روانشناسی ورزشی زیر پای فدراسیون‌ها!
کمتر از پنج‌ماه تا آغاز المپیک ۲۰۲۰ توکیو به عنوان بزرگترین رویداد ورزشی جهان باقی مانده است اما ورزش ایران در بعد روانشناسی ورزشی به هیچ وجه آمادگی لازم و کافی را ندارد و به جز چند فدراسیون که تعداد آنها به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، سایر فدراسیون‌های ورزشی در این مسیر گامی برنداشته‌اند.
ورزشکاران به منظور حضور هرچه قدرتمندتر در رقابت‌های بین المللی نیازمند افزایش هرچه بیشتر توان جسمی و ذهنی خود هستند و در این بین المپیک بیش از هر رویداد ورزشی دیگری بار روانی ورزشکاران را سنگین می‌کند بنابراین لزوم استفاده از روانشناس در تیمهای اعزامی به المپیک یکی از مسائل ضروری به نظر می‌رسد و کمیته ملی المپیک حتما باید به این مسئله توجه جدی داشته باشد. نیاز است که روانشناسان از چند ماه قبل از آغاز المپیک در کنار رشته‌های المپیکی فعالیت خود را آغاز کنند و چه در تمرینات و چه در فضای مسابقه ورزشکاران را همراهی کنند تا شاهد عملکرد هرچه بهتر آنها در المپیک ۲۰۲۰ توکیو باشیم.
نگاه ورزش ایران و جهان به روانشناسی در دوره‌های قبلی المپیک
نکته جالب و قابل تامل که نیازمند توجه جدی مسئولان ارشد ورزش کشور است، نگاه ورزش جهان به مقوله و اهمیت روانشناسی ورزشکاران بوده و طبق اعلام مسئول سازماندهی کمیته روانشناسی چین در رقابت‌های المپیک پکن، کاروان ۸۰۰ نفره این کشور در المپیک ۲۰۰۸ پکن از ۶۰ روانشناس بهره برده است. همچنین آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند که کاروان این کشور نیز در المپیک ریو ۲۱ روانشناس را با خود همراه داشته است.
با این وجود کاروان ایران در المپیک ۲۰۰۸ دو روانشناس را به المپیک اعزام کرده بود؛ یکی از این دو روانشناس همراه با تیم کشتی فرنگی و روانشناس دیگر به منظور گره‌گشایی لحظه‌ای اعزام شده و در راستای ارائه مشاوره به تمامی رشته‌های ورزشی بود که به طور حتم پاسخگوی تمامی نیازها نبوده است. این در حالی است که همواره یک یا دو روانشناس کاروان پارالمپیکی‌های ایران را همراهی کرده است و در این زمینه نگاه مثبت‌تری نسبت به کمیته ملی المپیک وجود داشته است.
یوسف کرمی یکی از ورزشکارانی است که عدم موفقیت خود در المپیک ۲۰۱۲ لندن را ناشی از بار روانی بیش از حد قبل از مسابقه عنوان و اعلام کرد که شب مسابقه تا دیر وقت نخوابیده است و روز مسابقه نیز به دلیل استرس بالا زودتر از موعد به سالن مسابقات رفته تا از فضای روانی بوجود آمده برای خود بکاهد. وی در حالی که تمامی حریفان خود را سال قبل از المپیک شکست داده بود، در رقابت‌های المپیک به دلیل بار روانی سنگین و عدم مدیریت ذهنی نتوانست موفق باشد.
آخرین وضعیت بهره‌مندی ورزش کشور از روانشناسی در آستانه المپیک
توجه به مقوله استفاده از روانشناس ورزشی در کنار تیم‌ها و ورزشکاران اعزامی به المپیک یکی از مسائلی است که کشورهای توسعه یافته در حوزه ورزش به آن توجه جدی دارند، موضوعی که برخی رشته‌های ورزشی کشور که از شانس بالای کسب مدال در المپیک ۲۰۲۰ توکیو برخوردار هستند از آن غافل مانده‌اند.
درحالی که کمتر از پنج ماه تا مهمترین رویداد ورزشی دنیا باقی مانده است، برخی رشته‌های ورزشی کشور که از شانس فراوان کسب مدال در المپیک برخوردارند، در کمال تعجب بدون حضور روانشناس ورزشی تمرینات و اردوهای خود را دنبال می‌کنند. حضور روانشناس ورزشی در کنار تیم‌ها و نفرات اعزامی به المپیک یکی از مهمترین مسائلی است که ورزش ایران توجه چندانی به آن ندارد و اساسا در فهرست اولویت‌های فدراسیون‌های ورزشی جایگاهی برای آن تعریف نشده است و متاسفانه ورزشکاران ایرانی قبل، حین و پس از رویداد پرفشاری نظیر المپیک از مقوله روانشناسی بی‌بهره هستند.
کشتی فرنگی و آزاد ایران دو رشته‌ای هستند که شانس بسیار بالایی برای رفتن روی سکو در المپیک ۲۰۲۰ دارند، اما جالب اینکه هیچ درخواستی از سوی فدراسیون کشتی برای استفاده از روانشناس ورزشی در کنار دو تیم آزاد و فرنگی به کمیته روانشناسی کمیته ملی المپیک نشده است و این دو تیم بدون بهره‌مندی از روانشناس ورزشی فعالیت‌های خود را دنبال می‌کنند.
وزنه‌برداری یکی دیگر از رشته‌های دارای شانس مدال ایران در المپیک است و تا کنون در کنار تیم‌ملی وزنه‌برداری از روانشناس ورزشی استفاده نشده هرچند که این فدراسیون به تازگی درخواست خود را به کمیته ملی المپیک ارائه کرده است.
بسکتبال دیگر رشته المپیکی است که در کنار تیم‌ملی روانشناس ورزشی ندارد و درخواستی نیز در این زمینه به منظور بهره‌مندی از روانشناس ورزشی نداشته است. در رشته دو و میدانی نیز روانشناس ورزشی حضور ندارد و دوچرخه‌سواری نیز دیگر رشته‌ای است که از چنین ظرفیتی مغفول مانده است. هندبالی‌ها نیز هرچند موفق به کسب سهمیه المپیک نشدند، اما آنها نیز در تیم‌ملی روانشناس ورزشی نداشته‌اند.
با این وجود رشته‌های تکواندو، کاراته و شمشیربازی دارای روانشناس ورزشی هستند؛ کاراته از دو سال قبل و تکواندو و شمشیربازی هرکدام از یکسال قبل فرایند استفاده از روانشناس ورزشی را در دستور کار قرار داده اند. همچنین فدراسیون والیبال از سال ۱۳۹۲ از معدود فدراسیون‌هایی است که به حضور روانشناس ورزشی در مجموعه تیم‌ملی توجه داشته است. تیمهای ملی شنا و پینگ‌پنگ نیز دو رشته‌ای هستند که از حدود سه چهار سال قبل به این مسئله توجه کرده و از حضور روانشناس در کنار تیم‌ملی بزرگسالان خود بهره‌برده‌اند. تیرانداری و تیروکمان نیز دو رشته‌ای هستند که روانشناس ورزشی ندارند، هرچند سرمربی تیم ملی تیراندازی بانوان خود روانشناس ورزشی است.
تعجب‌آور بودن عدم توجه فدراسیون‌ها به روانشناس ورزشی
سید محمدکاظم واعظ موسوی- رییس کمیسیون روانشناسی ورزشی کمیته ملی المپیک با اشاره به اینکه هزینه استفاده از یک روانشناس ورزشی در کنار تیم‌ها یا ورزشکاران اعزامی به المپیک معادل یک مربی در کادر فنی است، تصریح کرد که نمی‌دانیم به چه علت فدراسیون‌های ورزشی در آستانه المپیک توجهی به بهره‌مندی از ظرفیت حوزه روانشناسی ندارند، هرچند که کمیته ملی المپیک پرداخت هزینه ها در این رابطه را بر عهده گرفته است.
وی کمک به سلامت روانی ورزشکاران به دلیل فشارهای چند جانبه در المپیک و نیز تلاش برای بهبود عملکرد یک ورزشکار به منظور اینکه هیچ مشکلی در میدان نبرد جز حریف خود نداشته باشد را دو مساله مهمی دانست که باید از سوی روانشناسان ورزشی مدنظر قرار گیرد و فدراسیون‌ها نیز به این مساله توجه جدی داشته باشند.
رییس کمیسیون روانشناسی ورزشی کمیته ملی المپیک با بیان اینکه روانشناسان ورزشی روش‌هایی را به ورزشکاران آموزش می‌دهند تا شاهد عملکرد هرچه بهتر آنها باشند، گفت که مقوله آموزش امری زمان‌بر است و از حدود یک سال قبل از رویدادهای بزرگ ورزشی باید از حضور روانشناسان در کنار تیم‌ها و ورزشکاران بهره‌مند شویم تا بتوانند وظیفه خود به نحو مطلوب انجام دهند و از نگرانی موجود در راستای افزایش فشار روانی ورزشکاران کاسته شود.
ضرورت بهره‌مندی از روانشناسان برای المپیکی‌ها
لاله سامع- رییس کمیته روانشناسی فدراسیون پزشکی ورزشی نیز عدم توجه به مسائل ذهنی و روانی ورزشکاران را یکی از عوامل تاثیرگذار در عدم نتیجه‌گیری آنها به ویژه در رویدادهای مهم بین‌المللی نظیر المپیک دانست و اظهار کرد که حضور و همراهی روانشناسان در کنار رشته‌های ورزشی امری ضروری است که باید به آن در آستانه المپیک توجه جدی داشت.
وی با اشاره به اینکه یکی از دلایل عدم موفقیت ورزشکاران در رویدادهای بین‌المللی که توسط ورزشکاران و مربیان به آنها اشاره شده، شرایط نامناسب روانی بود و به همین دلیل نیز نتوانسته‌اند مدال و نتیجه مناسبی را به دست آورند، عنوان کرد که ه طور حتم المپیک جایی برای گردهم آمدن نخبگان ورزشی دنیاست، همان‌هایی که در تمامی بخش‌ها از جمله روانشناسی، فیزیوتراپی و تغذیه نسبت به رقبای خود از شرایط بهتری برخوردارند و در نهایت می‌توانند پیروز میدان مسابقه باشند، چرا که به طور حتم اگر در یک قسمت هم ضعف وجود داشته باشد شاهد تاثیر آن بر عملکرد ورزشکاران خواهیم بود.
سامع در ادامه با تاکید بر لزوم توجه به حضور روانشناس در رویدادهایی مانند المپیک، رقابت‌های آسیایی، جام‌های جهانی و حتی رقابت‌های داخلی، گفت که هرچه زودتر و در گروه‌های سنی پایین به مسائل ذهنی و روانی افراد و ورزشکاران توجه شود، آنها از شرایط روانی بهتری در آینده برخوردار خواهند بود و به طور حتم در سنین بالاتر به نتایج مطلوب‌تری دست خواهند یافت.
رییس کمیته روانشناسی فدراسیون پزشکی ورزشی با اشاره به اینکه همه رشته‌های ورزشی نیازمند حضور و همراهی روانشناسان ورزشی هستند، اظهار کرد: هر رشته‌ای با توجه به ابعاد تمرینی و مهارتی نیازمند روانشناس خاص خود بوده، چرا که مهارت‌های روانی در رشته‌های مختلف ورزشی با یکدیگر متفاوت است. بنابراین حضور یک روانشناس در کنار تیمهای ورزشی لازم و ضروری است و در مورد رشته‌های ورزشی باید این روانشناسان دوره‌های مرتبط و تخصصی را پشت سر گذاشته باشند.
کاروان ایران در المپیک ۲۰۲۰ به چند روانشناس نیاز دارد؟
خسرو حمزه- عضو کمیسیون روانشناسی کمیته ملی المپیک با بیان اینکه حضور پنج روانشناس مجزا برای همراهی رشته‌های مدال‌آور ایران نظیر تکواندو، کشتی آزاد، کشتی فرنگی، وزنه‌برداری و کاراته در المپیک ۲۰۲۰ توکیو ضروری است، خاطرنشان کرد که علاوه بر این باید دو روانشناس دیگر به منظور گره‌گشایی لحظه‌ای به المپیک اعزام شوند.
وی با تاکید بر اینکه رویدادی نظیر المپیک از نظر روانی متفاوت از سایر مسابقات جهانی و بین‌المللی است، تصریح کرد که در خصوص المپیک وجه تمایز، بار روانی بسیار سنگینی است که ورزشکار به آن دچار می‌شود و کسب مدال در این رویداد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و حضور یک روانشناس برای کاروان ۶۰ نفره جوابگو نیست، چراکه حتی اگر این روانشناس تک‌تک این ورزشکاران را بشناسد به طور حتم با چالش زمان و مکان روبرو است و این حجم از کار از عهده یک نفر بر نمی‌آید.
به گفته حمزه به صورت معمول باید شاهد حضور روانشناسان از آغاز فاز تمرین آماده‌سازی باشیم تا فرصت و زمان کافی به منظور شناخت لازم وجود داشته باشد و آموزش و مشاوره‌های لازم ارائه شود، بنابراین حتما باید روانشناسان هم در تمرین و هم در مسابقه در کنار ورزشکار قرار بگیرند و اینگونه نباشد که صرفا در جلسات گروهی مطالب خود را ارائه کنند، چرا که خیلی اثرگذار نخواهد بود.
چرا ورزش ایران نسبت به روانشناسی بی‌تفاوت است؟
یک روانشناس ورزشی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه روانشناسی ورزشی دارای دو شاخه تمرین و ورزش (مسابقات) است، عنوان کرد که استفاده از روانشناسی ورزشی در بخش ورزش (مسابقات) رایج‌تر است و در زمان ایجاد فضای رقابتی به آن توجه بیشتری می‌شود. ما نه تنها در حوزه تمرین بلکه در بخش رقابتی نیز در استفاده از روانشناسان ورزشی از سایر کشورها عقب هستیم.
وی زارعی با اشاره به اینکه ورزشکاران معمولا در رقابت‌های بزرگی همچون المپیک در زمینه تاکتیکی و تکتیکی در یک سطح قرار دارند، اظهار کرد که تفاوت ورزشکاران در رویدادهای بین‌المللی خود را بیشتر در بخش ذهنی نشان می‌دهد و متاسفانه در تشکیلات ورزش ایران برای روانشناسان ورزشی جایگاهی تعریف نشده است و اعتقادی به این مساله مهم وجود ندارد.
به گفته این روانشناس ورزشی آمادگی ذهنی به اندازه آمادگی جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی مهم است و اینکه یک یا دو ماه مانده به آغاز رقابت‌های ورزشی به یاد روانشناسان ورزشی می‌افتند اساس علمی ندارد و بیشتر به دلیل مسائل تلقینی است، در حالی که چنین فرآیندی اثر مطلوبی نخواهد داشت.
زارعی در پایان با تاکید بر اینکه قبل، حین و پس از مسابقه ورزشکار به حضور روانشناس در رقابت‌های مهم ورزشی نیازمند است، یادآور شد که بعضا تا دقیقه ۹۰ شاهد حضور روانشناسان در کنار تیمهای ورزشی هستیم اما در دقیقه ۹۰ آنها اعزام نمی‌شوند و ورزشکار بدون همراهی روانشناس باید پا به رقابت بگذارد، بنابراین اساسا به اعزام روانشناس همراه تیمهای ورزشی ایرانی نگاه مثبتی وجود ندارد و مسئولان ما به این موضوع معتقد نیستند.