وزیر ارشاد:کتابداران در خط مقدم ارتباط بین مخاطبان و میراث فرهنگی مکتوب ما قرار دارند
سیدعباس صالحی در مراسم روز ملی کتاب و کتابخوانی گفت: کتابداران در خط مقدم ارتباط بین مخاطبان و میراث فرهنگی مکتوب ما قرار دارند.
آیین ملی بزرگداشت کتاب و کتابدار همزمان با 24 آبان، روز کتاب و کتابخوانی، به میزبانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سالن مرکزی پارک شهر برگزار می‌شود.
در بخش دیگری از این نشست، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیام خود را به مناسبت روز ملی کتاب و کتابخوانی خواند. او در ارتباطی تصویری این‌چنین گفت: هفته کتاب را به همه کسانی که در حوزه فرهنگ مکتوب تلاش‌های وافری داشته و دارند تبریک عرض می‌کنم؛ همچنین به طور خاص روز کتابدار را به کتابداران عزیز تبریک می‌گویم. امسال هفته کتاب و روز کتابدار را در شرایط خاصی برگزار می‌کنیم؛ شرایطی که فضای کرونا همه زیست اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ما را تحت تأثیر خود قرار داده؛ از جمله حوزه فرهنگ و به طور خاص حوزه کتاب و کتابخانه.
وی با اشاره به تبعات شیوع بیماری کرونا در کتابخانهها گفت: اتفاقاتی که در حدود 8 یا 9 ماه اخیر در این فضا پدید آمد، آسیب‌هایی را در حوزه کتاب و کتابداری و کتابخوانی به وجود آورده است. به طور خاص تعطیلی کتابخانهها در ماه‌های متوالی و تعطیلی قفسه‌های باز بسیاری از کتابخانهها، نگرانی‌هایی را برای مراجعان از جهت امکان حضور در کتابخانهها و همچنین امکان حضور در برخی از فعالیت‌ها، اجتماعات و تجمعاتی که در گذشته بر محور کتاب و یا در حاشیه کتاب و کتابخوانی در کتابخانهها انجام می‌شد، پدید آورده است.
توسعه زمان ارائه خدمات در کتابخانهها از زمان‌های اداری به غیر اداری
سید عباس صالحی افزود: اما به نظر می‌آید در کنار این تهدیدها و آسیب‌های این دوره می‌توان فرصت‌هایی هم ساخت و به فرصت‌هایی هم اندیشید؛ در همین دوره 8 یا 9 ماهه مسئولان کتابخانهها، عزیزان ما در حوزه کتابداری و کتاب‌گردانیِ حوزه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشوری، ایده‌هایی را ساختند و پرداختند که این امر نشان‌دهنده توجه به این فرصت‌ها بوده است. اینکه تبعاً کتابخانه به عنوان یک فضا و مکان ساعاتی مشخص دارد؛ ساعات باز بودن و روزهای تعطیل؛ اما بسیاری از کتابداران ما با فضاهای جدیدی که در کنار فضاهای حضور ایجاد کردند توانستند زمان‌های ارتباط را از زمان‌های اداری به زمان‌های غیر اداری توسعه بدهند. شاید یکی از مشکلات و دغدغه‌های ارتباط با کتابخانهها این بود که گاهی زمان‌های اداری وافی نبود به نیازهای مراجعین. اما الان زمان‌های فرا وقت اداری و روزهای تعطیل به کمک زمان‌های اداری آمدند.
گسترش دایره مخاطبان کتابخانهها و تسریع در تکثیر ایده‌های کتابداران
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: همچنین این شرایط باعث شده تا مخاطبان کتابخانهها دایره وسیع‌تری را پیدا کنند و مخاطب یک کتابخانه دیگر الزاماً از اعضا و افراد همان محله نیست. با ابتکاراتی که بسیاری از کتابداران ما در همین 8 یا 9 ماه اخیر داشتند فرصت‌هایی پدید آمده تا کتابخانهها دایره مخاطبانشان را از مخاطبان سنتی، محلی و منطقه‌ای خودشان فراتر ببرند.
وی همچنین امکان اشتراک ایده‌ها و تکثیر آنها را از دیگر فرصت‌های ایجاد شده در این دوران دانست و گفت: شاید بسیاری از کتابداران ما در شکل‌های سنتی و قبل از این دوره ایده‌های ابتکاری داشتند که تا بخواهند آنها را به دیگر کتابداران و مجموعه‌های فعال حوزه کتابخوانی منتقل کنند، زمان بسیار زیادی صرف می‌شد. اما در شرایطی که الان در فضای فعالیت‌های عزیزان در فعالیت‌های برخط و شبه برخط داریم، ایده‌های کتابداران به سرعت مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد و قابلیت تکثیر پیدا می‌کند. بنابراین گرچه دوره کرونا آسیب‌هایی را به خطوط ارتباطی و تعاملی کتابداران عزیز ما با مخاطبانشان ایجاد کرده و هنوز هم ادامه دارد، اما فرصت‌هایی را هم پدید آورده؛ فرصت‌هایی بسیار مغتنم و ارزشمندند و می‌شود بر اساس این فرصت‌ها دوره جدید و نقطه عطف جدیدی را در فضای کتابداری و کتابخوانی انتظار داشت.
لزوم تقویت و تعمیق فعالیت‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های عمومی
صالحی درباره فرصت‌های ایجاد شده برای کتابخانه‌های عمومی در دوران شیوع بیماری کرونا گفت: بر اساس همین تجربه‌های 8 یا 9 ماهه می‌توان پاره‌ای از انتظارات را مبتنی بر این دوره کرونایی در افق دید و چشم‌انداز قرارداد. به نظر می‌آید که خدمات فرهنگی و هنری، اجتماعی، درمانی، آموزشی، علمی و حوزه‌های سرگرم‌کننده و فراغت، کتابخانهها در طول این مدت قالب‌ها، ایده‌ها و موضوعات جدیدی پیدا کرده‌اند. بارها در صحبت‌هایی که با عزیزان در نهاد کتابخانهها، هم مسئولان مدیریتی و هم عزیزان کتابدار داشته و دارم این نکته مطرح می‌شد که نهاد کتابخانهها صرفاً یک مکان برای خواندن و یا امانت کتاب یا عرضه و تبادل کتاب نیست، بلکه یک باشگاه بزرگ فرهنگی اجتماعی بر محور کتاب است. امروز در این شرایط، با توجه به اینکه قالب‌های برخط و شبه برخط در کنار قالب‌های حضوری معنا و گستره‌های خودش را پیدا کرده، مجموعه بسیار متنوع از خدماتی که یاد کردم، در همین 8 یا 9 ماه خودش را نشان داد، اما حتماً می‌تواندافق و عمق بیشتری پیدا کند. به خصوص در حوزه‌های بهداشتی و درمانی که الان شرایط کشور با آن درگیر است حتماً کتابخانهها و کتابداران عزیز می‌توانند یک پایگاه بسیار مهم و اساسی برای همه حوزه آموزش‌ها اطلاع‌رسانی‌ها، پیشگیری‌ها و تا درمان‌های جمعی باشند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: همچنین فرصتی را بسازند برای ایام فراغت و سرگرمی و کمک‌هایی به کودکان و نوجوانانی که امروز مدرسه نمی‌روند، اما از طریق کتابخانهها می‌توانند فرصت‌های جایگزین پیدا کنند تا در کنار فضای ترک مدرسه حضوری و حضور در فضای مجازی به عنوان آموزش رسمی، نهاد کتابخانهها و کتابداران عزیز بخش مکملی باشند برای زیست کودکان و نوجوانان ما در شرایط کرونایی.
پیدایش فرصت خواندن و آفریدن در کتابخانه‌های عمومی
وی تقویت حوزه خلاقیت و آفرینش را از دیگر فرصت‌های موجود در کتابخانه‌های عمومی عنوان کرد و گفت: در این دوره رویکردی را ما در کتابخانهها به خصوص در سال‌های اخیر مشاهده کردیم و می‌کنیم که کتابخانه در کنار خواندن فرصتی برای آفریدن است. افقی برای نشان دادن خلاقیت‌های کسانی که به محیط کتابخانه می‌آیند. فضای مجازی و محیط‌های برخط فرصت‌های خلاقیت‌ها و آفرینش‌های جدید و وسعت یافته را فراهم کرده و می‌کند؛ قصه‌خوانی‌ها، کتابخوانی‌ها، معرفی کتاب‌ها، بازی‌های فرهنگی اجتماعی جمعی و انفرادی و خیلی چیزهای دیگری که می‌تواند در افق جدید، از فضاهای سنتی و کلاسیک معناها و وسعت بهتری پیدا کند. حداقل اینکه به عنوان یک خط موازی می‌تواند به کمک و مسیری بیاید که قبلاً عزیزان ما می‌پیمودند و دنبال می‌کردند.
صالحی افزود: تجربیات صورت گرفته نشان داده که در این دوره کرونایی ایده‌های کتابداران عزیز ما می‌تواند کشف و سریع‌تر تکثیر شود. در دوره ماقبل کرونا گاهی کتابداران ما در در سیستان و بلوچستان، در هرمزگان و یا در یک روستای دور افتاده گاهی ایده‌هایی را دنبال می‌کردند که زمان زیادی صرف می‌شد که این ایده‌ها کشف شوند تا چه برسد به اینکه تکثیر شوند. اما الان فرصتی فراهم شده و ایده‌های عزیزان ما در حوزه کتاب و کتابخوانی و کتابدار با سرعت بیشتری توسط همکاران، کتابداران دیگر و مسئولان مدیریتی شناخته شود و ایده‌های برتر و موفق فرصت گسترش و تکثیر را پیدا کنند.
ارتباط راحت‌تر و نزدیک‌تر اهالی کتاب با مخاطبان کتاب
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به برگزاری موفق پویش‌های مجازی در سال جاری گفت: به نظر می‌آید همین دوره 8 یا 9 ماهه به ما نشان داد این که در این فضا پویش‌های اجتماعی مبتنی بر حوزه فرهنگ کتاب و کتابخوانی زمینه‌های بهتر و بیشتری را پیدا می‌کند. در همین دوره ما مسابقات کتابخوانی رضوی، برنامه‌ها و معرفی کتاب در فضای محرم و بسیاری برنامه‌های دیگر نشان داد که ما می‌توانیم از این دوره فرصتی بسازیم برای پویش‌های اجتماعی کتاب و کتابخوانی و جریان کتاب و کتابخوانی که حتما از طریق پویش‌ها می‌تواند گستره وسیع‌تری را پیدا کند.
وی افزود: گسترش زمینه ارتباطات برخط و شبه برخط در کنار فضای حضوری از دیگر فرصت‌های این دوران بوده است که باعث شده اصحاب فرهنگ مکتوب راحت‌تر در فضای مخاطبان کتابداران شناخته و معرفی شوند. شاید در گذشته این اتفاق راحت نبود و یا حداقل به زحمت میسر می‌شد که برای یک کتابخانه روستایی که بخواهد یک نویسنده خوب کودک نوجوان را به درون محیط دعوت کنند و به اعضای کتابخانه معرفی کنند. اما امروز امکان حضور ناشران خوب کشور، همچنین مؤلفان آفرینشگران فرهنگی و هنری که می‌توانند برای اعضای کتابخانه‌های ما جذاب باشند، راحت‌تر فراهم می‌شود. چون بستر یک بستری است که عزیزان در نهاد کتابخانهها و خود عزیزان در کتابخانهها می‌توانند فرصت‌هایی را برای حضور این عزیزان آفریننده فرهنگ مکتوب با مخاطبان خودشان فراهم کنند.
صالحی تأکید کرد: اگرچه دوره کرونا مصیبت بوده و هنوز هم پر آفت و پر مصیبت است، اما ما می‌توانیم از کنار این انباشت از مسائل و مشکلات، فرصت‌های جدیدی را برای زیست فرهنگی خودمان و به طور خاص حوزه کتاب و کتابخوانی پیدا کنیم. مجدداً از مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و دبیرکل محترم، هیئت امنای نهاد کتابخانهها، مدیران استانی و ستادی و به طور اخص از کتابداران عزیز که در خط مقدم ارتباط بین حوزه مخاطبان و حوزه میراث فرهنگی مکتوب ما قرار دارند و در این حلقه اتصال تلاش می‌کنند که فرهنگ مکتوب ایرانی بتواند جایگاه خود را بیش از گذشته پیدا کند، سپاسگزارم.
در ادامه این مراسم، مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخانه نهاد کتابخانه‌های عمومی گفت: هفته کتاب امسال را که به شعار پرمفهوم "دانایی، مانایی" مزیّن است و همچنین روز پراهمیت "کتاب، کتابخوانی و کتابدار" را به همه جهادگران عرصه فرهنگ، کتابداران، کتابخوانان و کتاب‌دوستان تبریک عرض می‌کنم؛ رویدادی که بی‌شک برای اهالی کتاب، مهم‌ترین اتفاق فرهنگی قلمداد می‌شود.
وی افزود: کتاب، با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما عجین است و به همان اندازه که اندیشه و خرد دارای حرمت است، کتاب و نویسنده، ناشر، خواننده و کتابدار و خدمتگزاران این عرصه نیز اهمیت می‌یابند. اهمیت کتاب و کتابخوانی آنچنان بالاست که مقام معظم رهبری که خود از اهالی اندیشه و از شیفتگان کتاب و کتابخوانی است، همواره در این خصوص دغدغه داشته و آن را در سخنان خویش ابراز کرده‌اند.
معاون توسعه کتابخانهها و ترویج کتابخوانی نهاد تأکید کرد: بی‌شک، تبدیل کتابخوانی به فرهنگ عمومی و تبیین آن به عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر، صرفاً از طریق توجه رسانه‌ای و اجرای برنامه‌هایی نمادین در این هفته، فراگیر نخواهد شد و نیاز به فرهنگ‌سازی، همکاری همه‌جانبه متولیان این امر، برنامه‌ریزی بلندمدت و کار فرهنگی مؤثر و مفید دارد.
رمضانی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری گفت: ایشان می‌فرمایند «عرصه فرهنگی، عرصه جهاد است“، لذا در شرایط کنونی و شبیخون و جنگ فرهنگی، تلاش در این عرصه اهمیت صدچندان می‌یابد و بار مسئولیتی برای همگان، از جمله آحاد مردم در کنار مسئولین ایجاد می‌کند، که خداوند به نیّات ما آگاه است و به فضل خود راه را هموار و مسیر صحیح طی خواهد شد، ان شاءالله.
وی در ادامه درباره تغییرات صورت گرفته در شاخص‌های انتخاب برترین‌های حوزه کتابخانه‌های عمومی متأثر از شرایط حاکم بر کشور گفت: در این دوره استفاده از فضای مجازی در ارائه خدمات، تولید محتوای جدید و سودمند، ارتقا و روزآمدسازی سطح دانش و مهارت‌های کاری، خلاقیت در ارائه محتوا، جذب مخاطب و ایجاد شبکه‌های تعاملی، مشارکت با همکاران در تولید محتوای اثربخش، تلاش برای حفظ و ارتقای جایگاه کتابخانه از طریق انتشار سودمند محتوا در فضای مجازی و ... از جمله شاخص‌های انتخاب کتابداران برگزیده بوده است.
رمضانی افزود: برخلاف ادوار قبل، نفرات برترِ 5 سال گذشته از روند انتخاب برگزیدگان مستثنی نشده و فعالیت همه کتابداران در فضای مجازی مورد ارزیابی قرار گرفت. با توجه به محور بودن "فرد" در تولید محتوا و تعطیلی دوره‌ای کتابخانه‌های عمومی حسب ضوابط تعیین شده ستاد، "کتابخانه" از سرفصل‌های انتخاب نبوده است. همچنین به جهت نزدیک‌تر شدن به اجرای اصل عدالت در انتخاب، آن هم در زمانی که بستر ارائه فضای مجازی بوده و هر فرد با اهتمام فردی به تولید محتوا پرداخته است، "درجه کتابخانه" در دسته‌بندی و ارزیابی گزینه‌های حائز شرایط انتخاب نبوده است.
معاون توسعه کتابخانهها و ترویج کتابخوانی نهاد درباره دسته‌بندی‌های معرفی و انتخاب برترین‌ها در این مراسم گفت: "کتابدار نمونه وشایسته تقدیر با رویکرد فرهنگی و ترویجی"، "کتابدار نمونه و شایسته تقدیر در فضای مجازی"، "خدمتگزار برتر"، "پیشکسوت برتر"، "کتابخوان برتر"، "خیرین کتابخانه‌ساز و اهداکننده کتاب"، "انجمن‌های برتر استانی و شهرستانی"، "فهرست‌نویس برتر" و "فعالیت‌های شاخص" از جمله دسته‌بندی‌های معرفی و انتخاب برترین‌ها در سال جاری است.
در بخشی از این مراسم از جمعی از کتابداران برجسته کشور تقدیر به عمل آمد؛ همچنین پنج کتابخانه عمومی افتتاح شد. این کتابخانه‌های افتتاح شده به شرح ذیل است:
1- کتابخانه سردار شهید قاسم سلیمانی در استان اردبیل، شهرستان بیله‌سوار
2- کتابخانه قاصدک در استان البرز، شهرستان فردیس
3- کتابخانه مهر در استان تهران، شهرستان ملارد
4- پیشخوان کتابخانه‌ای مهر در استان چهارمحال و بختیاری، شهرستان لردگان
5- کتابخانه عمومی درجه یک بروجرد در استان لرستان، شهرستان بروجرد