مهدی اخوان ثالث؛ ۲۸ سال بعد

از چهارم شهریورماه ۱۳۶۹، ۲۸ سال می‌گذرد؛ شاید سنگ مزارش را در طوس فراموش کرده باشیم اما اخوان با آثاری که از خود به جا گذاشت و آن سفری که از شعر کلاسیک به شعر نو داشت یادش همچنان در میان شاعران و دوستداران شعر زنده است. مصطفی علیپور به مناسبت سالگرد درگذشت این شاعر از تلاش‌های او در راه شکوفایی شعر نیمایی می‌گوید. اخوان با دو کتاب «بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» و «عطا و لقای نیما یوشیج» نیز به پدر شعر نو ایران ادای دین کرده است.

مصطفی علیپور با بیان این‌که اخوان را می‌توان یکی از متعهدترین شاگردان به ذهن، زبان و شیوه نیما دانست به ایسنا گفت: اخوان وفادارترین شاعر نیمایی است، خصوصا از منظر حفظ ضرورت‌های موسیقایی شعر نیما. هرچند که نیما خصلت‌های دیگری به غیر از موضوع زبان، همانند ابهام هم برای شعرش تعریف کرده بود که ممکن است در همه اشعار اخوان به درستی پیدا نشود.

این شاعر و منتقد افزود: اما در بین نیمایی‌های اخوان که بیشترین تعهد را به ذهنیت، نظریات و تجربیات نیما دارند شاید عالی‌ترین نمونه آن‌ها را بتوان در شعرهای «سبز»، «نماز» و «کتیبه» دانست. البته در بسیاری دیگر از آثار نیما این خصلت وجود دارد اما من گمان می‌کنم هم به لحاظ موسیقی، وزن، ساخت و صورت و هم به لحاظ ساخت معنا و نشانه‌های شعری و ابهامی که در این سه شعر وجود دارد آن‌ها را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین و عالی‌ترین آثار نیمایی او برشمرد.

علیپور در ادامه با اشاره به کوشش‌های فراوان اخوان در حفظ و توسعه نظریات نیما گفت: اخوان در میان چند شاگرد نیما، بیشترین کوشش را در معرفی، تعریف و توسعه نظری اندیشه‌ها و شعر نیما داشته است. دو اثر بسیار مهم او درباره نیما «بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» و «عطا و لقای نیما یوشیج» از آثاری بودند که اگر وجود نداشتند شعر نیما با آن شتاب وارد حوزه‌های ادبی روزگار ما نمی‌شد.

این استاد دانشگاه خوارزمی در حالی که کوشش‌های اخوان در معرفی نیما را تنها به دو اثر منتشرشده او درباره پدر شعر نو ایران وابسته ندانست ادامه داد: تلاش دیگر اخوان از این جنبه بود که تسلط فراوانی بر ادبیات فارسی و خصوصا شعر کلاسیک داشت که به پاسخگویی به شبهات و نقدهای سنت‌گرایان بر نیما و شعر نیما کمک می‌کرد. اخوان سعی کرده است سنت‌های نیما را از میان سنت‌های شعری و زبانی شعر کلاسیک بیرون بکشد و به سنت‌گرایان معرفی کند.

او با بیان این‌که یکی از طلایه‌داران معرفی شعر نیما، اخوان بوده است گفت: با این وجود در کنار اخوان می‌توان احمد شاملو را نیز دیگر شاگرد بزرگ نیما نام برد که به‌دلیل حضورش در مطبوعات، به‌عنوان یک روزنامه‌نگار و تلاش‌های روزنامه‌نگارانه‌اش برای معرفی شعر نیما موثر بوده است.

مصطفی علیپور در پاسخ به این‌که اوج اخوان در کدام اثر او نمود پیدا کرده است بیان کرد: اخوان شاعر زبان، فرم و ساخت است. عالی‌ترین شعر اخوان را می‌توان «کتیبه» دانست، آن هم به دلیل ابهامی که در ذات این شعر وجود دارد و همچنین نشانه‌ها و زبان بسیار ساختمندی که این شعر دارد.

او همچنین درباره «کتیبه» افزود: زبان این شعر زبانی مرکب از عناصر زبان امروز و عناصر زبان سنت است. جنبه‌های نمایشی و تئاتری که در نحو و بیان این شعر وجود دارد باعث شده تا ارزشمندترین شعر اخوان و یکی از چند شعر بزرگ معاصر بعد از نیما باشد.

علیپور در پایان بار دیگر اخوان را نزدیک‌ترین شاگرد نیما به شعر این شاعر معرفی کرد و گفت: اخوان نیز همانند نیما ثابت کرده که صرف نو بودن زبان یک اثر را نو و امروزی نمی‌کند و نگاه و ذهن شاعر است که باید نو باشد؛ همان‌طور که اخوان نیز در شعر نو خود از عناصر مکتب خراسانی بسیار بهره گرفته است.