برجام و «فرار به جلو» به سبک اروپایی

 خروج «دونالد ترامپ» از برجام برخلاف انتظار وی به همراهی دیگر اعضای توافق هسته ای منجر نشد و ایران و 1+4 تلاش کردند تا این توافق نیمه جان را نجات دهند؛ توافقی که حاصل 13 سال مذاکرات ایران و اروپا بود و پس از نزدیک به دو سال مذاکرات سخت و فشرده فی مابین حاصل شد.

از اردیبهشت ماه امسال که آمریکا رسما برجام را ترک کرد، انتظارها از اروپا افزایش یافت و مقامات اتحادیه سازوکارهای گوناگونی را برای بی اثرسازی تحریم های آمریکا مطرح کردند اما در این مدت هیچ یک از سازوکارها وارد فاز عملیاتی نشده است.

از طرفی «سازوکار ویژه مالی اروپا» موسوم به SPV نیز که قرار بود قبل از نیمه آبان و همزمان با اعمال دور دوم تحریم های آمریکا که نفت و روابط بانکی را شامل می شد به مرحله اجرا درآید با گذشت چند ماه هنوز عملیاتی نشده است.

به تازگی نیز خبرهایی از دیدار اروپایی ها با مقامات کشورمان در تهران انتشار یافته که طرف غربی به جای پرداختن به راهکارهای برجامی و پوزش از تاخیر چند باره در اجرای اس پی وی، ایران را در ارتباط با مسائل گوناگونی محکوم کردند؛ موضوعاتی از آزمایش موشکی و تحرکات منطقه ای ایران گرفته تا اقدامات تروریستی نسبت داده شده به تهران در اروپا.

اظهارات و مظالبات گزاف مقامات اروپایی با واکنش شدید همتایان ایرانی مواجه شده و بر پایه برخی منابع خبری، «عباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امورخارجه با قاطعیت حرف آنها را قطع و اظهار کرده است «فکر می‌کردیم آمده ‌‌اید تا از کم کاری ‌های خود درباره برجام بگویید یا درباره تروریست ‌هایی که در اروپا پناه داده ‌اید، توضیح دهید و عذرخواهی کنید.» وی سپس بدون اجازه سخن گفتن به اروپایی‌ ها اعلام کرد که «دیدار تمام است.»

تاکنون گمانه زنی ها حاکی از آن بود که اتحادیه اروپا از اراده کافی برای نجات برجام برخوردار اما در برابر فشارهای آمریکا ناتوان اند اما دیدار اخیر مقامات ایران و اتحادیه، سناریوی وقت کشی اتحادیه را تقویت کرد تا جایی که با هشدار جدی برخی از مسوولان کشورمان همراه شد.

«سید کمال خرازی» رییس شورای راهبردی روابط خارجی در دیدار با هیاتی از موسسه ایتالیایی امور بین‌المللی (IAI) تاخیرهای مکرر اتحادیه برای عملیاتی کردن سازوکار ویژه مالی را به بهانه ناتوانی از اعمال نفوذ بر شرکت‌های اروپایی، غیرقابل پذیرش دانست و گفت: اگر دولت‌های اروپایی می‌دانستند که بر شرکت‌های خود نفوذی ندارند، چرا با ایران وارد مذاکره شدند؟

رییس شورای راهبردی روابط خارجی هدف ترامپ را نه تنها اعمال فشار بر ایران بلکه تضعیف و تجزیه اروپا ارزیابی و تاکید کرد که «آمریکا، اروپا را گروگان خود گرفته و به همین خاطر اروپا در آینده با مشکلات بیشتری در قبال آمریکا مواجه خواهد شد.»

خرازی در حالی از اتحادیه اروپا می خواهد که با تاسی از کشورهای چون روسیه و چین در برابر زیاده خواهی های آمریکا مقاومت کند که پیشتر نیز «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در گفت وگو با شبکه «المیادین» گفته بود ایران منتظر اروپایی‌ ها در انجام تعهدات‌شان نمی ماند و با همکاری با متحدان دیرینه خود را گسترش خواهد داد.

وی همچنین آذرماه در توئیتی نوشت: آیا (اتحادیه اروپا) می خواهد بگذارد که آمریکا روابط آنها را با دیگران برایشان دیکته کند وقتی که چنین رویکردی را قبول ندارد؟ برجام به نفع امنیت اروپا است و الان زمان سرمایه گذاری بر چنین سرمایه ای فرار رسیده است.

کارشناسان حوزه بین الملل بر این باورند که همراهی اروپا با سیاست های آشوب ساز ترامپ و در نهایت شکست برجام، برای غرب بی هزینه نیست و پیامدهای آن بیش از آمریکا متوجه اروپا خواهد بود؛ اروپایی که در سال های گذشته بستر خشونت ها و اقدامات تروریستی بوده و همچنین سیل میلیونی مهاجران و پناهندگان، اداره قاره سبز را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. بنابراین ایستادگی اروپا در مقابل آمریکا، سنجیده ترین راهی است که مقامات بروکسل باید در پیش بگیرند.

اهمیت مسائل سیاسی و امنیتی برجام برای رهبران اتحادیه نیز آشکار است و به همین دلیل تاکنون مقابل خواسته های ترامپ ایستادگی کرده اند. در همین ارتباط «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چندی پیش در نشست وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه ضمن تاکید بر ضرورت حفظ برجام به لحاظ امنیتی، اظهار کرد «برای اتحادیه اروپا آن چه که در توافق هسته ای اهمیت دارد، برخلاف گفته ها، منافع اقتصادی نیست. مهم‌ترین اولویت اروپا برای حفظ برجام، حفظ امنیت در منطقه خاورمیانه و به تبع آن در اروپا است.»

ضمن این که برجام به محکی برای سنجش میزان استقلال اروپا از آمریکا تبدیل شده و کشورهای مختلف جهان در تنظیم روابط خود به این تحولات نظر دارند. به همین میزان که تقابل با مطالبات گزاف ترامپ بر ثبات تصمیم سازی ها و اعتبار اتحادیه اروپا می افزاید، تسلیم شدن بی قید و شرط در برابر خواسته های کاخ سفید نیز وجهه اتحادیه 28 عضوی اروپا را مخدوش می سازد.

تضعیف اتحادیه اروپا به عنوان یکی از رقبای اصلی آمریکا از جمله مهمترین اهداف ترامپ در حوزه سیاست خارجی است و وی تاکتیک های متفاوتی را برای تضعیف اتحادیه اروپا در نظر گرفته است همانند نشستی که اواخر بهمن ماه به دعوت رئیس جمهوری آمریکا در ورشو و قلب اتحادیه برگزار می شود؛ اجلاسی که هر چند در ظاهر ایران را نشانه گرفته اما در حقیقت ایجاد شکاف در اتحادیه را مد نظر دارد.