برجام و بازار خودرو؛ قیمت ها کاهش می یابد؟
مذاکرات هسته‌ای به اوج خود رسیده و بسیاری دستیابی به توافق را محتمل‌ترین سناریو می دانند. اما سوال اصلی پیش روی بسیاری از مردم این است که با احیای دوباره برجام آینده بازارهای مختلف از جمله خودرو چگونه خواهد شد؟
طی چند سال گذشته با تشدید تحریم های اقتصادی، بازارهای مختلف شرایط ملتهبی را تجربه می کند که شاید نتوان در طول چند دهه گذشته نمونه مشابهی را برای آن در اقتصاد ایران پیدا کرد. یکی از بازارهایی که طی چند سال گذشته شرایط ملتهبی را پشت سر گذاشته، بازار خودرو است که افزایش قیمت‌های عجیبی را ثبت کرده‌است؛ به عنوان مثال پراید مدل 132 از سال 1396 بیش از 7 برابر شده و یا قیمت پژو 206 نیز در این بازه زمانی افزایش قیمت بیش از 7.5 برابری را تجربه کرده است.
مهم ترین عامل در افزایش عجیب و غریب قیمت خودرو علاوه بر ممنوعیت واردات، به جهش نرخ ارز باز می گردد؛ در این شرایط این پرسش مطرح است که دستیابی به توافق و کاهش احتمالی قیمت دلار، چه تاثیری بر قیمت خودرو خواهد گذاشت و باید منتظر کاهش شدید قیمت ها در این بازار باشیم؟
برای پاسخ به این پرسش سعی می کنیم از چند بعد بازار خودرو را مورد بررسی قرار دهیم؛ قیمت خودرو به عوامل متعددی بستگی دارد در ابتدا دو سمت عرضه و تقاضا را بررسی می‌کنیم.
سقوط تولید خودرو
برای بررسی سمت عرضه، میزان تولید خودروسازان کشور را باید بررسی کنیم. در سال 1396 که یکی از بهترین سال‌های خودروسازان داخلی کشور پس از برجام بود، تولید خودرو (انواع سواری) بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی وزارت صمت به بیش از یک میلیون و 429 هزار دستگاه رسید؛ اما پس از آن روند کاهشی تولید خودرو آغاز شد؛ به‌گونه‌ای که تولید سالانه خودرو در کشور در سال 1398 به 759 هزار دستگاه سقوط کرد. هر چند سال گذشته تولید سالانه خودرو توانست به 904 هزار دستگاه برسد اما همچنان نسبت به اوج خود در سال 1396 کاهش حدود 37 درصدی را نشان می دهد.
در نه ماهه امسال نیز تولید انواع خودرو سواری در کشور برابر با 670 هزار دستگاه بوده که هرچند نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش 2.1 درصدی را نشان می دهد اما نسبت به مدت مشابه سال 1396، حدود 40 درصد کاهش داشته است.
بنابراین بر اساس آمارهای رسمی تولید خودروی سواری در کشور به شدت کاهش یافته و عرضه به شدت محدود شده‌است. نمودار زیر میزان تولید خودرو سواری در کشور و همچنین چند مدل خودروی محبوب را نشان می دهد:
خارجی سوارانی که داخلی سوار شدند!
دو عامل طی سال‌های اخیر به تشدید تقاضا منجر شد. اولاً با ممنوعیت واردات خودروهای خارجی از سال 1397، به تدریج با استهلاک خودروهای موجود خارجی و همچنین افزایش قیمت آن‌ها، بخشی از این تقاضا به سمت خودروهای داخلی سرازیر شد.
از سوی دیگر، در شرایط تورمی و جهش نرخ ارز، خودرو از یک کالاهای مصرفی به یک کالای سرمایه‌ای برای بسیاری از افراد تبدیل شد و بخشی از تقاضای سوداگرانه به این بازار سرازیر شد؛ این رفتار با قیمت گذاری دستوری و اختلاف قیمت میان کارخانه و بازار آزاد نیز تشدید شد. تنها کافی است که به آمار آخرین مرحله قرعه کشی ایران خودرو نگاهی بیاندازیم. جاییکه بیش از 5 میلیون نفر برای 8 هزار خودرو در این مرحله ثبت نام کرده بودند.
بنابراین بازار خودرو با یک عدم تعادل شدید طی سال های اخیر روبرو بوده‌است؛ از یکسو عرضه به شدت کاهش یافته و از سوی دیگر، تقاضا افزایش یافته‌است. در این میان سیاست های اشتباه نیز بر عدم تعادل ها افزوده است.
هر چند با دستیابی به توافق احتمالی، بخشی از تقاضای سوداگرانه کاهش می باید و از سوی دیگر ممکن است عرضه نیز افزایش یابد. اما با ادامه ممنوعیت واردات خودرو و همچنین سیاست قیمت گذاری دستوری و اختلاف قیمت بازار و کارخانه، نباید انتظار تغییر محسوسی داشت.
بازی دلاری خودرو
یکی دیگر از شاخص هایی که می توان برای پیش بینی قیمت ها در بازار خودرو استفاده کرد، قیمت دلاری است. در دهه گذشته بهترین سال‌ها از نظر ثبات اقتصادی سال‌های 93 تا 95 یعنی از بعد از فروکش کردن موج تحریم‌های سال 91 و تا پیش از خروج ترامپ از برجام است. در این سال‌ها قیمت بین کارخانه و بازار آزاد به‌هم نزدیک شدند بنابراین می‌توانیم این قیمت را که در شرایط با ثبات بازار به دست آمده را قیمت پایه در نظر بگیریم و تغییرات قیمت را نسبت به آن دوره مقایسه کنیم.
پراید در سال‌های گفته شده به طور میانگین دارای قیمت 6120دلاری بوده است؛ در سال‌های ابتدایی خروج آمریکا از برجام، این قیمت کاهش پیدا کرد و اکنون به حدود 6330 دلار رسیده است. بنابراین در قیمت های فعلی دلار، قیمت کنونی پراید، تفاوت محسوسی با قیمت تعادلی ندارد. برای خودرو 206 تیپ دو در دوره ثبات حدود 9680 دلار قیمت داشته است؛ اکنون قیمت 206 تیپ دو در بازار آزاد به حدود ده هزار دلار رسیده و این یعنی با نرخ تعادلی تفاوت چندانی ندارد. همچنین برای برای پارس سال قیمت کنونی آن حدود 10400 دلار است و قیمت با ثبات آن حدود 10530 دلار بوده پس برای این خودرو هم اختلاف چندانی وجود ندارد.
اما با دستیابی به توافق و کاهش احتمالی دلار، با فرض میانگین قیمت دلاری چه سناریوهایی برای قیمت خودرو می تواند متصور بود؟
بر اساس حالت‌های مختلفی که ممکن است برای دلار اتفاق بیفتد می‌توان قیمت‌های مختلفی را برای خودرو پیش‌بینی کرد. در این سناریو ها برای دلار چهار قیمت 20، 22، 25 و 30 هزار تومان در نظر گرفته شده‌است. همچنین قیمت تعادلی دلار را همان قیمت سال‌ها پیش از خروج برجام در نظر می گیریم.
در صورتی که توافق اتفاق بیفتد و دلار تا 20 هزار تومان کاهش پیدا کند انتظار داریم که قیمت پراید به 122 میلیون تومان قیمت 206 به 193 میلیون تومان و قیمت پارس به 210 میلیون تومان می‌رسد اما درصورتی که قیمت دلار در محدود 30 هزار تومان باقی بماند انتظار پراید 183 میلیون تومانی 206 290 میلیون تومانی و پارس 315 میلیون تومان را داشته باشیم. حالت‌های دلار 22 هزار تومانی و دلار 25 هزار تومانی حالت‌های میانی است: