بهاره رهنما، صابر ابر، شیلا خداداد و دیگران؛ آیا سلبریتی‌ها می‌توانند مردم را کتابخوان کنند؟
این که مشهور باشی و در کارنامه‌ات انتشار یک کتاب هم وجود داشته باشد و چهره خود را فرهیخته‌تر جلوه بدهی، اتفاقی است که باعث شده بسیاری از بازیگران معروف را وسوسه کند تا کتابی از خود منتشر کنند. اما این اتفاق چه تأثیری بر بازار نشر و کتابخوانی دارد؟
نوشتن کتاب توسط افرادی که در زمینه‌های دیگر تخصص دارند یا به شکلی در زندگی حقیقی یا فضای مجازی مشهور هستند، موضوع جدیدی نیست. تعداد افرادی که دست به این کار زدند در حال افزایش است با اینکه برخی شکست می‌خورند و نخستین کتابشان، تنها کتابی می‌شود که از آنها به چاپ رسیده است. البته برخی سلبریتی‌ها هم فقط با استفاده از نامشان موفق می‌شوند چندین مراسم امضای کتاب برگزار کنند و کتابشان چند بار چاپ شود، گویی تنها شهرت این افراد، می‌تواند موجب فروش کتابشان شود.
همه حق دارند کتاب منتشر کنند و هرگونه پیش‌داوری نسبت به خالق یک اثر، پیش از تولید آن، ممکن است اشتباه باشد. تنها گذشت زمان می‌تواند قضاوت درستی درباره عملکرد افراد به دست بدهد. البته این پرسش مطرح می‌شود که در جامعه‌ای مانند ایران که سرانه مطالعه سال‌هاست حدود ۱۳ دقیقه باقی مانده است، تشکیل صف‌های بلند برای گرفتن امضای افراد مشهوری که اقدام به چاپ کتاب کرده‌اند، چه معنایی می‌تواند داشته باشد. آیا می‌توان از این علاقه برای بالا بردن اشتیاق مطالعه در جامعه استفاده کرد؟
خبر انتشار کتاب توسط دنیا جهانبخت که فقط به‌واسطه ادعای همراهی یا جدل با برخی هنرمندان در فضای مجازی مشهور شده است، بهانه نگاهی مجدد به پدیده ورود سلبریتی‌ها به دنیای ادبیات شد. هر کسی اگر سرمایه لازم را داشته باشد و ناشر مناسبی برای خود پیدا کند، می‌تواند از خود کتابی برای نسل‌های بعد به یادگار بگذارند. علیرضا بهشتی، مدیر انتشارات روزنه، با اشاره به عملی بودن این روند، درباره مفید بودنش به خبرنگار ایرناپلاس گفت: مثلاً مرحوم نجف دریابندری را در نظر بگیرید؛ آیا ایشان روزهای نخست مطالعه خود را با آثار برتراند راسل شروع کرد؟ یا ابتدا با کارهای ساده‌تر شروع به کتابخوانی کرد؟ اهل کتاب اگر به سابقه خود هم نگاه کنند، می‌بینند که هرکس برای خواننده حرفه‌ای شدن، مراحلی را می‌گذراند.
۹۰ درصد جامعه با خواندن سه صفحه کتاب خواب‌آلود می‌شوند
بازار کتاب پر است از آثار نویسندگان و شاعرانی که شناخته شده نیستند، همچنین نمی‌توان فراموش کرد که بسیاری از شاعران که این روزها تبدیل به بزرگان ادبیات ایران شده‌اند، دفترهایی دارند که ترجیح می‌دهند هیچ‌وقت منتشر نشود. به همین دلیل نمی‌توان احتمال خلق اثری با ارزش را توسط افراد ناشناس و همچنین افرادی که به دلایل دیگر در جامعه شاخته شده‌اند، نادیده گرفت.
بهشتی با اشاره به یک بیت از شعر حافظ که می‌گوید «هر کو نکاشت مهر و ز خوبی گلی نچید/ در رهگذار باد نگهبان لاله بود» توضیح داد: منظورم از این شعر این است که ممکن است آثار این افراد از ارزشمندترین آثار مکتوب نباشد که در کشور منتشر می‌شود، اما توجه کنید بحرانی داریم که ۹۰ درصد جمعیت وقتی سه صفحه کتاب می‌خوانند، خوابشان می‌گیرد. این افراد ابتدا باید با خواندن کتاب‌هایی با موضوعاتی که به آن علاقه دارند، به کتاب خواندن عادت کنند، تا مطالعه برایشان به معنی تفریح و کاری لذت‌بخش تبدیل شود.
به گفته این ناشر نباید در انتخاب نویسنده و کتاب، برای شروع مطالعه سخت‌گیری شود تا فرد سال‌ها در کلاسِ اولِ مطالعه باقی بماند، او افزود: جلوی موجی را که با انتشار هر یک از کتاب‌های سلبریتی‌ها ایجاد می‌شود، نمی‌توان گرفت. من مخالف چاپ آثار آنها نیستم. اهل اندیشه و کتاب هم مطالعه را با آثاری ساده شروع کردند، شاید این سر و صدا بتواند موجب ترویج کتابخوانی شود، اگر این کتاب‌ها مشتری نداشته باشند، نوشته نمی‌شوند.
فرد کتابخوان دنبال تجربه عمیق است
مسئله اساسی تداوم کتابخوانی اکثریت جامعه و ارتقای سلیقه افراد به آثار ادبی عمیق‌تر است، اما این گذر به چه صورتی اتفاق می‌افتد؟ آیا گروهی در جامعه باید هدایتگر باقی مردم باشند؟ مدیر انتشارات روزنه دراین‌باره گفت: مشک آن است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید. نیازی به ترویج آثار ارزشمند نیست. کسی که کتاب می‌خواند دنبال یک تجربه عمیق است. برای مثال، برای کتاب ارباب حلقه‌ها فیلم بسیار خوبی ساخته شده است، اما هنوز هم کتابش پرفروش است. حتی در ایران، فیلمش با کیفیت خوب، با زیرنویس و به‌صورت رایگان در دسترس است، بسیاری از نوجوانان آن را تماشا کرده‌اند، ولی باز هم حاضرند ۲۵۰ هزار تومان هزینه کنند و مجموعه کتاب‌ها را بخرند.
به گفته بهشتی، تجربه کتابخوانی مانند تجربه کارگردانی فیلم ارباب حلقه‌هاست، با این تفاوت که هر فرد با تخیلات خود، این فیلم را در ذهنش می‌سازد. او توضیح داد: اهل کتاب به خاطر تجربه‌های عمیق است که پول خرج می‌کنند. اگر فردی چند تجربه سرسری را پشت سر بگذارد، خودش آن را کنار می‌زند و دنبال تجربه عمیقی می‌رود.
یکی دیگر از ابعاد انتشار کتاب‌های پرفروش سلبریتی‌ها، ناشران این کتاب‌ها هستند که توسط برخی از همکارانشان نقد می‌شوند، این در حالی است که حتی قبل از پاندمی بیماری کووید ۱۹ ناشران روزگار سختی را می‌گذراندند و صحبت از تعطیلی بسیاری از نشرها در میان بود. در چنین شرایطی شاید بتوان به ناشر هم حق داد تا میان سایر فعالیت‌های خود، سالی چند کتاب پرفروش از افراد مشهور چاپ کند تا شاید از این راه بتواند نشر خود را سرپا نگه دارد. بهشتی درباره ناشرانی که اقدام به چاپ آثار افراد مشهور می‌کنند، بیان کرد: این حق را به ناشری که فقط کتاب سلبریتی چاپ می‌کند هم می‌دهم. معمولاً ناشرانی که کارهای وزین منتشر می‌کنند، در چاپ آثار سلبریتی‌ها کمی تردید می‌کنند، اما گر ناشری اختصاصاً این کار را انجام دهد، حق دارد، چراکه کار غیراخلاقی انجام نمی‌دهد و در نهایت این سرمایه برای بازار کتاب مفید خواهد بود.
سلبریتی‌ها و کتاب‌هایشان
بهاره رهنما از بازیگرانی است که تاکنون چندین کتاب منتشر کرده است. او برای کتاب‌های «زن باران» و «مالیخولیای محبوب من» چندین بار مراسم امضا برگزار کرد. بهنوش بختیاری دیگر بازیگری است که درباره کتابش با عنوان «کلاغ‌های قیطریه» گفته که این کتاب را به شکل تفننی منتشر کرده و به همین دلیل از ویراستار کمک نگرفته، این کتاب پر از اشتباه‌های فرمی و نوشتاری است. از بازیگران دیگری که وارد ادبیات شده‌اند، می‌توان به لیلا اوتادی، بازیگر صاحب دفتر شعر «در بهشتی که کلاغی نیست مترسک هم نیست» اشاره کرد؛ او در این کتاب ۳۵ شعر سپید نوشته است.
صابر ابر بازیگری که بیشتر درباره قیمت کتابش صحبت شده تا کیفیت و چند و چون آن. «تا هفت خانه آن‌ورتر» کتاب ۳۰۰ هزار تومانی او این حق انتخاب را به مخاطبانش می‌دهد که رنگ جلد کتاب را مطابق با چیدمان خانه از میان ۶ رنگ انتخاب کنند.
الهام پاوه‌نژاد کتاب شعر «هشت صبح هشت اسفند»، افسانه بایگان هم دفتر شعر «مهر مکتوب» و امیر آقایی مجموعه هایکوی «بیدها در باد» را منتشر کرده‌اند. در این راستا، عزت‌الله ضرغامی، مدیر سابق صداوسیما هم کتابی با عنوان «یک عکس، یک حرف» دارد که شامل مجموعه عکس‌ها و پست‌های اینستاگرامی اوست. مژده لواسانی مجری تلویزیون هم نوشته‌های خود را در کتابی با عنوان «خون انار گردن پاییز است» به چاپ رسانده است.