چگونه خطای دید ۷۶ مسافر هواپیمای مسافری را به کام مرگ کشاند؟

مسافران بریتانیایی توسط این پرواز قرار است جهت گذراندن تعطیلات به کرواسی سفر نمایند. کاپیتان ۴۱ ساله پرواز خلبان میلوس مارکیچویچ بوده که چیزی در حدود ۹ هزار ساعت پرواز در کارنامه خود دارد. هواپیما راس ساعت ۱۶ و ۳۳ دقیقه از باند فرودگاه گاتویک برخاسته و در مسیر پروازی خود قرار میگیرد. در میان مسافران شاعر معروف یوگوسلاویایی، جوزیپ پوپاچیچ نیز به همراه همسر و دختر خود حضور دارند. در حالی که شرایط آب و هوایی غالب در اروپا ناپایدار بوده و در مسیر پروازی ابرهای رعدآسا و باران زا وجود دارد اما پرواز شماره ۱۳۰ بدون وجود هیچ مشکلی در حال انجام می باشد.

به دلیل وجود اغتشاشات هوایی ناشی از شرایط آب و هوایی در طول مسیر پروازی، هواپیما وارد تلاطماتی می‌گردد اما این تلاطمات به قدری شدید نیستند که باعث به خطر افتادن فرایند پرواز گردند. پیش از این که هواپیما وارد فضای کنترل شده یوگوسلاوی گردد خلبانان با واحد کنترل ترافیک هوایی زاگرب تماس گرفته تا دستورالعمل های لازم جهت ادامه پرواز به سوی رجیکا را دریافت نمایند. هواپیما به نزدیکی رجیکا رسیده و خلبانان پرواز شماره ۱۳۰ وضعیت و داده های آب و هوایی موجود در فرودگاه رجیکا را دریافت می نمایند.

مسئول کنترل ترافیک هوایی به خلبانان وجود ابرهای کومولونیمبوس در حوالی رجیکا را اطلاع میدهد. (کومولونیمبوس به خطرناکترین ابر در صنعت هوانوردی گفته می‌شود که دارای جریانات شدید بالا رونده و پایین رونده و بارندگی‌های شدید می باشد).

لذا خلبانان به وسیله رادار هواشناسی Meteorology که دارند این ابرها را دور زده و فاصله خود را از آنها حفظ می‌کنند. خلبانان مراحل تقرب به باند فرودگاه رجیکا را یک به یک انجام داده و به آن نزدیک می گردند. هواپیما وارد مرحله تقرب نهایی(تقرب نهایی به حرکت نهایی هواپیما هم راستا با جهت باند بر روی شیبی مناسب جهت کاهش ارتفاع به منظور انجام فرود در ابتدای آن گفته میشود) شده و جهت فرود بر روی باند ارتفاع خود را کاهش میدهد. در حین انجام این مرحله هواپیما از میان ابرهای متراکم قرار گرفته در مسیر باند عبور می نماید.

به دلیل وجود شرایط نامناسب آب و هوایی و وجود تلاطمات بسیار، خلبانان تصمیم به افزایش سرعت هواپیما نسبت به سرعت معمول در حین انجام تقرب نهایی می گیرند. چهار کیلومتر مانده به ابتدای باند در ارتفاع سیصد متری ناگهان هواپیما وارد جریانات بسیار شدید باران می گردد. خلبانان به سرعت برف پاک کن‌های شیشه جلوی کابین را فعال می نمایند. پس از گذشت چند ثانیه هواپیما به شدت ارتفاع از دست داده و با شدت با ابتدای باند فرودگاه رجیکا به زمین برخورد می کند. شدت برخورد به قدری است که باعث انفجار هواپیما می‌گردد. هواپیما در حال سوختن در آتش است. نیروهای امداد و آتش نشانی خود را به سرعت به ابتدای باند می‌رسانند.

۷۸ نفر از مسافران به علت ضربه شدید برخورد و سوختگی شدید جان خود را از دست می‌دهند و تنها پنج نفر علی رغم جراحات شدید زنده می مانند. تیم بررسی سوانح به محل سانحه اعزام شده تا دلایل وقوع سانحه را بررسی نماید.

جعبه‌های سیاه جهت انجام بررسی‌های لازم مورد بررسی قرار می‌گیرند. داده های ثبت شده در ضبط کننده داده های پرواز نشان می‌دهند که به دلیلی هواپیما چیزی در حدود ۵۰ ثانیه پیش از برخورد با زمین از مسیر تقرب نهایی خود به سمت راست منحرف شده و نیز ارتفاع هواپیما نسبت به شیبی که باید بر روی آن به سمت باند کاهش ارتفاع دهد بالاتر رفته است. همچنین این داده ها نشان می دهند که هواپیما لحظاتی پیش از برخورد وارد شیرجه ای غیرطبیعی و خطرناک به سمت ابتدای باند شده که در نهایت منجر به برخورد شدید چرخ و بال سمت راست به سطح باند و انفجار هواپیما گردیده است. اما بازرسان نمی‌دانند دلیل انجام این مانور خطرناک صورت گرفته توسط هواپیما چیست. داده های ضبط شده نشان می دهند که سرعت هواپیما در لحظه برخورد با سطح باند بیش از حد بالاتر از میزان لازمه و ایمن بوده است.

بررسی شرایط آب و هوایی موجود در نزدیکی باند در لحظه تقرب هواپیما توسط بازرسان، آنها را متوجه عامل قابل توجهی می نماید. پنجاه ثانیه پیش از برخورد با باند، هواپیما به دلیل وجود جریانات بالا رونده هوایی موجود در مسیر خود، به سمت راست و ارتفاع آن بالاتر از شیب کاهش ارتفاع لازم منحرف شده بود، اما خلبانان با تلاش فراوان توانسته بودند هواپیما را مجددا به مسیر اصلی پروازی برگرداند، اما همچنان ارتفاع هواپیما بالاتر از شیب کاهش ارتفاع لازم بوده است. بررسی صداهای ضبط شده در کابین خلبانان و مقایسه زمانی گفتگوها با داده های ضبط شده توسط ضبط کننده داده های پرواز باعث بهت و حیرت بازرسان می‌گردد.

خلبانان به اشتباه تصور کرده اند که با باند فرودگاه فاصله بسیار کمی داشته و ارتفاع آن‌ها بیش از میزان لازم است. بازرسان کشف می‌کنند که دلیل وقوع این اشتباه مرگبار عاملی به نام فریب بصری بوده است. در حقیقت قطره های بارانی که با شیشه جلوی کابین خلبانان برخورد کرده بودند باعث ایجاد شکست نوری شده بود که توسط چراغهای باند فرودگاه منعکس می شد و این شکست نور خلبانان را در تخمین فاصله از باند و ارتفاع مناسب نسبت به باند به اشتباه انداخته بود.

اما به هر حال خلبانان در ابتدای قرارگیری در تقرب نهایی پیش از انحراف از مسیر به سمت راست و بالا به دلیل برخورد با جریانات بالا رونده توانسته بودند در مسیر مناسب و با شیب مناسب، توسط ابزار های پروازی کاهش ارتفاع داده و به سمت باند پرواز کنند. اما پس از انحراف از مسیر به سمت راست و بالاتر از شیب کاهش ارتفاع، این افزایش ارتفاع ناخواسته در کنار این تصور غلط که خلبانان از پیش داشتند که ارتفاع پروازی شان بالاتر از شیب کاهش ارتفاع لازم است دلیلی بر انجام مانوری خطرناک توسط خلبانان گردید. خلبانان به شدت دماغه هواپیما را به پایین انداخته و هواپیما را وارد شیبی خطرناک کرده بودند با این هدف که ابتدای باند را رد نکرده و چرخ‌های هواپیما را در ابتدای باند بر روی زمین بگذارند. این امر باعث ایجاد فاجعه ای در صنعت هوانوردی صربستان گردید.