آبشارهای بوژان و مناظر بهشتی

 این اثر طبیعی در تاریخ دهم دیماه 97 در شورای ثبت استان و در 24 دیماه 97 در جلسه شورای ثبت سازمان میراث فرهنگی کشور مطرح و مورد تایید قرار گرفت و با توجه به جایگاه چینه‌ای طبقات رسوبی موجود در منطقه و موقعیت آن‌ها در بین سایر توالی‌های مشخص از نظر سنی و بر اساس نقشه زمین‌شناسی 250000 /1 مشهد، محدوده مورد بررسی به دوره ترشیری از دوران سوم زمین شناسی( سنوزوئیک 5/63 میلیون سال پیش) تعلق دارد.

بر اساس شواهد دیرینه‌شناسی و بر اساس نقشه 250000 /1مشهد، این اثر از نظر سنی به دوره ترشیری تعلق دارد، نام این آبشارها از روستای موجود در نزدیکی آن گرفته شده است و در لغت بوژ به معنای گرداب و سیلاب و آن پسوند مکان به معنای محل سیلات و گرداب است. آبشارهای بوژان در استان خراسان رضوی، شهرستان نیشابور، بخش مرکزی، دهستان فضل (به فاصله 7 کیلومتری از روستای بوژان) واقع شده است.

بوژان در ارتفاعات سرسبز و سرشار از گل و گیاهان دارویی رشته کوه بینالود قرار دارد و چشم‌اندار دره سرسبز روستا و رودخانه جاری آن همراه با منظره کشتزار و باغ‌های گسترده، جلوه بسیار زیبا و تماشایی دارند. روستا در شیبی ملایم در دو سوی دره در میان باغات واقع شده و خانه‌ها در این شیب، به صورت پلکانی چیده شده‌اند. آبشارهای زیبای بوژان از ارتفاعات شمالی روستا سرازیر می‌شوند و این مناظر پس از طی چند ساعت پیاده‌روی از داخل روستا به سمت شمال قابل دسترس هستند.

شاخص نسبت جذب سدیم (SAR) دارای وضعیت نامناسب و طبق شاخص های رسوب‌گذاری آب این منابع عمدتا خورنده ارزیابی شد و غلظت‌های نیترات، نیترات و TDS منابع آب شرب مورد مطالعه طبق استانداردهای مربوط به آب آشامیدنی ایران مناسب ارزیابی شد، قلیائیت در این منابع بیشتر از جنس کربنات و بی‌کربنات و سختی موجود نیز بیشتر به‌صورت موقتی و احتمالا به دلیل وجود املاح کلسیم و منیزیم است.

با توجه به نقش بسیار فراوانی که منابع آب زیرزمینی در کشور دارند، ارزیابی مداوم آن‌ها باید به منظور پیشگیری از آلودگی شیمیایی مدنظر قرار گیرد؛ هم‌چنین کنترل کاربری اراضی، رعایت فاصله مناسب از منابع آب و مصرف کودهای شیمیایی در منطقه به جهت حفظ کیفیت شیمیایی منابع آب آشامیدنی ضروری به نظر می‌رسد. اقلیم این منطقه نیز دارای اقلیم معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و تابستان‌های ملایم است.

روستای کوهپایه‌ای بوﮊان در دامنه‌های جنوبی رشته کوه‌های بینالود قرار دارد و این روستا دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و تابستان‌های خنک است‌؛ هم‌چنین شرایط مساعد اقلیمی و منابع غنی آبی نقش مهمی در شکل‌گیری روستای بوﮊان و طبیعت زیبای آن داشته است.

سیمای ظاهری روستا به صورت پلکانی است که در شیبی ملایم ساخته شده و عمدتا دارای بافت مسکونی سنتی و قدیمی است و چشم‌انداز زیبایی در دامنه کوه پدید آورده‌اند. باغ‌های میوه پیرامون روستای بوﮊان گسترده شده‌اند که به زیبایی‌های طبیعی روستای بوﮊان افزوده است و در فصول مختلف سال چشم‌اندازهای زیبایی را پدید می‌آورند. دامنه ارتفاعات سرسبز و مرتعی بینالود از انواع گل‌ها و گیاهان دارویی و صنعتی پوشیده شده‌اند و چشم‌انداز دره سرسبز روستا و رودخانه جاری آن، همراه با منظره کشتزارها و باغ‌های گسترده، جلوه بسیار زیبا و تماشایی دارد که طبیعت‌گران و گردشگران را به سوی خود جلب می‌کند. در مسیر ناهموار و پر پیچ و خم رودخانه دائمی بوژان حداقل دو آبشار اصلی با ارتفاع حدود 20 متر وجود دارد که حدود 7 کیلومتر با روستای بوﮊان فاصله دارد و با وجود طبیعت سرسبز اطراف آبشار زیبایی خاصی یافته است، حواشی رودخانه بوﮊان به‌ویژه در بهار و تابستان مکان مناسبی برای گذران اوقات فراغت گردشگران است؛ ارتفاعات بلند، باغات سرسبز، آبشار، حواشی رودخانه و بافت مسکونی پلکانی، روستای بوژان را به یکی از مراکز مهم گردشگری شهرستان نیشابور مبدل کرده است.

توپوگرافی این منطقه خشن با پستی و بلندی زیاد است که حاصل فرسایش رودخانه در دامنه‌های جنوبی ارتفاعات بینالود است و در نهایت موجب توسعه دره‌ای ناهموار  با شیب تقریبی 20 درجه در جهت شمال شرق به جنوب غرب شده است. امکان دسترسی به آبشار فقط از طریق مسیر ناهموار آبراه به طول تقریبی 7 کیلومتر میسر است.

در مورد منطقه رویشی آبشارهای بوژان می‌توان گفت که پوشش گیاهی در نقاط کم‌ارتفاع و پرآب که عمق خاک بیشتر است (دره بوژان )، به‌صورت درختان میوه‌دار به‌ویژه گردو و درختچه‌های گوناگون و گیاهان خودرو است. مناطق رویشی ایرانی_ تورانی حدود سه ربع از خاک ایران را فراگرفته‌اند و شامل نواحی فرعی مانند جنگل‌های مناطق نیمه‌مرطوب و نیمه‌خشک و استپ‌های کوهپایه‌ای می‌شود. پوشش گیاهی استپ کوهپایه‌ای که شامل بخش‌های مرتفع منطقه می‌شود، در مقایسه با پوشش گیاهی کوهستانی دارای باران و برف کمتری بوده؛ لذا فاصله گیاهان و بوته‌ها از یکدیگر بیشتر شده و تعداد درختچه‌ها نیز در آن کمتر می‌شود. در این مناطق نوسانات حرارتی بسیار زیاد است و گونه‌های خاصی مانند گون، گونه‌های علفی و بوته‌های خاردار فراوان‌اند.

دره بوژان در بخش جنوبی ارتفاعات بینالود واقع شده است و روستای بوژان که در فاصله 11 کیلومتری جاده اصلی نیشابور- مشهد  قرار دارد، در مدخل این دره واقع شده که فاصله آن تا آبشارهای بوژان حدود 7 کیلومتر است.

آگاهی مردم از وجود این اثر پایین است؛ به دلیل این‌که بوژان یکی از تفرجگاه‌های قدیمی نیشابور است و به دلیل مسافت زیاد آبشار و ناهمواری مسیر، امکان دسترسی به راحتی میسر نیست و اغلب گردشگران در ابتدای مسیر توقف می‌کنند. این مکان یکی از مناطق شناخته شده برای گروه‌های کوهنوردی حرفه‌ای است که برای صعود به ارتفاعات شیر باد در بین دشت‌های مشهد و نیشابور واقع شده و از مسیر دره بوژان عبور می‌کند.

به طور کلی دیدگاه و فرهنگ عامه مردم نسبت به مراکز گردشگری طبیعی به صورت مناطقی برای گذران اوقات فراغت در طبیعت زیبا و دوری از مشغله‌های روزمره است. با توجه به حضور گردشگران و کوهنوردان در این منطقه و کمک به درآمدزایی و اشتغال مردم بومی روستا، اکثر روستاییان نیز نسبت به پدیده گردشگری که مرهون طبیعت زیبای منطقه است، به دیده مثبت می‌نگرند.

این اثر موقعیت جغرافیایی مناسب و اقلیم مطلوب به‌ویژه در تابستان‌ها دارد، هم‌چنین دره‌های زیبا و سرسبز با آبشارهای منحصر به فرد و باغ‌های میوه که پیرامون روستای بوژان گسترده شده‌اند، به ارزش‌گذاری این اثر افزوده است. آبشارهای بوژان در فصول مختلف سال، چشم‌اندازهای رویایی و رنگارنگی پدید می‌آورند و دوستداران طبیعت را مشعوف می‌کنند؛ ضمن این‌که نزدیکی این اثر به شهر تاریخی نیشابور به عنوان یک مرکز مهم جذب توریسم و گردشگر است.