از "نون.خ" تا سریال های ماه رمضان زیر ذره بین منتقدان
سریال‌های ماه مبارک رمضان هرساله از شبکه‌های تلویزیون پخش و مورد استقبال قرار می‌گیرند. امسال نیز به رسم هر ساله تلویزیون چند مجموعه آماده و روانه آنتن کرده است که با توجه به شرایط ملهتب جامعه متاثر از بیماری کرونا، با استقبال و البته انتقاد‌هایی مواجه شده است.
رضا اورنگ، حسین سلطان‌محمدی و جبار آذین از جمله کارشناسانی هستند که در مورد سریال‌های رمضانی تلویزیون صحبت کرده‌اند که در ادامه می‌خوانید.
اورنگ: تلویزیون فرصت جذب دوباره تماشاگر را از دست داد/ وقتی حرفی برای گفتن دارید، فیلم یا سریال بسازید!
رضا اورنگ در گفتوگو با خبرنگار؛ درباره سریال‌های مناسبتی تلویزیون گفت: «سریال‌های مناسبتی فقط در ایران ساخته می‌شوند، البته در جاهای دیگر هم مناسبت وجود دارد و برای محیط زیست یا اتفاق‌های تاریخی مانند چرنوبیل که مربوط به دو دهه قبل است، سریال و مستند ساخته می‌شود و در صورت استقبال از آن ممکن است ادامه آن هم جلوی دوربین برود. در ایران اما با تعجیل برای ایامی چون محرم، نوروز و رمضان سریال‌هایی ساخته می‌شود، در حالی که باید از الان برای ساخت سریال‌های ماه رمضان سال آینده اقدام کرد و کار باکیفیتی آماده کرد.»
او در ادامه گفت: «بگذارید مثالی برای‌تان بزنم: یکی از مدیران یکی از شبکه‌های تلویزیون زمانی از من طرحی برای یک سریال مناسبتی ماه رمضان خواست؛ گفتم شاید بتوانم با عجله طرح و فیلمنامه را برسانم اما شما چطور می‌خواهید ظرف یک هفته کار را بسازید؟ در صورت ساخت مشخص است نتیجه چه خواهد شد. چرا باید سریال‌های مناسبتی بسازیم؟ سریال باید ساخته شود اما چرا کار خوب نسازیم؟ چرا سریال‌سازی را مانند بیلان می‌بینیم که حتما باید در کنداکتور تلویزیون در رمضان و محرم و نوروز وجود داشته باشد اما با عجله و بدون نظارت بر کیفیت این آثار؟ آنهم در حالی که کار مناسبتی سخت‌تر است و باید مخاطب را جذب کنید و حرف‌تان را هم بزنید.»
اورنگ با اشاره به سال‌های دورتر و برنامه‌های تلویزیونی گفت: «سال‌ها قبل تلویزیون بعد از ساعت 10 شب تعطیل می‌شد و کارهای معدودی ساخته می‌شد، اما همان کارها درست و ماندگار بود. امروز دیگر خبری از طراح و کارگردان خوب نیست و کارها با فامیل‌بازی پیش می‌رود. بارها دیده‌ایم سریالی در ایام رمضان پخش شده در حالی که همچنان تصویربرداری کار ادامه دارد. نتیجه کار هم معمولا ضعیف است. این را به عنوان کارشناس می‌گویم. آدم‌هایی که در دهه شصت و هفتاد که به نظرم اوج تلویزیون بود، مشغول به کار بودند و امروز بازنشست شدهاند، سرمایه‌‌های تلویزیون هستند و باید از نظرات‌شان استفاده کرد و از آنها پرسید چطور با آن امکانات کم چنین کارهای ماندگاری را تولید کردید؟»
او درباره استقبال نشدن از سریال‌های رمضانی در نسبت با سال‌های قبل هم گفت: «از عده‌ای شنیده‌ام که استقبال نشدن از سریال «سرباز» و «زیرخاکی» این است که موضوع‌شان ماه رمضان نیست؛ این ادعای غلطی است چون سریال اگر خوب باشد مردم تماشا می‌کنند و کار قوی همیشه با استقبال مردم مواجه شده است. چطور جلیل سامان که «ارمغان تاریکی» به «زیر خاکی» رسیده است؟ سوال من این است که شورایی که در تلویزیون کارها را می‌خوانند و تایید می‌کنند چطور اجازه ساخت چنین سریال‌هایی را می‌دهند؟»
اورنگ معتقد است: «اصل در دنیا این است که وقتی حرفی برای گفتن دارید، فیلم یا سریال بسازید. بهترین‌ها هم وقتی حرفی برای گفتن دارند، کار می‌کنند. مثل این است که از اسپیلبرگ بخواهید سالی سه فیلم بسازد مشخص است نتیجه چه خواهد شد. اینجا مانند آژانس است و آدمها به نوبت سریال می‌سازند و از اینکه مدیر و شورای قوی‌ای نیست تا ایرادهای کار را بگیرد و کنداکتور خالی است، پس فیلمنامه‌نویس و کارگردان هم هرچقدر قوی باشد، مانند فوتبالیستی که ماه‌‌ها تمرین نکرده و فقط نامی از او مانده است.»
این منتقد که نبود رقابت را بلای جان تلویزیون می‌داند در همین رابطه گفت: «در تلویزیون رقابت وجود ندارد در حالی که پیش‌تر رقابت وجود داشت و حق و انتخاب ولی امروز چند تهیه‌کننده نورچشمی مشغولند که کسی در کارشان دخالت نمی‌کند و ساخته‌‌هاشان مخاطب را پس می‌زند. امروز در شرایطی که کرونا موجب خانه‌نشینی مردم شده ما مخاطبانی داریم که مدام پای تلویزیون هستند اما «سرباز» را تماشا نمی‌کنند و این فاجعه‌ای است در تاریخ تلویزیون... مانند اینکه عشق‌سینما و خره‌فیلم باشید اما سینما نروید. هادی مقدم‌دوست کاربلد نیست و وگرنه کجای دنیا شما می‌بینید که سریالی همزمان هم تصویر داشته باشد، هم نریشن و هم دیالوگ؟ در حالی که داستان پیش نمی‌رود. این کار غیرحرفه‌ای است و آدم‌هایی که اجازه ساخت «سرباز» را داده‌اند هم کارشناسانی غیرحرفه‌ای هستند. چطور شد که هر کسی که احساس کرد نویسنده و کارگردان است به تلویزیون آمد؟ نوابغ سینما در ساخت سریال کم می‌آورند، نمونه‌اش وودی آلن است که با سریالی شش قسمتی نتوانست موفق شود (مینی‌سریالی شش قسمتی با نام «بحران در شش قسمت» با سرمایه‌گذاری آمازون) و خودش هم از نتیجه کارش راضی نبود.»
اورنگ درمورد پیامهای بازرگانی و اسپانسرهای فراوان تلویزیون که اعتراض زیادی را هم به دنبال داشته گفت: «زمانی تلویزیون انتخاب می‌کرد اسپانسر چه کسی باشد و اسپانسرها با التماس گوشه‌ای از تصویر را برای لحظاتی مال خود می‌کردند اما امروز ما با حکومت اسپانسرها طرف هستیم. این چنین است که رییس دانشکده صدا و سیما مصاحبه می‌کند و پیامهای بازرگانی و اسپانسرهای فراوان صدا و سیما را به بهانه تعداد کارمندهای این سازمان توجیه می‌کند. این نشان از تفکر حاکم در تلویزیون دارد.»
او همچنین درمورد آمارهای صدا و سیما گفت: «من آمارهای تلویزیون در میزان مخاطب را قبول ندارم. آن هم زمانی که باکس تلویزیون خالی است و شما دو برنامه پربیننده را همزمان از دو شبکه مختلف نمی‌بینید و سریال‌ها پشت سر هم پخش می‌شوند. ضعف اساسی را در مدیریت تلویزیون می‌بینم. کمبود بودجه بهانه است و بودجه دور ریخته می‌شود و هدر می‌رود. مردم دیگر با بازیگران کاری ندارند و این سریال است که شخصیت و بازیگر را می‌سازد چون سریال مانند سینما نیست. سریال به خاطر قصه و شخصیت‌پردازی جذاب دیده می‌شود.»
رضا اورنگ حرف‌هایش را اینطور به پایان رساند: «باز هم تاکید می‌کنم در روزهایی که مردم خانه‌نشین شدهاند، تلویزیون فرصتی طلایی داشت تا دوباره مخاطبانش را جذب کند اما این فرصت را از دست داد و نه تنها از این موقعیت استفاده‌ای نبرد که برعکس عمل کرد و فکر نمی‌کنم تلویزیون دیگر بتواند خودش را نجات بدهد.»
آذین: بی‌توجهی به نظر مردم در تولید آثار مناسبتی/ «نون.خ» اثری متوسط در کارنامه آقاخانی است/ سریالی قابل‌قبول در برهوت این روزهای تلویزیون
جبار آذین در گفتوگو با خبرنگار، در مورد سریال‌های تلویزیونی گفت: «اکنون در عرصه سریال‌سازی در تلویزیون سمت و سوی سلیقه مدیران این رسانه معطوف به تولید مجموعه‌هایی است که از دو بخش خارج نیستند. اغلب این سریال‌ها به دلیل استفاده از گروه‌های متوسط آثاری متوسط هستند و یا به دلیل استفاده از سرمایه، نظر و سلیقه اسپانسرها تولیداتی مغایر با نیاز و فرهنگ جامعه است. با این همه گاه سریال‌هایی در تلویزیون تولید می شوند که به رغم نظرگاه های سلیقه‌ای مدیران سیما به دلیل نبود آثار خوب و قوی و همچنین نیاز مردم مورد استقبال مخاطب قرار می‌گیرد.»
او با اشاره به سریال‌های «نون.خ» و «پایتخت» گفت: «مجموعه «نون.خ» به عنوان یک مجموعه خانوادگی و اجتماعی مانند سریال «پایتخت» در مسیر توجه به خانواده و ترویج و تبلیغ سبک زندگی ایرانی و اسلامی ساخته شده است در شرایط نبود سریال‌های درجه یک در تلویزیون با استقبال قشرهایی از مردم روبه‌رو شده است. در واقع در برهوت کنونی سریال‌سازی در تلویزیون و نبود سریال‌های قابل رقابت با «نون.خ» و استفاده از عناصر طنز کلامی و رفتاری گرچه به صورت سطحی در این سریال سبب شده است «نون.خ» برای خود مشتری داشته باشد. لیکن واقعیت این است که این سریال به مسائل و موضوع‌های مهم خود از جمله مسائل اجتماعی و خانوادگی نگاه عالمانه، تحلیلی و پژوهشی نداشته باشد و صرفااین مسائل ابزاری جهت ساخته شدن یک سریال با رویکرد طنز بوده است چرا که «نون.خ» از منظر مضمون و محتوا و ژانر نمی‌تواند به درستی در قالب آثار خانوادگی و طنز و کمدی قرار گیرد. مهم‌ترین علت آن هم اینکه به هیچ‌کدام از مولفه‌های خانوادگی، اجتماعی و کمدی به طور کامل نپرداخته و توجه نکرده و در سطح باقی مانده است.»
آذین در ادامه ایرادهایی را هم مطرح کرد: «این سریال می‌توانست با توجه به ظرفیت و لوکیشن خاص خود بستر مناسبی برای پردازش مسائل قومی و ملی با توجه کارشناسانه و پژوهشگرانه به فرهنگ، ادبیات، سنت‌ها و آیین‌های هموطنان کرد باشد، اما این رویداد در این سریال مورد سهل‌انگاری قرار گرفته و سازندگان از کنار این مقوله‌های مهم گذشته‌اند. نکته دیگر اینکه در این سریال که به جز سعید آقاخانی، شقایق دهقان و یک‌دو بازیگر شناخته‌شده اغلب بازیگران آن ناشناخته و یا کم‌تجربه‌اند و همچنین ضعف در شخصیت‌پردازی و داستان‌سازی باعث شده است تا اغلب بازی‌ها و بازیگران به جای نمایش واقعی کردها و بیان و مناسبات فرهنگی، خانوادگی و اجتماعی کردها به ادای لهجه‌ها و روابط و مسائل پیش‌پا افتاده این قوم بپردازند. با این حال «نون.خ» در کارنامه هنری آقاخانی که مملو از انواع آثار سینمایی و تلویزیونی است و در میان آنها آثار قابل و ارزشمند کم نیستند از نظر مضمون و محتوا و ساختار و پرداخت هنری در سطح متوسط قرار دارد و آنچه سبب شده تا «نون.خ» مورد توجه و استقبال گروهی از مردم قرار بگیرد آن است که کشور در شرایط نامطلوب و نامناسبی به دلیل وجود بیماری کرونا قرار دارد و در تلویزیون آثار قوی و غنی وجود ندارد و سرانجام اینکه چون مردم نیاز به امید و شادی و تفریح دارند، این سریال توانسته است در حد یک مجموعه متوسط تلویزیونی که به طنز هم می‌پردازد در سرگرم‌سازی و شوخی با مردم و مسئولان به توفیق برسد.»
این منتقد در آخر به سیاست‌های مدیران سیما و نزدیک شدن به ایام رمضان هم گفت: «یکی از ضعف‌های بزرگ صدا و سیما در چند سال اخیر بی‌توجهی به نظر مردم و کم‌کاری در تولید آثار مناسبتی است. این مهم به ویژه در ارتباط با ماه مبارک رمضان قابل مشاهده و بحث است چرا که برخلاف سال‌های دور که تلویزیون برای ایام رمضان سریال‌های به نسبت قوی و با محتوای معنوی و ساختار هنری خوب تولید می‌کرد، در سیمای سال‌های اخیر از برنامه‌ها و سریال‌های فاخر، قوی و درجه یک خبری نیست. لذا باید در طول سال برای مناسبت ملی و دینی و اجتماعی تدارک لازم دیده شود تا دست تلویزیون خالی نماند. در همین امتداد با توجه به نیاز و سلیقه مخاطب ضرورت تام دارد تا آثار تلویزیونی به ویژه در حوزه سریال‌سازی تولیدات اجتماعی، سرگرم‌کننده با رویکرد طنز سلامت باشند و به حال و هوای معنوی مردم روزه‌دار بیافزایند. به ظاهر یکی از سریال‌هایی که قرار است ادامه آن در ماه رمضان تولید و در عید فطر پخش شود «پایتخت» است که چنانچه این اتفاق بیافتد و فصل ششم این سریال مانند قسمت‌های قبلی آن دچار نواقص نباشد، و به مولفه‌های رمضانی توجه لازم در آن صورت گرفته باشد، شاید این سریال در رمضان مخاطب داشته باشد.»
سلطان‌محمدی: روایت مردمی که تخمه را کنار گذاشته‌اند و انار می‌خورند!
سلطان‌محمدی در گفتوگو با خبرنگار، ابتدا درمورد این سریال گفت: «سریال «نون.خ» نسبت به سری اول آن خوب پیش می‌رود و فضایش متفاوت شده و از این لحاظ به انسجام خوبی رسیده است. شخصیت محوری، نورالدین خان‌زاده به‌خوبی در سریال جا افتاده و بر همین اساس داستان در دل زندگی عادی حرکت می‌کند. داستان زندگی مردمی عادی که تخمه را کنار گذاشته‌اند و انار می‌خورند.»
این منتقد معتقد است: «داستان رویدادی اصلی را دنبال می‌کند که زلزله است و موضوعی بسیار مهم... دستمایه قرار دادن زلزله موجب شده تا اجتماع به‌خوبی دور هم جمع شوند و جامعه کوچکی که در سریال می‌بینیم همدل شوند، اگر شوخی می‌کنند به دل نگیرند و اختلاف‌های سطحی را کنار بگذارند و به طور مطمینتری بهم نزدیک شوند.»
او در ادامه گفت: «از طرفی اشاره‌ها و کنایه‌های دقیق و سنگینی به معضل‌ها و مسائل روز مردم کردستان و مسائل دیگر در سریال جاری است: برای مثال شوخی با جشنواره فیلم فجر، نحوه برخورد مسئولان و حتی شوخی درشت با حضور شخصی که شباهت عجیبی به استاندار کرمانشاه داشت و برای رسیدگی به مشکلات معیشتی مردم آن خطه حاضر شده بود دغدغه‌اش سوخت و سرما و سقف و چادر و... بود.»
او در مورد شوخی‌های این سریال گفت: «اشاره‌های دقیق و به‌جا یا جشنواره فیلم فجر تا دوئل‌های سینمای وسترن هالیوود و سریال «بازی تاج و تخت» در کنار گویش کردی نرمی که برای تمام مردم ایران مفهوم است در دل یک اجتماع نرم و انسانی مجموعه خوب و قابل قبولی را شکل داده است.»
سلطان‌محمدی معتقد است: «ایرادهایی به سریال وارد است: شخصیت‌هایی مثل دایی شفیع که برایم حضورش مفهوم نیست تا نحوه برخورد خلیل خان‌زاده که با یک بچه وارد می‌شود و گاهی درگیری عصبی دارد و گاهی بدل به انسانی هوشمند می‌شود و ورودش به داستان برایم گنگ بود.»
این منتقد در مورد ساخت سریال خارج از تهران گفت: «ساخت سریال در لوکیشن‌هایی خارج از تهران بسیار خوب است و نمونه موفق دیگر این تصمیم «پایتخت» بوده است که در 6 سری در شمال کشور ساخته شده و همه‌چیز چنان درست کنار هم نشسته است که انگار شاهد زندگی عادی و معمولی این آدمها هستیم و دوربینی در کار نیست.»
او در آخر گفت: «امیدوارم سریال «نون.خ» تا پایان به درستی پیش برود و در این روزهای سخت با سلامتی به ایام رمضان برسیم.»