سینما گرفتار «مدیر کوتوله»، «منتقد مخرب» است و «فجر» بی‌هویت شده
در نشست تحلیل کارنامه جشنواره فیلم فجر در حوزه هنری محمود گبرلو، بهروز افخمی، محمدتقی فهیم، شاهین امین و محمدمهدی شیخ‌صراف به نقد شرایط امروز سینمای ایران پرداختند.
بعدازظهر امروز یکشنبه ۲۳ دی ماه اولین نشست تحلیلی بررسی کارنامه سی‌وشش دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر با عنوان «فرصت‌ها و تهدیدها» با حضور بهروز افخمی، شاهین امین، مهدی شیخ‌صراف، محمدتقی فهیم و محمود گبرلو در حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای این نشست محمود گبرلو منتقد و مجری سابق برنامه تلویزیون «هفت» عنوان کرد: در دهه اول و دوم برگزاری جشنواره، این رویداد جایگاه بسیار خوبی داشت و پربار بود به‌طوری که می‌توانستیم آثار سینمایی را ارزیابی کنیم اما جشنواره آرام آرام شتاب خود را از دست داد برای مثال هرچند ما در چهلمین سالگرد انقلاب به سر می‌بریم ولی برخی فیلمسازان به جایی رسیده‌اند که دوست ندارند فیلم‌های خود را به جشنواره بدهند البته این موضوع ربطی به فیلمساز ندارد و نشان می‌دهد جشنواره خاصیت و هویت، سیاست و برنامه‌ریزی خود را از دست داده و در واقع تبدیل به یک فضای تبلیغاتی شده که باعث شده فیلمساز با خود بگوید بهتر است فیلمم را به جشنواره ندهم.
وی ادامه داد: در یک مقطعی به وسیله جشنواره فیلم فجر عملکرد یک ساله سینمای ایران ارزیابی می‌شدد اما به مرور زمان این حضورها و جایزه دادن‌ها به یک بی‌برنامگی تبدیل و باعث شد جشنواره خاصیت و اهمیت خود را از دست بدهد البته می‌دانم که ممکن است به مرور زمان هر جشنواره‌ای دچار تغییرات شود ولی می‌شود ماهیت جشنواره را ثابت نگه داشت اما این اتفاق برای فجر رخ نداد به طوری که حالا این رویداد تبدیل به محلی برای گذران اوقات شده است البته این حرف من به معنی این نیست که فیلمسازان ما مشکل دارند بلکه انتقاد من به سیاست‌های جشنواره است.
بلاتکلیفی «فجر» از نیمه دهه ۷۰ آغاز شد
شاهین امین منتقد سینما هم عنوان کرد: ماهیت جشنواره در وضعیت فعلی ایجاد شعور، انگیزه و امکاناتی است که شاید در شرایط عادی نداشته باشیم باید بگویم تکلیف جشنواره تا دهه شصت مشخص بود و دست‌اندرکاران می‌دانستند از برگزاری جشنواره چه می‌خواهند چراکه بحث اصلی آنها رونق سینمای ایران بود و این روند تا اواخر دهه هفتاد ادامه داشت اما شرایط و روزگار از نیمه دهه هفتاد تغییر و تعداد فیلم‌های حاضر در جشنواره کاهش پیدا کرد اما تقریبا از ابتدای دهه هشتاد مشخص نبود تکلیف مدیران جشنواره با این رویداد سینمایی چیست زیرا وقتی هدف رونق پیدا کردن سینما محقق شد دیگر مشخص نشد دوستان از جشنواره چه می‌خواهند.
امین مطرح کرد: حتی در حال حاضر تکلیف جشنواره مشخص نیست به طوری که برخی علاقه ندارند در جشنواره حضور داشته باشند. این را هم باید اضافه کنم که سی و هفت دوره است که جشنواره برگزار می‌شود ولی گویا سومین دوره برگزاری این جشنواره است.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از فیلم‌ها با حضور در جشنواره تازگی خود را از دست می‌دهند و در طول سال با تعداد کمی از فیلم‌های تازه مواجه می‌شویم، عنوان کرد: سی و هفت دوره است که جشنواره برگزار می‌شود ولی هنوز این رویداد سینمایی مستاجر است از این مسأله همه مدیران سینمایی باید شرمگین باشند در طول سال در تهران این همه پاساژ ساخته می‌شود آیا جایی برای یک جشنواره وجود ندارد؟
هر ۱۲ روز یک جشنواره سینمایی داریم!
سپس نوبت به صحبت‌های مهدی شیخ‌صراف رسید. این منتقد گفت: طبق تحقیقاتی که داشتم متوجه شدم ما تقریبا هر ۱۲ روز یک بار یک جشنواره صرفا سینمایی داریم این موضوع نشان می‌دهد که انقدر کارکرد سیستم نمایشی ما فشل است که تنها فرصت دیده شدن برای فیلمسازان همین جشنواره‌هاست. درباره جشنواره فیلم فجر هم باید بگویم این فستیوال وابسته به مدیران دولتی است و هربار به واسطه رفت و امد مدیران، در آن تغییر ایجاد می‌شود.
پس از صراف، محمدتقی فهیم اظهار کرد: من از آن دسته افرادی هستم که جشنواره را دوست دارم و همیشه به این فکر می‌کنم اگر جشنواره نباشد من باید چه کنم؛ از این سی و هفت دوره برگزاری فجر، من سی و سه دوره در جشنواره حضور داشته‌ام شاید همین استمرار باعث شده من نگران فروپاشی آن باشم. اگر فجر را دوره‌بندی کنیم متوجه می‌شویم در ۲ دوره عملکرد خوبی داشته است درواقع در دوره‌ای که سینماگران در مسند امور بودند خروجی بهتری داشت یعنی در زمان سیف‌الله داد که در حوزه سینما خوب عمل می‌کرد و توانست تغییراتی به سینما بدهد. در دوران شمقدری هم اتفاق بهتری رخ داد. از نظر سینمایی این ۲ دوره تنها دوره‌های بود که ما با موضوعات سینمایی رو به رو بودیم.
مشکل فجر ناشی از بنیان‌گذاری غلط است
وی با بیان اینکه مشکلات جشنواره فیلم فجر ناشی از بنیان گذاری غلط آن است، توضیح داد: برخی از دوستان الگوی عقب‌مانده اروپای شرقی را در جشنواره فجر پیاده کردند که حاصلش همین شد ضمن اینکه باید بگویک ما در سیاستگذاری‌ها انسجام دیدگاه نداشته ایم از همین رو ما هر سال درگیر پدیده ۱۰ روزه ای می‌شویم که گاهی از دیدن فیلم‌های بد آن ناراحت می‌شویم.
بهروز افخمی هم در ادامه صحبت‌های فهیم با اشاره به اینکه برخی می‌گویند «فجر باید شبیه جشنواره‌های دیگر دنیا باشد»، بیان کرد: ما باید جشنواره خودمان را داشته باشیم. کسی که چنین حرفی می‌زند به نظر می‌رسد چیزی از فیلم و جشنواره نمی‌داند. ضمن اینکه به نظرم برگزاری جشنواره فیلم فجر و جشنواره‌های دیگر لازم است چون این روزها مدارس سینمایی در حال تعطیلی هستند اما بخشی از مدارس سینمایی به اینترنت و بخشی به موبایل منتقل شده است بخش‌های باقی مانده را نیز جشنواره‌ها تقبل می‌کنند از همین رو دیگر نیازی به مدرسه سینمایی نیست.
به گفته وی، اگر قرار است جشنواره فیلم فجر باقی بماند باید بر اساس خصوصیات بومی دوباره بازسازی شود اما نیازی به گفتن اشتباهات گذشته نیست.
فهیم پس از افخمی، عنوان کرد: اینکه ما اشتباهات گذشته را می‌گوییم به این دلیل است که هر کشوری که تحولی در آن صورت گرفت متوجه شد که باید در سینما و جشنواره‌های خود تغییر ایجاد کند؛ حرف ما درباره نقد گذشته به مفهوم تخریب دیگران نیست.
سپس افخمی بیان کرد: به دلیل ضرورت‌ها و تحول‌های صورت گرفت پیشنهاد می‌کنم جشنواره فیلم فجر یک ماهه شود یعنی زمستان که کم رونق ترین فصل اکران است به جشنواره اختصاص پیدا کند و در تهران و شهرستان‌ها فیلم‌ها اکران وسیع داشته باشند.
وی با بیان اینکه باید بدانیم مردم از کمدی‌ها بیشتر استقبال می‌کنند، اظهار کرد: زمانی من در سرکوب کردن برخی از فیلمسازان نقش داشتم چراکه آنها سیاه‌نما بوده و تعداد تماشاگران سینما را با آثارشان پایین آورده بودند اگر می‌گویم درباره گذشته صحبت نکنیم به این دلیل است که ممکن است تصور غلط ایجاد شود.
ژست روشنفکری هیچ نقشی در سینمای دنیا ندارد
مجری سابق برنامه «هفت» تأکید کرد: ما باید به این فکر کنیم که ژست روشنفکری هیچ نقشی در سینمای دنیا ندارد اما برخی از مدیران فکر می‌کردند سینمای آنها انتقادی و اجتماعی است در حال که باعث کاهش تماشاگران سینما شد و وقتی این اتفاق افتاد این ضرورت احساس شد که مردم باید به سینما برگردند. به همین دلیل من در برنامه «هفت» گفتم که در دوره ای سینمای ما توسط سینماگران پر مدعای کم مایه از بین رفت. با این حال در حال حاضر اگر فیلم فیلمسازی سیاه نما و غرغرو نباشد به سختی می‌تواند اکران بگیرد.
افخمی با اشاره به پیشنهادش برای تغییر این شرایط عنوان کرد: طرح من این است که جشنواره یک ماه در سراسر کشور برگزار شود به طوری که در ۱۰ روز اول آثار مستند، انیمیشن و فیلم اولی مسابقه جداگانه داشته باشند و در پایان ۱۰ روز جایزه بگیرند و تعدادی از آنها به مسابقه اصلی بروند. در ۱۰ روز سوم هم اکران فیلم‌های پربیننده ادامه داشته باشد. در این صورت فیلم هایی که نمی‌توانند اکران بگیرند به راحتی دیده می‌شوند.
محمود گبرلو در این بخش عنوان کرد: طرح آقای افخمی توهم‌زاست و عملی نیست و اصلا ربطی به سیاست‌های جشنواره ندارد. رویکرد جشنواره در عصر امروز بسیار تغییر کرده است و هر جشنواره‌ای خاصیت خود دارد. وقتی مدیران پوسیده و کوتوله برای سینما انتخاب می‌شود نگاه عمیق که همان توسعه است محقق نمی‌شود. وقتی اندیشه‌های عمیقی وجود ندارد حاصلش این می‌شود که فیلم‌های بد می‌بینیم.
وی ادامه داد: ضمن اینکه برخی منتقدانِ مخرب، افکار عمومی را برعلیه جشنواره و سینمای ایران کرده‌اند یعنی آنقدر علیه سینمای ایران حرف زده‌اند که جای دفاعی باقی نگذاشته‌اند. هرچند پس از انقلاب بیش از پنج هزار فیلم تولید شد اما همین منتقدان با حرف‌های خود باعث شده‌اند نتوانیم از سینما دفاع کنیم. این منتقدان نمی‌خواهند به توسعه با سینما باور داشته باشند.
گبرلو مجدد تأکید کرد: مدیران کوتوله اصلا فهم این موضوع را ندارند. برخی مدیران سینمایی هستند که نگاه پوسیده دارند و می‌گویند فجر باید مثل کن باشد ما از لحاظ ماهیتی نمی‌توانیم مثل آنها باشیم همین موضوع باعث شده هنرمندان ناخودآگاه برعلیه جشنواره فیلم فجر باشند. این نشان دهنده این است که فهم درستی از جشنواره فجر وجود ندارد. ضمن اینکه در حال حاضر فیلمسازان قدرتمندی وجود دارند که می‌شود آنها را با فجر معرفی کرد البته منوط به اینکه جشنواره ماهیت داشته باشد.
در این بخش فهیم با اشاره به صحبت‌های گبرلو درباره «منتقد مخرب» خطاب به او گفت: یکباره بگویید منظورتان فراستی است!
گبرلو نیز اظهار کرد: نه منظورم امثال فراستی‌هاست. ما باید همه چیز را آسیب‌شناسی کنیم. منتقد مخرب کاری کرده است که همه فکر می‌کنند ما اصلا سینما نداریم برخی می‌گویند فیلم ما سیاه است در حالی که به نظرم ما اصلا فیلم سیاه‌نما نداریم.
پس از این موضوع افخمی خطاب به گبرلو گفت: شما مثل تکنوکرات‌ها هستید.
امین نیز در واکنش به همین صحبت گبرلو اظهار کرد: شما محافظه کار هستید که گبرلو در ادامه گفت: من محافظه‌کار هستم؟ من که زودتر از همه منتقد وضعیت موجود بودم.
برخی فیلم‌ها احتیاجی به جشنواره ندارند
امین در بخش دیگر از صحبت هایش عنوان کرد: برخی فیلم‌ها احتیاجی به جشنواره ندارند و اصلا برایشان بهتر است که در جشنواره نباشند. طرحی که افخمی گفت نامش جشنواره نیست چراکه اصلا ساز و کار اکران دست جشنواره نیست.
وی در ادامه با اشاره به اینکه بهتر است حسابگری‌های شخصی را کنار بگذاریم، توضیح داد: اگر عده‌ای در جشنواره شرکت نمی کنند به این دلیل است که فکر می‌کنند برای آنها بهتر است که در جشنواره نباشند چراکه فیلم‌ها آنها در این فستیوال آنقدر تخریب می‌شوند که فکر می‌کنند حضور نداشتن‌شان بهتر است.
این منتقد اظهار کرد: به تازگی شنیده ایم که برخی می‌گویند فیلمی که در جشنواره حضور نداشته باشند اولویت اکران ندارند، مگر آژان‌کشی است که این حرف‌ها گفته می‌شود؟
در ادامه شیخ‌صراف با بیان اینکه برای بهبود وضعیت و داشتن آینده بهتر، خوب است که گذشته را مرور کنیم، عنوان کرد: جشنواره فیلم فجر مثل یک شتر مرغ است که وقتی می‌گوییم بار ببر می‌گوید من مرغم و وقتی می‌گوییم تخم بگذار می‌گوید من شترم. در واقع ساز و کار آن مشخص نیست مشکل اصلی این است که در حال حاضر هیچ چیزی تعریف نمی شود.
فهیم در ادامه بیان کرد: چرا باید فکر کنیم منتقد می‌تواند مخرب باشد؟ منظور آقای گبرلو درباره منتقد مخرب، آقای فراستی بود، بنابراین بهتر است این خبر را بدهم که طبق آخرین خبری که دریافت کرده ام فراستی مجدد منتقد ثابت برنامه هفت شده است.
در همین بخش گبرلو اظهار کرد: منظور من فراستی نبود من اصلا نامی نبردم. که فهیم خطاب به او گفت: کدهایی که دادید مربوط به فراستی بود اما در پاسخ به شما باید بگویم فراستی در قبال برخی منتقدان خارجی بسیار نرم‌تر عمل می‌کند من بلد نیستم ولی اگر بلد بودم مثل فراستی می‌شدم.
فیلمسازان ما لوس شده‌اند!
وی با بیان اینکه دیپلمات نیست اظهار کرد: من برابر جشنواره‌هایی همچون برلین و کن قطعا از سینمای خودمان دفاع می‌کنم اما این سینما، سینمای آرمانی من نیست. با این وجود باید بگویم ما امروز سینمای تکنیکی داریم، بازیگران ما کلاس بازیگری برگزار می‌کنند من از این ساختار دفاع می‌کنم اما این سینما جزو آرمان‌های من و قابل دفاع نیست ولی در قبال بیگانگان حتما از آن دفاع می‌کنم اما می‌دانم این سینما آن سینمایی نیست که من به خاطرش انقلاب کردم.
سپس افخمی اظهار کرد: سینما پوست انداخته و باید باز تعریف شود.
گبرلو هم عنوان کرد: رمز موفقیت جشنواره در پیدا کردن ماهیت مردمی خودش است البته این موضوع به این معنا نیست که فیلم‌های مبتذل یا خاص در جشنواره رواج پیدا کند.
شاهین امین در ادامه بیان کرد: جشنواره جای فیلم‌ها و تماشاگران جدی است و باید امکان دیده شدن چنین فیلم هایی فراهم شود. نکته دیگر این است که در این سال‌ها جشنواره پر از عصبیت شده است به طوری که چه راه یافتگان به آن چه راه نیافتگان، چه جایزه بگیران و چه آنهایی که از جایزه محروم شده اند عصبی هستند، گویا ما می‌خواهیم همدیگر را بدریم و این حجم از عصبیت را نمی فهمم در حالی که جشنواره برای این است که از آن لذت ببریم اما این همه عصبیت، فحاشی و پرخاشگری یکی از آفت‌های جشنواره است که زیان‌های زیادی دارد.
در این بخش فهیم خطاب به صحبت‌های امین گفت: این عصبیت ناشی از بی عدالتی است، بی عدالتی هر کجا باشد عصبیت هم وجود دارد. که امین هم عنوان کرد: البته بخشی از این عصبیت به خاطر توقع بی‌جاست؛ گویا فیلمسازان ما لوس شده‌اند.
در پایان شیخ‌صراف اظهار کرد: جشنواره محل فیلم‌های جدی و سطح بالاست و باید آثار در این جشنواره محک بخورند.