آفتاب صلح سوریه هم از شرق طلوع می کند

«حسن روحانی» رئیس جمهوری امروز جمعه شانزدهم شهریورماه با «ولادیمیر پوتین» و «رجب طیب اردوغان» همتایان روسی و ترکیه ای دیدار و و درباره طیفی از مسائل دوجانبه و سه جانبه با آنان گفت وگو می کند.

یکی از مهمترین نقاط اشتراک سه کشور طی ماه های اخیر مواجهه با جنگ اقتصادی بوده که به واسطه سیاست های مستقل و ناهمساز تهران، مسکو و ترکیه در قبال ماجراجویی، یکجانبه گرایی و زیاده خواهی های واشنگتن از سوی «دونالد ترامپ» به راه افتاده است.

با توجه به توافق اخیر کشورهای حاشیه دریای خزر بر سر کنوانسیون حقوقی این دریا و ایجاد سازوکارهای مذاکرات دوجانبه بین این کشورها درباره مسائل خزر و نیز لزوم همکاری و هماهنگی های موثر سیاسی- اقتصادی به منظور مقابله با تحریم های آمریکایی، رایزنی های دو و چندجانبه بین روسای جمهوری ایران، روسیه و ترکیه حائز اهمیت است.

با وجود اهمیت این مسائل، رسیدن به نقطه ای مشترک برای پایان دادن به هشت سال جنگ و درگیری در سوریه و پاکسازی این کشور از عناصر تروریستی تکفیری نگاه بسیاری را به تهران دوخته است.

در این میان، تحولات میدانی این روزهای سوریه نشست تهران را بسیار ویژه و سرنوشت ساز می نماید. در صحنه رو به پایان جنگ سوریه، نیروهای دولتی این کشور به پشت دروازه های شهر «ادلب» رسیده اند که آخرین محل استقرار گروه های تروریستی بخصوص «هیئت تحریر الشام» یا همان «جبهه النصره» سابق محسوب می شود.

دمشق در جهت اعمال حق تمامیت ارضی، عزم خود را برای نابودی تروریست ها جزم کرده است. با این حال بسیاری از کشورهای غربی به ویژه آمریکایی ها می گویند ادلب در شمال غربی سوریه اکنون محل تجمع دو تا سه میلیون شهروند سوری است که گروه های تروریستی و نیز معارضان غیرتکفیری دمشق درکنار آنان استقرار یافته اند و حمله ارتش می تواند به بروز فاجعه ای انسانی در این منطقه منجر شود.

این موضوع سبب رایزنی های فراوانی میان بازیگران بحران سوریه طی هفته های اخیر شده و موضع گیری بسیاری از مقامات غربی و همسایگان سوریه را بدنبال داشته است. در همین راستا بود که «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران به دمشق رفت تا با «بشار اسد» دیدار و گفت وگو کند.

ظریف پس از گفت‌وگو با مقام‌های سوریه و همچنین ترکیه اعلام کرد تلاش ایران در جهت صرف کم‌ ترین هزینه انسانی برای به نتیجه رساندن روند پاکسازی ادلب از تکفیری ها است. «سرگئی لاوروف» همتای روس وی نیز ضمن تاکید بر پایبندی روسیه به توافقات مربوط به آتش بس، استثناء گروه های تروریستی در توافق آتش بس سوریه با آمریکایی ها را یادآور شد و تصریح کرد غده‌ عفونی موجود در ادلب را باید نابود کرد

در این میان، مقامات ترکیه نیز درباره تبعات حمله سراسری به ادلب هشدار داده و گفته اند پس از این حملات سیلی از آوارگان به سوی مرزهای ترکیه و سپس اروپا به راه خواهد افتاد. برخی ناظران اما نگرانی های ترکیه در زمینه بروز مجدد اختلافات ارضی میان دمشق و آنکارا بر سر استان هاتای ترکیه پس از تعیین تکلیف اوضاع سوریه را در هشدارهای همسایه شمالی دخیل می دانند.

با این حال ترکیه طی سال های اخیر با گرایش به سمت مواضع ایران و روسیه، نقشی سازنده را در روند پایان درگیری های سوریه در پیش گرفته و از ارکان مذاکرات صلح آستانه بوده است؛ مذاکراتی که با نقش آفرینی تهران، آنکارا و مسکو از بهمن ماه 95 در پایتخت قزاقستان پایه گذاری شد تا با نشاندن طرف های منازعه در سوریه بر سر میز مذاکره، از شدت درگیری ها کاسته و راه حلی سیاسی را برای برون رفت از بحران پیچیده این کشور بیابد.

در پیوند با همین مذاکرات بود که روحانی، پوتین و اردوغان پیش از نشست تهران در سوچی روسیه (آذرماه پارسال) و پایتخت ترکیه (فروردین امسال) گرد آمدند تا توافقات آستانه را در سطح عالی ترین مقامات به نتیجه ای مشخص برسانند.

در روندی معکوس با این مساعی دیپلماتیک، رویکرد آمریکایی ها کوبیدن بر طبل تنش و بحران سازی بوده است. در حالی که ترکیه و دولت های غربی نیز در اَشکال متعارف نگرانی های خود را درباره تحولات ادلب بیان داشته اند، ترامپ تهدید کرده برخورد ارتش سوریه با تروریست ها خشم آمریکا را برخواهد انگیخت تا به این ترتیب برخی ناظران از احتمال اقدام نظامی مجدد آمریکا سخن به میان آورند.

این در حالی است که نه تنها اقدامات نظامی آمریکا و تحرکات منطقه ای متحدان واشنگتن بر بی ثباتی، کشتار و آوارگی مردم سوریه دامن زده بلکه کنشگری دیپلماتیک غربی- عربی در چارچوب مذاکرات ژنو (از 1390 تاکنون) نیز جز سردرگمی و تشدید اختلافات طرف های درگیری ثمری برجای نگذاشته است.

رهبران کاخ سفید در حالی اهداف خود برای اقدام در سوریه را جلوگیری از کشت و کشتار در ادلب و پیش از این در نواحی چون حلب و غوطه شرقی عنوان کرده اند که انگیزه ای جز تمدید بحران سوریه نداشته اند.

رخداد قابل تامل در آستانه نشست تهران، انتشار اطلاعات کتابی است که «باب وودوارد» افشاگر رسوایی واترگیت درباره رفتارها و تصمیات ترامپ به نگارش درآورده است. به نوشته این نویسنده آمریکایی، همزمان با طرح ادعای حمله شیمیایی اسد به مخالفان و زمینه سازی برای حملات بهار سال گذشته به سوریه، ترامپ از وزیر دفاع خود خواسته تا رئیس جمهوری سوریه را ترور کند.

به رغم تکذیب مندرجات این کتاب، موضع گیری و اقدامات عملی آمریکا به ویژه در دوره ترامپ، هوده ای جز تقویت تروریست ها به دنبال نداشته است. حال آنکه اصلی ترین هدف کشورهایی چون ایران، ریشه کنی بنیان تروریسم به عنوان اصلی ترین آفت برای ثبات و صلح در کشورهای منطقه به ویژه سوریه بوده است.

روسای جمهوری ایران، ترکیه و روسیه علاوه بر رایزنی برای نابودی تکفیری های مسلح و جلوگیری از کشتار و خونریزی، مسائلی چون بازگشت آوارگان سوری، بازسازی این کشور و نیز تدوین قانون اساسی جدید را مورد بحث و بررسی قرار می دهند تا پنجره های صلح و آرامش را به روی مردم سوریه بگشایند.