این سامانه موشکی ارتش ۱۰۰ هدف را به صورت همزمان رهگیری می‌کند /شاهین و شلمچه، تیرهای مرگبار سامانه مرصاد +تصاویر

گسترش بیش از پیش تهدیدات هوایی توسط رژیم بعثی عراق به مرزهای کشورمان در دوران جنگ تحمیلی باعث شد تا از همان دوران مسئولان دفاعی کشورمان در حوزه تجهیزات و تسلیحات دفاعی به خودکفایی برسند.ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تمام تجهیزات را به صورت آماده از کشورهای بلوک غرب به ویژه آمریکا تهیه می کرد، با پیروزی انقلاب اسلامی ایران مورد تحریم های این کشور قرار گرفت که در نتیجه آن صادرات تجهیزات و تسلیحات از سوی آمریکا به کشورمان متوقف و روابط همه جانبه ایران و آمریکا قطع شد.

پدافند هوایی کشور که از ابتدای تشکیل بخشی از نیروی هوایی ارتش بود؛ در واقع یکی از یگان‌های این نیرو به شمار می‌رفت. در این یگان از ابتدای تاسیس، تجهیزاتی مثل سامانه‌های زو ۲۳ و توپ شیلکا از توپ‌های ضد هوایی مورد استفاده در ایران بود که همگی خارجی و وارداتی هستند. چند سال که گذشت موشک‌ها طراحی و ساخته شدند و سامانه‌های سری سام که همگی سامانه‌های موشکی ضد اهداف دشمن بودند به کشور وارد شدند و در پدافند هوایی مورد استفاده قرار گرفتند. در این میان، یک سامانه بسیار شاخص و راهبردی بود؛ این سامانه هاوک نام داشت که در ایران به هاگ معروف شد. اما این تجهیزات تا آن زمان یعنی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی استفاده نشد تا زمان آغاز جنگ تحمیلی.

انقلاب اسلامی که پیروز شد،  ارتش بعث عراق به ایران حمله کرد. نخستین روز جنگ که جنگنده‌های عراقی به ایران حمله کردند، توجه همه به سوی اهمیت پدافند و قدرتمند بودن آن جلب شد. البته ایران توانست تا پایان جنگ تحمیلی با استفاده از سامانه‌هایی که در اختیار داشت برخی از حملات عراق را دفع کند و حتی چند مورد از این دفع حملات به خصوص در عملیات والفجر ۸  بسیار دیده شد.

حرکت به سوی خودکفایی پس از دفاع مقدس

ایران در دوران دفاع مقدس تنها یک وسیله موثر برای دفع حملات هوایی عراق در اختیار داشت که آن هم سامانه هاگ بود، این سامانه یکی از سامانه‌های بُرد کوتاه است که به رغم برُد کوتاه در دوران جنگ تحمیلی بسیار برای ایران راهگشا بود. به همین دلیل هم سامانه چینی اچ کیو ۲ از سوی ایران خریداری شد و در برخی مواقع کمک‌کار ایران بود.

رادارها هم یکی از عناصر قدرتمند پدافند هوایی هستند که نقش آن همچون چشمان پدافند است. رادارهای ایرانی تا پیش از انقلاب اسلامی از انواع آمریکایی و ساخت بلوک غرب بود که کارایی خود را در طول دوران دفاع مقدس نشان داد. این رادارها و مهم‌تر از آن افسران رادار و کنترل آتش نیروی هوایی ارتش در این دوران بسیار خوش درخشیدند. شاید بیشترین چیزی که از عملکرد موفق راداری ایران در دوران جنگ تحمیلی رسانه‌ای شده را می‌توان حماسه سوباشی همدان و به خصوص عملیات والفجر ۸ دانست.

پدافند هوایی حاصل زحمات شهید ستاری است

شهید ستاری در عملیات والفجر ۸ توانست به عنوان یکی از فرماندهان متخصص پدافند هوایی با ابتکار عمل بالای خود طرح خاموش بودن رادار جستجوی هاوک را اجرا کند. مشکل آن بود که در زمان حمله این رادار به دلیل کارکردی که داشت، خیلی زود مورد توجه قرار می‌گرفت و از سوی دشمن تلاش می‌شد تا خیلی سریع مورد هدف قرار گیرد.

شهید ستاری در رادار بندر امام، بر اساس طرح «زمان بندی» به مجرد کشف هواپیما، دستور خاموش کردن رادار مادر را به صورت لحظه‌ای صادر می‌کرد. در این شرایط با روشن شدن رادار جستجو و رهگیر هاوک و مشخص شدن سمت و زاویه، عملاً این امکان را که دشمن بتواند با شناسایی رادار مادر، تهدید اولیه هواپیماهایش را از بین ببرد، سلب می‌کرد. پیروی از این شیوه است که منجر می‌شود در عملیات والفجر ۸ بیش از ۷۰ فروند هواپیما و بالغ بر ۱۰ فروند بالگرد دشمن ساقط شود.

حرکت به سوی بومی سازی در پدافند هوایی با طراحی و ساخت سامانه سلاح مرصاد آغاز شد. این سامانه که نمونه ایرانی سامانه هاوک آمریکایی بود با استفاده از دانش متخصصان ایرانی و بهینه سازی ساخته شده است. مهم ترین تغییرات این سامانه نسبت به نمونه آمریکایی خود را می توان استفاده از الکترونیک دیجیتال، قطعات پیشرفته الکترونیکی با فناوری حالت جامد در رادارها و موشک و الگوریتم‌های بهبود یافته در کشف و ردگیری هدف و سامانه کنترل آتش در ساخت آن دانست.

رادارهای تیزبین پدافند هوایی

رادارهای این سامانه نیز با نام های کاشف، حافظ و جویا از روی رادارهای آمریکایی به صورت مهندسی معکوس ساخته شده است. رادار کاوش به تنهایی قادر است تا اهداف مورد نظر با سطح مقطع ۰/۵ متر مربع را در فاصله ۱۵۰ کیلومتری رهگیری کرده و در فاصله ۸۰ کیلومتری بر روی آن‌ها قفل راداری انجام دهد که بیشینه توان آن برای انهدام نیز در حدود ۴۵ کیلومتر تخمین زده می‌شود.

رادار دوم سامانه مرصاد مخصوص رهگیری اهداف در ارتفاع پست طراحی و ساخته شده، همان طور که در توضیح این سامانه آمده کار رادار جویا کشف اهداف در ارتفاع پائین است.

رادار هادی که نسخه بومی شده رادار MPQ-۴۶ آمریکایی است هم به عنوان سومین رادار این سامانه وظیفه قفل روی هدف و هدایت موشک به سمت آن را انجام می‌دهد. البته با استفاده از دو رادار هادی در سامانه مرصاد قابلیت درگیری همزمان با دو هدف ایجاد شده است.

این رادار همچنین به سامانه‌های ردیابی الکترواپتیکی با مسافت یاب لیزری نیز مجهز شده که عملکرد آن را در قفل اپتیکی در شرایط وجود جنگ الکترونیک شدید، حفظ می‌کند.

سامانه مرصاد ۲ نیز در دهه ۹۰ با به روز رسانی و بهینه سازی های انجام شده نسبت به نسل نخست خود معرفی و به نیروی پدافند هوایی ارتش ملحق شد.

اتاق کنترل سامانه مرصاد، کاملا ایرانی و متفاوت

متخصصان پدافند هوایی ارتش با انجام تغییرات کامل برای اتاق کنترل این سامانه، توانسته اند تا با به کارگیری فناوری های نوین و نوشتن کدهای اختصاصی برای مراحل مختلف، این سامانه را به طور کاملا محرمانه و طبق تهدیدات پیرامونی بسازند.

موشک‌هایی که در بستر الکترونیک دیجیتال طراحی شده‌اند

دو موشک شلمچه و شاهین موشک‌های ارتقا یافته و بومی این سامانه هستند که تصاویر منتشر شده نشان از تغییر کامل مراحل طراحی و ساخت آن دارد. عمده این تغییرات در حوزه سامانه‌های هدایت و ناوبری آن‎هاست که بارزترین تغییرات آن‌ها استفاده از آنتن صفحه تخت آرایه‌ای، الکترونیک دیجیتال و قطعات حالت جامد است.

شاهین و شلمچه، تیرهای سامانه مرصاد 

موشک شملچه در سال ۹۰ بود که رونمایی شد. این موشک در حدود ۷۰۰ کیلوگرم وزن، ۵ متر طول، ۳۶۰ میلی متر قطر، سرعت در حدود ۳ ماخ را دارد. ارتفاع پروازی برای درگیری موشک شلمچه با اهداف پروازی در بازه ۶۰ متر تا ۱۸ هزار متر تخمین زده می‌شود که این مهم در فاصله ۴۰ کیلومتری به ثمر می‌نشیند. وزن سر جنگی این موشک هم در حدود ۷۰ کیلوگرم است که نشان می دهد در صورت برخورد با هدف یا اهداف مشخص آن اهداف را به سختی تخریب می‌کند.

این سامانه در رزمایش‌های محمد رسول الله در دی‌ماه ۹۳ نیز با موفقیت آزمایش شد و اهداف مورد نظر را نابود کرد. دورترین هدفی که سامانه مرصاد در این رزمایش آن را نابود کرد در فاصله بیش از ۳۰ کیلومتری منهدم شد.

رزمایش مشترک پدافند هوایی در پائیز ۹۷ هم دیگر رزمایشی بود که در آن از رادار آرایه فازی سه بعدی حافظ برای سامانه مرصاد استفاده شد. این رادار توانایی کشف و ردگیری اهداف را به طور همزمان و به صورت سه بعدی دارد که برد بیشینه آن در حدود ۲۵۰ کیلومتر است که قدرت رهگیری همزمان ۱۰۰ هدف را دارد.

رادار حافظ از روش‌های پیشرفته و به روز ضد جنگ الکترونیک برخوردار است که می‌تواند اهداف مختلفی همچون موشک‌های کروز و پهپادها را کشف و رهگیری کند.

بامداد ۱۷ آبان ۹۸ بود که یک فروند پهپاد متجاوز خارجی با آتش سامانه پدافند هوایی «مرصاد» متعلق به نیروی پدافند هوایی ارتش در منطقه بندر ماهشهر سرنگون شد. که این تنها یکی از آزمون‎‌های موفق سامانه مرصاد و پدافند هوایی ارتش است که نشان از آمادگی بالای این نیرو و سامانه‌های آن دارد.