایسه با دیگران کسب کند و همین مسئله بر نتایج آزمون تاثیر منفی می‌گذارد و می‌توان مدعی شد با کپی کردن سوالات آزمون ریون که در دسترس است نمی‌توان دانش آموزان تیزهوش را انتخاب کرد.
وی افزود: آموزش و پرورش می‌گوید هدف این است که بچه‌های باهوش وارد مدارس شوند بنابراین سوالات تست هوش را نباید از قبل بدانند چون در این صورت افرادی که پذیرفته می‌شوند دیگر تیزهوش محسوب نمی‌شوند.هم‌اکنون این پرسش جدی مطرح است که چرا آموزش و پرورش برای طراحی سوالات پایه هفتم مدارس سمپاد از ماه‌ها قبل برنامه‌ریزی نداشت تا نسبت به طراحی تست‌های هوش جدید اقدام شود و مجبور نباشند سوالات آزمون ریون را کپی کنند.
نجفی براین باور است که در آزمون ورودی مدارس سمپاد بیشتر تمرکز بر بحث پیشرفت تحصیلی است و جنبه‌های استعدادیابی ضعیف است که این روند نیاز به اصلاح دارد و یک دانش‌آموز باید ویژگیهای زیادی داشته باشد تا بتواند به عنوان یک دانش آموز نخبه محسوب شود. داشتن حافظه خیلی خوب در قسمت شنیداری یکی از ویژگیهای دانش آموز نخبه هست، توانایی تحمل ابهام(اینکه دانش آموز مداوم برای پیشرفت کار احتیاج به راهنمای معلم نداشته باشد)، پشتکار موارد متعددی پیش می آمد دانش‌آموزانی که به عنوان تیزهوش انتخاب می‌شدند توانایی تمرکز و پشتکار در یک کار پژوهشی یا المپیاد را نداشتند بنابراین پشتکار یکی از مهمترین ویژگی دانش‌آموز نخبه است.
وی افزود: حالا سوال اینجاست که با کپی کردن سوالات ریون ما کدامیک از موارد بالا را اندازه گرفتیم؟ آیا هدف آموزش و پرورش تربیت افراد باهوش و خلاق است یا به دنبال تعطیلی مدارس سمپاد هستند؟ اگر واقعا می‌خواهند کار بزرگی انجام شود چرا برای طراحی سوالات آزمون وقت کافی نگذاشتند؟ تا با یک روش صحیح واقعا دانش آموزان تیزهوش را انتخاب کنند. آیا تیزهوشان و نسل آینده ساز کشور آنقدر مهم نیست که از 6 ماه قبل برای طراحی سوالات آزمون برنامه‌ریزی کرد؟
* ضعف پژوهش در برخی مدارس سمپاد
نجفی بیان کرد: هم‌اکنون اغلب دانش‌آموزان تیزهوش در مدارس فرزانگان یک و علامه حلی یک هستند و برخی دیگر از مدارس سمپاد متاسفانه در هیچ رقابت علمی مقامی ندارند و این ضعف‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد.در فرصت مناسب حتما مشکلات این مدارس را در حضور مسئولان بررسی خواهم کرد.شیوه پژوهش در مدارس سمپاد اشتباه است و بچه‌ها پژوهش زده می‌شوند به عنوان مثال در برخی موارد مشاهده می‌شود، دانش‌آموز یک عنوان پژوهشی خوبی را انتخاب می‌کند اما مدرسه سطح و عنوان پژوهش او را تنزل می‌دهد و نتیجه آن می‌شود کارسوقهای ضعیف و عناوین پژوهشی که پایین‌تر از سطح یک دانش‌آموز دبیرستانی است. سالها در کارسوقهای متعدد مدارس تیزهوشان شرکت کردم و ضعف پژوهشی را از نزدیک بررسی کردم واقعا ضعیف بودن سطح پژوهش در برخی از مدارس آزار دهنده بود.
وی با اشاره به اینکه معلمان درس پژوهش در مدارس تیزهوشان براساس معیارهای مناسب انتخاب نمی‌شوند، افزود: بخصوص در بحث انتخاب معلمین پژوهش هیچگونه نظارتی وجود ندارد. چرا روند انتخاب بعضی معلمان پژوهش به صورتی است که باید ساده ترین مباحث زیست شناسی رو هم به آنها آموزش داد؟ سیستم در بحث پژوهش مشکل دارد در حالیکه از همان دوره متوسطه اول مدارس سمپاد باید پژوهش اصولی را به دانش‌آموزان آموزش دهند در مدارس تیزهوشان تهران پتانسیل‌های خوبی داریم اما چرا خروجی علمی دانش آموزان اینقدر ضعیف هست؟ نتیجه پژوهش دانش‌آموزان چه می‌شود؟ و چند پژوهش از میان این تعداد بالای طرح پژوهشی به سطح بالای میرسند؟مگر طرح‌هایی که نتیجه نمی‌گیرند با هدایت معلمان پژوهش و اجرای دانش‌آموزان تیزهوش نبوده پس مشکل کجاست که این طرحها نتیجه نمی‌گیرند؟ این در حالی است که پژوهش‌ها باید به مقاله تبدیل شوند این بنیان پیشرفت است.
* پیشنهادی برای مسئولان آموزش‌وپرورش
نجفی ادامه داد: نیازمند ساختارشکنی در مدارس سمپاد هستیم تا پژوهش به صورت اصولی مورد توجه بیشتری قرار بگیرد تیزهوشی به معنای حفظ کتاب و گرفتن نمره‌های بالا نیست امروزه در جهان تیزهوشی به معنای خلاقیت است و حتی ممکن است نمره دانش‌آموز 20 نباشد اما هم‌اکنون در مدارس سمپاد بر روی نمره 20 و قبولی در کنکور تاکید می‌شود نمره 20 و قبولی در رشته های مطرح در کنکور آنقدر اولویت دارد که دانش آموز موفق در المپیاد و یا پژوهش به موارد متعدد از سوی کادر اجراءی مدرسه تهدید میشد. در حالیکه این مدارس باید به اهداف متعالی تری همچون پژوهش و المپیاد بیاندیشند.
وی با ارائه یک پیشنهاد به مسئولان آموزش و پرورش گفت: اگر مسئولان اجازه بدهند در چهار مدرسه در سطح شهر تهران یک سال به صورت آزمایشی با روشی جدید کار و خروجی آن را رصد کنیم اگر موفق بود آن را در سایر مدارس دیگر تسری دهیم هم‌اکنون خلاقیت نکته مغفول در مدارس است و معلمان به آن توجهی ندارند در حالیکه مدرسه می‌تواند خلاقیت دانش‌آموز را شناسایی و به سامان برساند.