سُرنای زاگرس‌نشینان، شریک غم و شادی مردم
با وجود غالب شدن ارگ و وسایل الکترونیکی و باب شدن موسیقی ضبط شده، سرنا سازی است که در شادی و غم همراه با کُردهاست.
در مراسمات آیینی، عروسی‌ها، جشن‌ها و پایکوبی‌های سنتی ساز سرنا همیشه همراه مردم بوده است و در عزای بزرگان، سرنا به ماتم مردم رنگی اساطیری بخشیده است.
در موسیقی ایرانی ساز‌های هواصدا با زبانه‌ی دو لایه و لوله‌ی صوتی منفرد زیاد وجود دارد، ولی هواصدا‌های با زبانه‌ی دو لایه و لوله‌های صوتی مضاعف خیلی متداول نیستند و به ندرت یافت می‌شوند.
منظور از هواصدا‌های با زبانه‌ی دو لایه این است که زبانه از پهن شدن قسمت کوتاهی از نی‌های مخصوص باریک ساخته می‌شود.
در موسیقی نواحی ایران گروه سرنا‌ها، نمونه‌هایی از کرنا‌ها و بالابان یا نرمه نای جزو ساز‌های با زبانه‌ی دو لایه اند.
سرنا و ویژگی‌هایش
سرنا و کرنا هر دو به معنای بوق هستند. سرنا‌ها هواصدا‌هایی هستند که یک لوله‌ی صوتی با دهانه‌ی قیف مانند یا شیپوری دارند. اگرچه سرنا‌های نواحی مختلف از نظر ساختار کلی مشابه‌اند، اما سرنا‌های هر ناحیه از نظر اندازه، شکل دهانه‌ی شیپوری، جنس، حدود اجرایی و محتوای رپرتوار با یکدیگر تفاوت دارند.
تاریخچه‌ی ساز سرنا
نشانه‌های وجود این ساز را می‌توان در دوره‌ی ساسانیان جستجو کرد. یک جام نقره‌ای متعلق به دوره‌ی ساسانی تصویری از یک نوازنده در حال نواختن سرنا را نشان می‌دهد.
سرنا در قدیم از مهم‌ترین ساز‌های رزمی به شمار می‌آمد. همچنین برای اعلام پیروزی در میدان جنگ از این ساز همراه با طبل و نقاره و سنج استفاده می‌کردند. سرنا در اغلب نواحی ایران به "ساز" هم مشهور است.
سرنای زاگرس‌نشینان
سرنا‌های متداول در نواحی غرب ایران مانند کردستان، کرمانشاهان، لرستان، ایلام و به طور کلی ناحیه‌ی زاگرس از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و تکنیک‌های اجرایی تقریبا مشابه‌اند.
ویژگی‌های ظاهری و ساختاری سرنای زاگرس
اجزای تشکیل دهنده‌ی سرنای زاگرس عبارتند از:
بدنه‌ی استوانه‌ای با دهانه‌ی شیپوری
میل
زبانه
دوشاخه یا انبرک
لب گیر
روی لوله‌ی صوتی این سرنا هفت سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت وجود دارد. این سرنا بر خلاف سرنا‌های نواحی شرقی ایران قسمتی به نام دو شاخه یا انبرک دارد. (انبرک لوله‌ای چوبی است که دارای دوشاخه یا دو زبانه ی انبر مانند است و در قسمت بالایی و داخل لوله‌ی صوتی قرار می‌گیرد و میل بر روی آن سوار می‌شود.) وجود انبرک در این سرنا و سایر سرنا‌های ایران – جز نواحی‌شرقی – بسیار مهم است و تاثیری تعیین کننده در جنس و رنگ صدای سرنا دارد.
میل سرنا یک لوله‌ی نازک برنجی است که زبانه بر سر آن بسته می‌شود. لب گیر شی گردی است با سوراخی در وسط که میل از وسط آن عبور می‌کند و باعث ثبات سرنا در دهان نوازنده می‌شود.
تکنیک اجرایی سرنای زاگرس
تکنیک اجرایی این سرنا در مجموع شبیه تکنیک سرنا‌های نواحی دیگر ایران است و در نواختن آن نیز از تکنیک نفس برگردان استفاده می‌شود. به خاطر ابعاد بزرگ این سرنا، محدوده‌ی صوتی آن نسبت به سرنای شرق خراسان محدود‌تر و بم‌تر است.
موارد کاربرد سرنای زاگرس
از این ساز همراه با دهل در مجالس عروسی و شادمانی و مراسم چمری که اختصاص به مراسم سوگواری دارد استفاده می‌کنند. در نظام عشایری این ناحیه در قدیم، سرنا کاربردی، چون اعلام و بیدار باش ایل نیز داشته است.
منبع: کرد پرس