نقش درانه‌ها بر شهر همدان
آیین افتتاحیه مسابقه عکاسی موبایلی «درانه» با شعار حفظ سردرهای همدان در شهر کتاب همدان توسط «هفته‌نامه الوند» برگزار شد. انجمن پویشگران سفر پاک، شهر کتاب، شرکت پرشین داده و اداره‌کل میراث فرهنگی این نشریه را در برگزار این برنامه یاری کردند.
«حمید اکبری»، «سمانه شریفی»، «فرزاد سپهر»، «سما مومنی» و «محمدحسین ترکمنی» برگزیدگان این مسابقه بودند. همچنین عکس‌های«کیارش کرمی»، «میلاد وندایی»، «ناهید شریعتی»، «وحید شربتی»، «مهری خاتمی» و «مهتاب ایل طربیان» شایسته تقدیر معرفی شدند. حمید اکبری، زهرا عزتی، سما مومنی، سمانه شریفی، سمیه حاجبی، فرزاد سپهر، فریبا عزتی، فریدون عباس سلیمی، کیارش کرمی، مجیر خضریان، محمد حسین ترکمنی، مرضیه سعوه، مهتاب ایل طربیان، مهری خاتمی، میلاد وندایی، ناهید شریعتی، وحید شربتی، غزاله گلمحمدی، فاطمه مهری، مجتبی جوادیه، مهرداد خضریان، امیر حسین ترکمن، بهنام نادری، عاطفه کلهر، اتابک صفری تورج و امیرحسین قدیمی 26 شرکت‌کننده در این مسابقه بودند.
ریشه درانه
«مریم رازانی» نویسنده همدانی و مجری این برنامه درباره ریشه کلمه درانه گفت: در ماتیکان فرهنگی حکیم اذکایی آمده است: قراینی هست که می‌توان دانست تحولات و دگرگونی‌هایی که سابقا و در طول تاریخ در فرهنگ عامیانه همدان رخ داده به سبب پویا نبودن جامعه و یا کندی جریان‌های زیرساخت آن به اندازه امروز سریع و زوال‌آور نبوده و از این رو فرهنگ همدان نیز کمتر دستخوش دگرگونی شده است. مثلا بازمانده زبان پهلوی که در گویش عوام آن ولایت رسوب کرده همواره به عنوان پهلویات نام برده شده که پهلویات هم به ترانه‌های محلی تعبیر شده است.
وی با اشاره به بخش وجود و رسوخ عنصر یهودی در گویش لهجه همدانی ادامه داد: این قوم در نگهداری آداب و سنن خود سعی بلیغ داشته و ظاهرا ساکنان محلی که از دیرباز به آن خوگر و متکلم بوده، بی‌تاثیر نبوده‌اند. به ویژه این‌که عمده جریان‌های اقتصادی و معاملات تجاری و داد و ستد با عوام به وسیله آن‌ها صورت می‌گرفته است. چنان‌چه راسته بازار مرکزی کنونی شهر به نام ایشان بوده است. برخی از محققان ارتباط تاثیرات پهلوی و یهودی را تا به آن حد دانسته‌اند که خصوصیات صرف و نحوی برای آن قائل شده‌اند. از ویزگی‌های دستوری گویش همدان کسره مهم‌ترین آن‌هاست که تمام تلفظ وازه‌های همدان با آن صورت می‌گیرد و این در میان یهودی‌ها عمومیت داشته و ابتدا به کسر کردن کلماتی که ادا می‌کنند، قالب است.
رازانی افزود: درانه هم در این فرهنگ به عنوان درگاهی، پاگرد در و آستان معنی شده است.
جستاری در عکاسی معماری
«فرزاد حمیدی‌منش» استاد دانشگاه در این برنامه گفت: صحبت از عکاسی معماری محل تلاقی دو هنر است؛ هنر عکاسی و هنر معماری. از این رو هنرمند عکاس باید دانش لازم و کافی بر دو هنر را داشته باشد.
وی افزود: عکاسی شیوه نگریستن ما را به دنیا و خودمان دگرگون کرده است؛ زمانی وسیله ثبت واقعیت و برهان بر راستی و درستی بود و حالا در عصر تکنولوژی همپای رسانه‌های دیگر در حال سبقت از سایر وجوه هنری است. هنر معماری نمود عینی فرهنگ، اندیشه و تجلی ارزش‌های معنوی و مذهبی هر ملت است و معماری، به عنوان لباس جامعه باید متناسب با فرهنگ و هویت جامعه باشد.
این استاد دانشگاه گفت: معماری یک زبان است که عکاس باید آن را بفهمد تا بتواند آن را به بهترین شکل ارائه دهد. معماران بزرگ همیشه در تلاش بوده‌‌اند که چگونه زندگی کردن را به مردم آموزش دهند و عکاسان بزرگ هم کوشیده‌‌اند که چگونه نگریستن را به مردم یاد بدهند، پس یک عکس معماری باید علاوه بر ارائه اطلاعات یک بنا، روش مشاهده و نگریستن به یک اثر معماری را نیز پیش روی مخاطب بگذارد. یک اثر معماری، محصول اندیشه و معنای نهفته در شخصیت معمارِ خود است. بنابراین در مواجهه اول، تمرکز و توجه عکاس معماری باید روی خوانش و فهم سیر معنوی و اندیشه معمار از طریق نشانه‌های موجود در اثر معماری‌اش باشد. باید فهمید معمار در خلق اثر خود چه نوآوری خلاقانه‌ای در تعریف فضا و زمان ارائه کرده است. این‌جاست که عکاس می‌تواند اثر معماری را به عنوان یک «شخصیت» مطالعه کند و بهترین نمایش تصویری ممکن را با علم، تکنیک و سلیقه نوری خود ارائه دهد.
عکاسی موبایلی
«رضا مقدم» عکاس و داور این مسابقه گفت: حدود ۳۰۰ اثر از ۷۰ نفر در این جشنواره دریافت که بیانگر دغدغه‌های مشابهی شهروندان همدانی با برگزارکنندگان و فعالان فرهنگی هنری و اجتماعی شهرمان است.
مقدم درباره شکل داوری مسابقه گفت: داوری در مرحله اول به صورت انفرادی و در مرحله دوم گروهی و طی چندین جلسه و البته با تفاوت دید و نظر در بین داوران که البته اجتناب‌ناپذیر است رو به جلو رفت و در آخر به 40 اثر رسیدیم که اکنون به نمایش در آمده‌اند و 10 اثر هم از این بین مستحق دریافت جایزه و تقدیر شدند.
وی ادامه داد: عکاسی با تلفن همراه پدیده‌ای است که در یک حجم بزرگ و ناگهانی در دسترس همگان قرار گرفته است. امروزه همه گوشی‌ها، دوربین‌های فوق‌العاده‌ای حتی با قابلیت عکاسی حرفه‌ای دارند.
اهمیت حفظ سردرهای همدان
«فرزاد سپهر» کارشناس ارشد معماری و از برندگان این مسابقه گفت: آن‌چه که ما در این حرکت معمارانه و شهرسازانه شاهدیم کندن تصاویر از ابدالآباد سنگ و خشت در جای جای این شهر است؛ چیزی که دغدغه بخشی از مردم این شهر به ویژه هنرمندان آن است.
وی ادامه داد: عکس‌های سردرها را می‌توان دسته‌بندی کرد، می‌توان شاخصه‌هایی را درباره آن لحاظ کرد و می‌شود از آن‌ها ایده گرفت. برای این‌که بتوانیم این ایده را به معماران، شهرسازان و حتی مردم عامه بسپاریم و بگوییم که می‌شود اینگونه هم دید.
این مهندس معمار و استاد دانشگاه توضیح داد: جنس مصالحی که در این عکس‌ها دیده می‌شود ترکیبی از خشت و سنگ و آجر هست و می‌شود زمان ساخت را از روی آن‌ها فهمید. همدان خانه‌ها و سراهای 100 ساله دارد و این حرکت ابتکار جالبی بود تا بدانیم ما در این 100 چه داشته‌ایم. این عکس‌ها وقتی می‌توانند جنبه تکمیلی به خودشان بگیرند که بتوانند به یک راهکار برسند. صرف مستندنگاری و ارائه تاریخ خوب است اما اگر بتوانیم از این عکس‌ها به یک راهکار طراحانه برسیم شاید این پروژه به نتیجه مورد نظر خودش برسد.
وی ادامه داد: من و جمعی از همکاران معمارم تصمیم گرفتیم سردرهای همدان را نقشه‌برداری کنیم و بتوانیم ایده‌هایی را برای معماران و سردرها و حتی پنجره‌های مجتمع‌های بزرگ و حتی خانه‌ها و آپارتمان‌های معمولی ارائه بدهیم و امیدوارم این پروژه به شکل مکتوب دربیاید و نهادهای مربوط به امور معماری و شهرسازی به ویژه میراث فرهنگی و شورای شهر می‌توانند با ما همکار و همراه باشند تا بتوانیم سند مکتوبی از عکس‌ها و در عین حال نقشه‌ها ارائه بدهیم. قبلا این کار در تهران انجام شده است.
سپهر گفت: در کنار ماندگاری این ابتکار، پیشنهادم به برگزارکنندگان آن این است که این برنامه را به صورت سالانه ادامه دهند و اگر ممکن است نمایشگاه‌های فصلی برگزار کنند. این سنت حفظ خانه‌های قدیمی در سال‌های اخیر جدی تر پیگیری شده و نهادهای مدنی در این زمینه خیلی فعال هستند و مدیرکل میراث فرهنگی همدان، نیز توجه خوبی به این موضوع دارد.
این هنرمند عکاس و روزنامه‌نگار در پایان گفت: ما باید به این فکر کنیم که در سال‌های آینده به جوانان امروز و میانسال بگوییم که در 200 سال گذشته چه داشتیم و در عین حال الان چه میراثی برای آیندگان داشته باشیم.
هویت تاریخی همدان در خطر است
رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر نیز گفت: ایجاد حساسیت درباره مسائل مربوط به هویت ملی ما بسیار قابل ارزش است. شاید مدت طولانی توجه زیادی به برخی مسائل شهرمان نداشتیم اما حالا توجه بیشتر شده است. تاریخ ما همان چیزهایی است که امروز بخشی از آن به صورت نمایشگاه درآمده و باعث می‌شود ما بین گذشته و آینده‌مان ارتباط برقرار کنیم تا بین نسل قدیم و جدید ارتباطی به وجود بیاید.
«رضوان سلماسی» ادامه داد: همدان قدمت بالایی دارد و یک شهر تاریخی است و هویت آن در تاریخ نهفته شده است. اگر دقت نکنیم این تاریخ را به راحتی از دست می‌دهیم. بخشی از گذشته همدان در برج‌هایی که ساخته شده از بین رفته‌اند یا تحت تاثیر آن‌ها قرار گرفته‌اند. ما در حال از دست دادن هویت تاریخی و طبیعی خودمان هستیم و آپارتمان‌های بلندی که در دامنه الوند قرار گرفته منظره طبیعی این شهر را از بین برده است. در حالی که در گذشته جدای از معماری آرامش‌بخش آن، در روابط نیز موثر بود. در آپارتمان‌ها ارتباطات نیز از بین رفته است.
وی افزود: جای بسی خوشحالی دارد که مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان به این موضوع‌ها حساسیت دارد چون حفظ این میراث برای ما مهم است. ما خواهش می‌کنیم این حساسیت بیشتر از آن‌چه هست، باشد. من به همه اتفاقاتی که در بخش مرکزی شهر اتفاق می‌افتد، حساس هستم و به این توجه می‌کنم که این اتفاقات چه تاثیری بر هویت تاریخی این شهر خواهند گذاشت. همین هویت تاریخی است که باعث جذب گردشگر می‌شود و اگر این را هم از دست بدهیم دیگر چیزی برای عرضه نخواهیم داشت. پس وظیفه حفظ آن را داریم. مسابقه عکس موبایلی درانه حساسیت شهروندان نسبت به این موضوع را افزایش داد و این موضوع بسیار مهمی است. ما باید درباره این مسائل به صورت رو در رو با شهروندان به خصوص جوانان صحبت کنیم.
راهی که آغاز شد
«معصومه مومنی» دبیر اجرایی این مسابقه نیز گفت: خدا را شاکریم به خاطر مدیر خوب میراث فرهنگی که از ابتدای ورودشان به سازمان دغدغه و تلاش توام برای حفظ میراث استان داشتند و در تمامی برنامه‌ها مشوق و حامی ما بودند. کار ارزنده و بزرگی که امسال انجام شد نجات عمارت جنانی و ثبت آن گشایشی برای ثبت دیگر بناها بود. سپاس ویژه از هیئت داوران که دعوت مارا برای همکاری پذیرفتند: جناب آقایان رضویان و تمسکی که علاوه بر تخصص عکاسی از سردمداران نجات بوده و هستند، حمایت معنوی آقای عباس عرب‌زاده که با پرورش استعداد شاگردانی تربیت کردند که امروز در جمع داوران هستند آقایان مقدم و زندی و خانم لیلا جعفری که در حوزه عکاسی فعال هستند.
وی ادامه داد: همه می‌دانیم که طی دهه‌های اخیر شاهد اتفاقات خوبی برای بناهای تاریخی و خانه‌های حائز ارزش نبودیم. تعداد زیادی عمدی و گاه سهوی تخریب شد و تعداد معدودی که مانده در وضعیت مناسب قرار ندارد. یک سری بودجه‌های میلیاردی برای ساخت‌وسازهایی تعریف می‌شود که گاه ضروری هم نیست و به صفت‌هایی مانند بزرگترین، اولین و مانند این مزین می‌شود تا به اعتبارش افزوده شود اما واقعا بلایی که سر شهرهای ما آمده از بین رفتن روح زندگی از چهره شهرهاست. ساختمان‌های بدقواره و بی‌روح جانشین هویت و روح معماری ارزشمند ما شده و طی سال‌های اخیر روندش سرعت گرفته.
مومنی افزود: اما این وسط نقش ما چه می‌تواند باشد؟ صرفا نقل و نقد؟ که البته همیشه سعی کردیم اینگونه نباشد و تا جایی که از دستمان بر آمده به صورت معرفی، اطلاع رسانی، کارهای پژوهشی و اجرایی فعالیت داشته باشیم. مسابقه موبایلی درانه هم ازجمله کارهایی بود که مطرح کردیم و تصمیم به اجرای آن گرفتیم. هدف اصلی ما درگیر کردن مردم شهر با این موضوع بود با این‌که می‌شد به صورت تخصصی با گروه هدف مثل عکاسان حرفه‌ای وارد عمل شد اما خواستیم عملا از دل مردم وارد عمل شوند تا بحث توجه و دقت به گوشه و کنار شهر و محلات اتفاق افتد که طی صحبت‌هایی که به ما منتقل شد این مهم هم در عمل رخ داد که برای ما بسیار ارزشمند بود.
تصویب ضوابط بافت تاریخی
«علی مالمیر» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نیز گفت: ابتدا از جمعی که این ابتکار خلاقانه را به خرج دادند سپاسگزارم و امیدوارم گام‌های بعدی را نیز طی کنند و بتوانند نقطه آغازی برای غفلت‌زدایی از دارایی‌هایمان باشند.
وی توضیح داد: اگر ما این موضوع را برای شهروندان روشن کنیم این دارایی‌ها غیرقابل بازگشت هستند و آن‌ها را در این زمینه نگران و محتاط کنیم، یکی از مهم‌ترین گام‌ها را برداشته‌ایم. اگر شهروندان را درباره اهمیت حفظ آثار تاریخی آگاه کنیم گام بلندی برداشته‌ایم.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در پایان از اتمام مراحل تصویب ضوابط فنی برای بافت تاریخی همدان خبر داد و گفت: در همدان و دیگر شهرهای مهم استان مانند ملایر، نهاوند و تویسرکان ضوابط مدون و مصوبی برای حفظ بافت تاریخی نداشتیم. این خلا قانونی حس می‌شد که با تلاش گروه مهندسان مشاور در این طرح، ضوابطی پیشنهاد و بزودی مصوب می‌شود تا به شکل کامل و قانونی بتوانیم بافت تاریخی و قدیمی شهر همدان و دیگر شهرهای مهم استان را حفظ کنیم.
گفتنی است این رویداد به پیشنهاد «حسین زندی» فعال فرهنگی و روزنامه‌نگار همدانی انجام شد و هدف از برگزاری آن درگیرکردن شهروندان همدانی با نمونه‌ای از آثار تاریخی یعنی سردرهای همدان بود.
خبرنگار : فاطمه کاظمی