چراغ جادوی ۶۸ هزار میلیاردی وزارت نفت

 صندوق‌های بازنشستگی به‌عنوان سرمایه‌گذاران نهادی، به‌موجب اسناد مصوب سازمان‌های بین‌المللی در سرمایه‌گذاری‌های خود باید از اصولی مانند داشتن اهداف مشخص، شفاف‌سازی فعالیت‌ها برای اعضای صندوق، تعادل امنیت و سودآوری، استقلال از مداخلات دولت و مسئولانه ‌بودن سرمایه‌گذاری پیروی کنند. با توجه به آنکه تبعیت صندوق‌ها از این اصول موجب تقویت منابع مالی و توانایی آنها در ایفای تعهدات در برابر بیمه‌شدگان و درنهایت، تضمین حق بر تامین اجتماعی اعضای صندوق خواهد شد، در نظام حقوقی بیشتر کشورها، پیروی صندوق‌ها از این اصول نظام‌مند شده است.

در این گزارش وضعیت «صندوق‌های بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت» بررسی شده است که نشان می‌دهد این صندوق‌ها با دارایی نزدیک به 68 هزار میلیارد تومانی خود و با سرمایه‌گذاری در سهام 181 شرکت، با وجود اینکه یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های بازنشستگی کشور هستند، اما عملکرد آنها چندان شفاف نیست. برای مثال زمانی که قانون منع به‌کارگیری بازنشستگان در نهادهای دولتی تصویب شد، این صندوق‌ها به این بهانه که غیر دولتی هستند، از اعلام لیست اعضای هیات‌مدیره صندوق شرکت‌های زیرمجموعه خودداری کردند. همچنین این شرکت‌ها در حالی خود را غیردولتی خطاب می‌کنند که طبق اساسنامه صندوق‌های بازنشستگی وزارت نفت، بیژن زنگنه به‌عنوان وزیر نفت، رئیس هیات‌امنای این صندوق‌هاست و رئیس صندوق که بالاترین مقام اجرایی صندوق و مسئول اداره آن است از سوی زنگنه انتخاب می‌شود. به‌عبارت دیگر، همان نقشی که وزارت کار در شرکت‌های زیرمجموعه سازمان تامین اجتماعی ازجمله شستا بازی می‌کند، در این صندوق‌ها نیز وزارت نفت بازیگر همان نقش است، با این تفاوت که در زیرمجموعه‌های سازمان تامین اجتماعی تا حدودی اطلاعات مالی و لیست مدیران و اعضای هیات‌مدیره مشخص است اما در اینجا به بهانه غیردولتی‌بودن شرکت‌ها، این شرکت‌ها به حیاط خلوت سیاسیون تبدیل شده‌ است.

در اهمیت سرمایه‌گذاری‌های صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت همین قدر کافی است که بدانیم طی سال‌های 86 تا 94 که نام هلدینگ سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از زیرمجموعه‌های صندوق بازنشستگی نفت در لیست 500 شرکت برتر سازمان مدیریت صنعتی ایران بوده، میزان فروش سالانه هلدینگ مذکور از 811 میلیارد تومان در سال 86 به 19.4 هزار میلیارد تومان در سال 93 و 16.4 هزار میلیارد تومان در سال 94 رسیده است. حال اینکه صندوقی با این گردش مالی عظیم که شرکت سرمایه گذاری آن در سال 94 جایگاه نهم را میان 500 غول اقتصاد ایران کسب کرده، چرا لیست هیات‌مدیره‌ها و اعضای شرکت‌های زیرمجموعه را منتشر نمی‌کند، جای تامل دارد.

صندوقی با 68 هزار میلیارد دارایی

طبق آخرین صورت مالی حسابرسی‌شده که مربوط به سال مالی منتهی به اردیبهشت سال 96 است، حجم دارایی‌های صندوق‌های بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت در اردیبهشت 96 حدود 67 هزار و 797 میلیارد تومان بوده است. بررسی جزئیات حجم دارایی‌های این صندوق‌ها نشان می‌دهد از مجموع کل دارایی این صندوق‌ها، 14 هزار و 653 میلیارد تومان آن مربوط به دارایی‌های شرکت‌های اصلی، 2.5 هزار میلیارد تومان آن مربوط به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فرعی، نزدیک به 91 میلیارد تومان آن مربوط به سرمایه‌گذاری در املاک، 341 میلیارد تومان آن مربوط به اوراق مشارکت، 1.7 هزار میلیارد تومان آن مربوط به تسهیلات اعطایی، 2.2 هزار میلیارد تومان آن مربوط به سپرده‌های بانکی و 46 هزار میلیارد تومان آن مربوط به موجودی مواد و کالا، سرقفلی، سایر دارایی‌های مشهود و غیرمشهود است.

صندوق نفت نهمین غول اقتصاد ایران بود!

از سال 86 تا 94 نام هلدینگ سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از زیرمجموعه‌های صندوق بازنشستگی نفت در لیست 500 شرکت برتر سازمان مدیریت صنعتی ایران دیده می‌شود، اما مشخص نیست در پسابرجام که وضعیت مالی و عملکردی شرکت‌های نفتی، معدنی و پتروشیمی بهبود یافت، چرا این شرکت‌ها در لیست 500 شرکت برتر دیده نمی‌شوند. خروج نام هلدینگ سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از این لیست از آنجایی دارای اهمیت است که در سال مالی 94 هلدینگ مذکور با فروش 16 هزار و 409 میلیارد تومانی شرکت‌های زیرمجموعه‌اش، نهمین غول اقتصادی ایران نام گرفته بود. در این زمینه بررسی آمارهای سازمان مدیریت صنعتی ایران در سال‌های مختلف نشان می‌دهد میزان فروش هلدینگ سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی صنعت نفت در سال مالی 86 حدود 811 میلیارد تومان بوده که این میزان تا سال 91 به8.4 هزار میلیارد تومان، در سال 92 به 12.6 هزار میلیارد تومان، در سال 93 به 19.4 هزار میلیارد تومان و در سال 94 به16.4 هزار میلیارد تومان رسیده است.

صندوقی با 181 شرکت!

طبق صورت مالی سال مالی منتهی به اردیبهشت 96 صندوق‌های بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت، حجم دارایی‌های این صندوق‌ها در شرکت‌های اصلی حدود 14 هزار و 653 میلیارد تومان و حجم دارایی این صندوق‌ها در سرمایه‌گذاری شرکت‌های فرعی حدود 2.5 هزار میلیارد تومان بوده است. در این زمینه بررسی‌ها نشان می‌دهد در زیرمجموعه شرکت‌های اصلی این صندوق‌ها نام 47 شرکت درج‌شده که صندوق سهام 20 تا 49 درصدی در این شرکت‌ها دارد. همچنین در زیرمجموعه سهام شرکت‌های فرعی این صندوق‌ها نیز نام 134 شرکت و صندوق بورسی و غیربورسی دیده می‌شود.پتروشیمی مارون، پتروجه زاگرس، پتروشیره خارک، صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، سیمان خاش، سیمان بهبهان، سرمایه‌گذاری صنعت و معدن، پتروشیمی فن‌آوران و داروسازی اسوه از زیرمجموعه‌های اصلی و بورسی این صندوق‌ها هستند و از شرکت‌های غیربورسی نیز می‌توان به پتروشمی باختر، پتروشیمی مروارید، شرکت ملی نفتکش ایران، پتروشیما اروند، پتروشیمی تندگویان، لوله‌سازی اهواز، خدمات بیمه‌ای امین پارسیان، تامین سرمایه سپهر و... اشاره کرد. همچنین صندوق صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، صندوق ملی نفتکش ایران، صندوق پتروشیمی اروند و صندوق پتروشیمی تندگویان نیز از صندوق‌های زیرمجموعه صندوق بازنشستگی وزارت نفت هستند.

صندوق‌های نفت حیاط‌خلوت بازنشسته‌هاست؟

26شهریور سال 97 بود که مجلس شورای اسلامی طرح خروج بازنشستگان از پست‌های دولتی را به تصویب رساند. با تصویب این قانون و مطالبه رسانه‌های عمومی، برخی از وزارتخانه‌ها ازجمله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اقدام به انتشار اسامی اعضای هیات‌مدیره و مدیران شرکت‌های تابعه و زیرمجموعه خود اعم از شستا، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق بازنشستگی کارکنان فولاد، صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، سازمان تامین اجتماعی و بانک توسعه تعاون کردند. در همین زمینه انتظار می‌رفت وزارت نفت نیز اقدام به انتشار اسامی و مشخصات مدیران شرکت‌های تابعه خود کند، با این حال تا به‌امروز وزارت نفت هیچ اقدامی در راستای شفاف‌سازی مشخصات شرکت‌های وابسته به خود نکرده است.شفاف‌سازی لیست اسامی اعضای هیات‌مدیره و مدیران شرکت‌های تابعه وزارت نفت از این منظر مهم است که برخی خبرها شائبه حضور مدیران بازنشسته، چندشغله و حتی نمایندگان ادوار مجلس در این شرکت‌ها را تقویت می‌کند؛ اما قابل تامل اینکه هر بار موضوع شفافیت درمورد شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نفت ازجمله صندوق‌های بازنشستگی وزارت نفت مطرح شده، مدیران این شرکت‌ها دلیل به‌کارگیری بازنشسته‌ها را در زیرمجموعه‌های این شرکت‌ها، غیردولتی بودن شرکت و عدم تامین بودجه مستقیم از سوی دولت ذکر کرده‌اند.

صندوق‌های نفت بالاخره دولتی هستند یا خصوصی؟

 صندوق بازنشستگی صنعت نفت در تاریخ 1326.10.11 براساس مصوبات مربوطه تشکیل شده است. طبق قانون اساسنامه شرکت ملی نفت ایران، اداره امور صندوق‌ها ازجمله نگهداری، به‌کار انداختن و بهره‌برداری از دارایی‌های آن برعهده هیات‌امنای صندوق‌ها که همان هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران است. تا قبل از تاریخ 1377.10.29 صندوق‌های بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت از نقطه‌نظر تشکیلات اداری و سازمانی زیرمجموعه امور اداری شرکت ملی نفت ایران محسوب می‌شد و اتخاذ تصمیم در اداره امور آن به‌طور عام به نحو متمرکز و با تصویب هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران (هیات‌امنای صندوق) به مرحله عمل درمی‌آمد؛ اما در تاریخ 1377.10.29 هیات‌امنای صندوق‌ها به‌منظور اجرای هرچه بهتر وظایف مصرح در اساسنامه و تعیین ترتیبات و نظام ارتباطی بین صندوق‌ها و مدیریت و هیات‌امنا، مقررات مربوط به اداره صندوق‌ها را طی مصوبه شماره 1185 تصویب کرد که براساس آن صندوق‌ها دارای ارکان و تشکیلات جدیدی به ترتیب 1- هیات‌امنا (هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران)، 2- هیات‌مدیره (رئیسه) و 3- رئیس صندوق و بازرسی شد.

طبق اطلاعات درج‌شده در صندوق‌های بازنشستگی، در حال حاضر بیژن زنگنه رئیس هیات‌امنای این صندوق‌هاست. طبق اطلاعات درج‌شده در اساسنامه صندوق، رئیس صندوق بالاترین مقام اجرایی صندوق و مسئول اداره، هماهنگی امور و همچنین حفظ حقوق، منافع و اموال و سرمایه و وجوه در اختیار صندوق است که نمایندگی صندوق را در مقابل مقامات دولتی، انتظامی، قضایی، همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی نیز دارد. در حال حاضر افخم زروانی، رئیس صندوق‌های بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت است که در 22 آبان سال 95 توسط زنگنه انتخاب شده است.بر این اساس بیژن زنگنه به‌عنوان وزیر نفت و شرکت ملی نفت ایران در حالی نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های این صندوق‌ها دارد که گفته می‌شود این صندوق‌ها مشمول قوانین شرکت‌های دولتی نمی‌شوند. طبق مطالبی که گفته شد، بیژن زنگنه و شرکت ملی نفت ایران نقش پررنگی در اداره این صندوق‌ها دارند، با این حال هویت حقوقی صندوق بازنشستگی نفت هنوز مشخص نیست و این سوال مطرح می‌شود که اگر این صندوق‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه آن به‌لحاظ حقوقی جزئی از وزارت نفت نیست، پس چرا زنگنه و شرکت ملی نفت رئیس این صندوق‌ها را انتخاب می‌کنند و اگر شرکت‌های آن دولتی است، پس چرا در پیوست شماره سه قانون بودجه سالانه کشور نام این صندوق نیامده است.

 ماجرای کلاهبرداری 330 میلیاردی سلطان قیر از صندوق

یکم دی‌ماه 97 حمیدرضا باقری‌درمنی به جرم افساد فی‌الارض از طریق تشکیل شبکه کلاهبرداری و رشاء اعدام شد. یکی از اتهامات درمنی این بود که وی بدون پرداخت حتی یک ریال از شرکت پالایش نفت جی، 322 هزار تن قیر خریداری کرده بود؛ شرکتی که از زیرمجموعه‌های صندوق بازنشستگی صنعت نفت است. درمنی که از طریق تشکیل شرکت‌های صوری و کاغذی متعدد اقدام به این کلاهبرداری کرده بود، درنهایت معلوم نشد که چگونه مطالبات صندوق را پرداخت کرد، با این حال آنچه در عملکرد شرکت پالایش نفت جی اهمیت دارد، اینکه نظارت کافی بر این شرکت‌ها وجود ندارد، همان موضوعی که موجب شد عده‌ای با جعل و ارتشا، زیان قابل‌توجهی به شرکت پالایش نفت جی وارد کنند.