وزیر جهاد کشاورزی:
سند دارکردن اراضی کشاورزی ترمز تغییر کاربری‌شان را می‌کشد
وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه چهار درصد از اراضی کشاورزی ما در ایران سند دارد، گفت: با سنددارکردن اراضی کشاورزی ترمز تغییر کاربری‌شان را می‌کشیم.
به نقل از پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، «آب و خاک دو ثروت عظیم ملّی است، دو ذخیره‌ی حیاتی همه‌ی ملّتها است در همه‌ی کشورهای عالم؛ نباید با اینها مسرفانه برخورد کرد و نباید خاک را تخریب و نابود کرد. بنابراین، رفتار مسرفانه‌ی با آب و خاک مطمئنّاً ضربه‌ی به منافع ملّی است.» ۱۴۰۰/۱۲/۱۵ رسانه KHAMENEI.IR بر اساس اشاره‌های رهبر انقلاب به حفظ اراضی کشاورزی و همچنین حفظ آب‌وخاک گفت‌وگویی با سید جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی داشته که به مناسبت روز طبیعت آن را منتشر می‌کند. گسترده‌کردن چتر کشاورزی قراردادی، سنددارکردن اراضی کشاورزی تا پایان دولت، تلاش برای افزایش طرح‌های آبخیزداری به ده میلیون هکتار در سال و مراقبت از بازار تولیدات کشاورزی در جهت حمایت از مصرف‌کننده از مهم‌ترین محورهای این گفت‌وگوست.
دو نکته مهم در صحبت‌های اخیر رهبر انقلاب در روز درخت‌کاری بود که یکی از آن‌ها وضعیت اراضی کشاورزی است که به حوزه تحت مأموریت و وظایف و تکالیف وزارتخانه جهاد کشاورزی بازمی‌گردد. در حال حاضر، وضعیت اراضی کشاورزی چه وضعی دارد و و وزارتخانه شما چه سیاست‌هایی برای حفظ این اراضی و جلوگیری از تبدیل آن دارد؟
ما در کشور ۱۸/۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی داریم؛ تقریباً ۵۳ درصد این اراضی دیمی و ۴۷ درصد اراضی آبی هستند. در دنیا هشتاد درصد اراضی کشاورزی دیم‌اند؛ یعنی بیشتر تولیدات دنیا از اراضی دیم به‌دست می‌آید. اراضی آبی کمتر است. در کشور ما تقریباً این دو برابرند. خود همین نشان می‌دهد که ما دیم‌مان جای کار زیادی دارد و باید روی بخش دیم سرمایه‌گذاری کنیم. در دولت سیزدهم، طرح حمایت از اراضی دیم تقریباً در ۲/۶ میلیون هکتار از اراضی کشور با کمک ستاد اجرایی فرمان امام شروع شده است. البته از سال قبل شروع شده بود و امسال ما آن را رشد چند برابری دادیم که حمایت حضرت آقا هم از توسعه کشت دیم در کشور در بحث دیم‌زارها بود و مقوّم این حرکت است که بتواند شتاب بیشتری بگیرد.
بنابراین، ما باید حوزه دیم را تقویت کنیم و در اراضی‌مان بهره‌وری را افزایش بدهیم. بهره‌وری مسئله خیلی مهمی است. طبیعتاً دچار کم‌آبی هستیم و روی توسعه افقی و افزایش کمیت خیلی کار نمی‌کنیم. بیشتر باید روی افزایش عمودی (افزایش بهره‌وری در اراضی‌مان) کار کنیم. ما جای بسیار زیادی در بهره‌وری در آب‌وخاکمان داریم؛ مثلاً، مازندران خیلی شبیه به یکی از کشورهای اروپایی است. در ذهنم هست که رهبر انقلاب یک بار مقایسه‌ای هم در این زمینه داشتند که از هر هکتار در آن کشور اروپایی، کشاورز بیست هزار دلار دریافت می‌کند. در مازندران کشاورز ما تقریباً ۲۹۰ دلار عایدش می‌شود. ببینید تفاوت چقدر زیاد است. عمده‌ترین مسئله در بهره‌وری است که این به کمبود مکانیزاسیون، عدم تکمیل زنجیره ارزش و عدم رسوخ فناوری در حوزه کشاورزی ما برمی‌گردد.
دغدغه تغییر کاربری اراضی کشاورزی هم مهم است، چراکه همه کشورهای دنیا در حوزه امنیت غذا حساس‌اند؛ حتی در قانون اساسی کشورها بحث امنیت غذایی هم است.
امروز جایگاه غذا در دنیا به‌اندازه اسلحه و حتی به اعتقاد بعضی‌ها مهم‌تر از آن است. بعضی از مراودات دنیا را که در این روزها و سال‌های اخیر می‌بینیم، خیلی بهتر این مسئله مشخص می‌شود.
جای خوشبختی است که سرزمین ما چهار فصل است و از نظر قدرت غذایی رقیبی در جنوب غرب آسیا نداریم؛ یعنی ایران دارای اقتدار غذایی در جنوب غرب آسیاست. از نظر ظرفیت و آنچه در اختیار ماست، باید تلاش کنیم تا جایگاه خودمان را کسب کنیم. یکی از عمده‌ترین مسائل هم حفظ آب‌وخاک، افزایش بهره‌وری و رسوخ دانش و فناوری است. در واقع، کشاورزی ما باید از کشاورزی معیشتی به‌سمت کشاورزی تجاری یا اقتصادی حرکت کند که در آن هم علم، هم فناوری، هم افزایش بهره‌وری و هم تقویت وضعیت اقتصادی کشاورزان هست.
یکی از زیربخش‌های مهم آن هم حفظ اراضی‌مان است؛ یعنی خاک حاصلخیز کشاورزی و زمین کشاورزی را به‌عنوان میراث برای آیندگانمان نگه داریم. خب! این خاک حاصلخیز و این زمین باارزش با تغییر کاربری در معرض تهدید است. گزارشی در مورد تغییر کاربری اراضی زمین‌های مازندران برای من ارائه کردند که آدم گریه‌اش می‌گیرد.
تقریباً در سال چهار هزار هکتار اراضی کشاورزی به صورت غیرمجاز دارند تغییر کاربری پیدا می‌کنند. پنج هزار هکتار هم بر اساس قانون دارند مجاز تغییر کاربری پیدا می‌کنند. ما برای این کار دو اقدام در دستور کار داریم که یکی از آن‌ها سنددارکردن اراضی کشاورزی است که جزو اهداف پنج‌گانه ما در وزارت جهاد در دولت سیزدهم است و ما داریم پیگیری می‌کنیم. چهار درصد از اراضی کشاورزی ما در ایران سند دارد و زمینی که سند ندارد دائم در حال خردشدن است؛ یعنی هر پدر کشاورزی که فوت می‌کند، زمینش بین بچه‌هایش قول‌نامه‌ای تقسیم می‌شود. اراضی ما دارای سند نیست. وقتی دارای سند نیست، یکی از زمینه‌های تغییر کاربری است؛ یعنی اراضی دائماً دارند خرد می‌شوند. با این سبکی که ما داریم پیش می‌رویم چیزی تا سال‌های آینده نمی‌ماند؛ لذا، اولین کار این است که ما خردشدن اراضی کشاورزی را متوقف کنیم. ما باید برای اراضی کشاورزی‌مان سند صادر کنیم و ترمز قطعه‌قطعه‌شدن را بکشیم. بعد از این هم باید با مشوق‌هایی که دولت می‌دهد، بتوانیم اراضی کشاورزی را مجدداً به‌سمت یکپارچه‌سازی با کشت و صنعت، با تعاونی تولید و با شرکت‌های سهامی زراعی پیش ببریم.
بحث صدور اسناد اراضی کشاورزی قانون هم دارد. قانون حدنگاری که در سال ۹۴ تصویب‌شده باید سال ۹۹ کل اراضی ایران صاحب سند می‌شد، ولی متأسفانه چهار درصد اراضی صاحب سند است. یکی از برنامه‌های ما صدور اسناد اراضی است. برای این کار ما قرارگاه صدور اسناد اراضی کشاورزی را تشکیل دادیم و من هر هفته سه‌شنبه‌ها ساعت شش تا هشت صبح در این قرارگاه شرکت می‌کنم.
عده‌ای می‌گویند این کار سختی است و شدنی نیست، ولی اعتقاد من این است با کنار هم‌نشینی و مشارکت سه قوه در این قرارگاه شهرستان به شهرستان صدور اسناد اراضی را ان‌شاءالله پیش خواهیم برد. در همین بهمن هم در دو شهرستان سلطانیه و خرمدره استان زنجان کل رفع تداخلات را انجام دادیم. سند سی درصد اراضی را تحویل دادیم. داریم شهرستان به شهرستان پیش می‌رویم. ان‌شاءالله خداوند هم به ما کمک کند ظرف دو سال اول رفع تداخلات را به‌طور کامل انجام بدهیم تا پایان دولت صدور اسناد اراضی هم انجام بشود. این گام اول در تثبیت اراضی کشاورزی است و قاعدتاً جلوی تغییر کاربری را خواهد گرفت.
گام دوم هم پیشگیری است؛ یعنی تلاش کنیم این اتفاق نیفتد. برای این کار هم ما باید از فناوری‌های نو مثل پهپاد برای گرفتن تصاویر هوایی استفاده کنیم.
بیشترین و کمترین تبدیل کاربری‌ها در کدام استان است؟
گر بخواهم در مورد صدور اسناد اراضی بگویم که کدام استان‌های ما هوشمندترند، استان زنجان رتبه اول را دارد. این استان در حوزه هوشمندسازی کشاورزی فعالیت خوبی را شروع کرده است. ۵۰ درصد اراضی کشاورزی ما در زنجان رفع تداخلات شده است. آخرین استان ما هم مازندران است. کلاً استان‌های شمالی ما در این زمینه رتبه آخر را دارند.
یکی دیگر از محورهای بیانات رهبر انقلاب، حفاظت از آب‌وخاک بود؛ موضوعی که بخش عمده‌اش به مجموعه تحت مسئولیت شما برمی‌گردد. در این فضا با چه تهدیداتی مواجهیم و وزارتخانه تحت مسئولیت شما چه تدابیری برای کنترل و مهار این تهدیدها در دست اقدام دارد؟
خاک بستر حیات است. ما آب‌وخاک را باید حفظ کنیم و نگه داریم. بالاترین بهره‌وری را در آب‌وخاکمان به‌خصوص خاک حاصلخیز داریم که هر یک سانتیمترش صدها سال طول می‌کشد تا بتواند تشکیل بشود.
۱۲۲ میلیون هکتار وسعت حوزه‌های آبخیزی است که باید کار آبخیزداری روی آن انجام بدهیم. هرچه در بالادست آب را نگه داریم هم صیانت و حفاظت از آن کردیم، هم تقویت سفره‌ها را انجام دادیم، هم پوشش گیاهی را حمایت کردیم و هم جلوی فرسایش خاک را گرفته‌ایم. از چند سال گذشته، آبخیزداری خیلی کند شده بود. واقعاً رشد آبخیزداری مدیون حمایت رهبر انقلاب است. با اجازه‌ای که در استفاده از صندوق توسعه ملی دادند، سالی ۲۰۰ میلیون یورو به آبخیزداری تزریق اعتبار شد و آبخیزداری واقعاً جان گرفت. در مناطقی که آبخیزداری انجام شد، ما با سیل مواجه نبودیم.
از ۱۲۲ میلیون هکتار، سی میلیون هکتار تا الآن آبخیزداری آن انجام‌شده و نود میلیون هکتار آن باقی مانده است. در بهترین حالت اگر ما سالی مثلاً دو میلیون هکتار آبخیزداری انجام بدهیم، چیزی حدود ۶۰ سال این کار طول می‌کشد. حالا بعد از آن دوباره آن آبخیزهای اولیه هم‌زمان نیاز به تعمیر و نگهداری و مرمت هم دارد؛ لذا، این ۶۰ سال هم به‌شرط اثبات است که این هم ممکن است هفتاد سال شود که منطقی نیست. پس باید طرح نو درانداخت. ما الآن طرحی آماده کرده‌ایم و موافقت اولیه رئیس‌جمهور را هم گرفته‌ایم تا این کار را به ده میلیون هکتار در سال ارتقا بدهیم و ظرف ده سال تمام کنیم. مطمئناً این کار از نظر اقتصادی به‌صرفه است و از خسارت‌هایی که هر سال توسط سیلاب می‌خوریم حتماً هزینه‌اش کمتر است و منافع بیشماری در حفظ آب‌وخاک دارد؛ بنابراین، نگاه ما این تغییر مقیاس است.
مثل همین را ما در درخت‌کاری داریم. ما مقیاسمان را در درخت‌کاری باید تغییر بدهیم. ما کلاً جزو کشورهای با سرانه پایین جنگل هستیم. این را باید رشد و توسعه بدهیم. برای این کار باید مقیاس را عوض کنیم. ظرفیت تولید نهال ما در کشور بین سی تا چهل میلیون است. اعتقادم این است که ما این عدد را باید از میلیون به میلیارد برسیم. الآن بعضی از کشورها یک یا دو میلیارد نهال‌کاری را مدنظر قرار داده‌اند. ما هم با توجه به شرایط اکولوژیکی و اقلیمی کشورمان ظرفیت تولید نهال با این تعداد را داریم؛ به‌خصوص در غرب کشور و در حاشیه زمین‌های کشاورزی می‌توانیم طرح یک میلیون کاشت نهال را با کمک مردم به‌صورت داوطلبانه شروع کنیم. برای این کار هم طرحی را با عنوان طرح جهادی کاشت یک میلیارد نهال آماده کردیم که من از نخبگان و دانشگاهیان و متخصصین و دل‌سوزان هم خواستم درباره این طرح نظر بدهند تا از پختگی لازم برخوردار بشود.
شعار سالی که گذشت «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها» بود. در وزارت جهاد کشاورزی ذیل این سرفصل چه اقداماتی انجام و چقدر از شعار سال ۱۴۰۰ محقق شد؟
اشاره من بیشتر به کارهایی است که با شروع دولت سیزدهم کردیم. یکی از موضوعات در حوزه تولید، توسعه کشت دیم در ۲/۶ میلیون هکتار از اراضی است. ما این کار را به‌خصوص در غرب کشور استمرار خواهیم داد، چراکه در آنجا ظرفیت بی‌نظیری در اراضی شیب‌دار هست. در این زمینه ما صندوق سرمایه‌گذاری در دیم‌زارها را هم راه‌اندازی کردیم برای اینکه بتواند از دیم‌زارهای کشور حمایت بکند. در همین دوره این صندوق در شورای قیمت‌گذاری مصوب شد. ان‌شاءالله از این حرکت حمایت خواهیم کرد.
تولید یا کشاورزی قراردادی، یکی دیگر از محورهای پنج‌گانه کاری ما در دولت سیزدهم است. شعار ما در این طرح این است که هیچ کشاورزی نباید بذری بکارد، مگر اینکه مشتری آن بذر از ابتدا معلوم باشد. امسال ۲۵۰ هزار هکتار از اراضی گندم‌زار کشور را کشاورزی قراردادی کردیم. کشاورزی قراردادی خیلی مزیت دارد. کودها را با قرارداد به کشاورز دادیم بدون اینکه پولی بگیریم و کشاورز را بیمه کردیم. خیلی از کشاورزهای ما محصولشان را بیمه نمی‌کنند. اگر خسارتی به آن‌ها وارد شد، هیچ‌چیز عایدشان نمی‌شود و کلاً سرمایه‌شان را از دست می‌دهند. در انتهایی که گندم را او برداشت کند، شرکت بازرگانی دولتی ما با کشاورز تسویه خواهد کرد. ما سال آینده این را به دو میلیون هکتار گندم‌زار توسعه خواهیم داد. برای امسال ان‌شاءالله برنج ایرانی را در استان مازندران و گیلان کشاورزی قراردادی می‌کنیم و تلاش می‌کنیم که بتوانیم بخشی از برنج ایرانی را خرید قراردادی کنیم.
در مورد میوه و مرغ و تخم‌مرغ هم شرایط بسیار نابسامانی داشتیم، ولی الآن در بازار آرامش نسبی داریم. برای اینکه انسجام و کنار هم‌نشینی در حوزه تولید محصولات کشاورزی را داشته باشیم، قرارگاه امنیت غذایی را به دو منظور حمایت از تولید و حمایت از بازار و مصرف‌کننده راه‌اندازی کردیم. الآن متولی مصرف‌کننده در محصولات کشاورزی ما هستیم. این قرارگاه هر روز شش تا هشت صبح تشکیل می‌شود.
خودتان هم حضور دارید؟
بله، ما این موضوع را باید روزانه رصد کنیم؛ چون با سفره مردم در ارتباط است. ما هر روز روی این مسئله تمرکز داریم که بازار بتواند آرامشش را حفظ کند؛ مثلاً، در حوزه آن قرارگاه یکی از کارهایی که به نظرم کار مهمی بود و انجام شد برای اینکه ما بازار را بتوانیم به نفع مصرف‌کننده تنظیم کنیم، هوشمندسازی است. ما برای اولین بار توزیع هوشمند اقلام کالاهای اساسی را در درب منزل شروع کردیم. تقریباً نزدیک به پانزده قلم کالای اساسی رایگان درب منازل مردم با همان قیمت تنظیم بازار تحویل شد. الآن در ۲۶ استان کشور ما داریم از هوشمندسازی بر پایه نرم‌افزارهای بومی جوان‌های خودمان استفاده می‌کنیم.
همین که ما در بازار آمدیم، دلال می‌ترسد و می‌داند ما اجازه به هم خوردن بازار به نفع دلال را نمی‌دهیم. ما میوه‌فروش و برنج‌فروش نیستیم. در واقع، ما محصولی را ذخیره‌سازی می‌کنیم، بعد به بازار نگاه می‌کنیم. اگر بازار کارش را می‌کند، هدف برآورده شد، ولی به‌محض اینکه دلال بخواهد جولانی بدهد، این محصول ذخیره‌شده وارد بازار می‌شود؛ یعنی هدف دولت مداخله در تنظیم بازار است. البته من به این کار اعتقاد ندارم. دولت باید از بازار بیرون بیاید. برای این کار ما مثل همه دنیا به اتحادیه‌های قدرتمند نیاز داریم که نداریم. بااین‌حال، تا زمان تشکیل این اتحادیه‌ها ما نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم که دلال، مصرف‌کننده را بیچاره کند. البته یکی از دلایل این امور این است که فرمانده حوزه تولید تا توزیع به مصرف‌کننده وزارت جهاد شده است.
در دولت سیزدهم؟
بله! اصلاً مگر می‌شود یک نفر تولید کند، ولی بازار دست دیگری باشد. برای سال ۱۴۰۱ کشاورزی قراردادی در مرکبات را هم ان‌شاءالله شروع می‌کنیم و با باغدارانمان قرارداد خواهیم بست و تولید قراردادی را انجام خواهیم داد. این کار بزرگی در حمایت از تولید است، چراکه الگوی ِکشتی که سال‌هاست در کشور اجرانشده یکی از الزاماتش کشاورزی قراردادی است. در بحث مربوط به خودکفایی شکر و پنبه هم طرح‌هایی در دست اجرا داریم.
یک بخش در مورد رفع موانع و مانع‌زدایی تولید هم مربوط به صدور مجوزهاست. یکی از وزارتخانه‌هایی که بیشترین مجوزها را می‌دهد، وزارت جهاد کشاورزی است. ما تمام مجوزها را الکترونیکی کردیم. اولین وزارتخانه‌ای بودیم که به سامانه وزارت اقتصاد متصل شدیم و این کار را با قوت و قدرت تا انتها پیش خواهیم برد تا هر کس که می‌خواهد با کمترین زمان مجوز بگیرد و با شفافیت کامل بتواند در این زمینه حرکت کند.
در پایان اگر نکته‌ای باقی‌مانده بفرمائید.
به طور کلی وظیفه ما تأمین امنیت غذایی است. حمایت از کشاورز ایرانی است. حمایت از دامدار ایرانی است. حرکت به سمت کشاورزی تجاری، اقتصادی و علمی است. هوشمندسازی کشاورزی است. ترویج فناوری در حوزه‌ی کشاورزی است. البته این کارها به تنهایی شدنی نیست. شاید مردمی‌ترین وزارتخانه در وزارتخانه‌های دولت وزارت جهاد کشاورزی باشد. چون کشاورزی متعلّق به مردم است، برای کشور تأمین غذا می‌کند. پایداری سفره‌ی مردم را به ارمغان می‌آورد. لذا ما با کمک اتحادیه‌ها، با کمک تشکل‌ها، با کمک فعالین همین بخش، یعنی با کمک خود کشاورزان باید بتوانیم این استقرار را انجام بدهیم.
البته این کارها هم زمان‌بر و هم سخت است؛ ولی با اراده‌ی پرسنل وزارت جهاد -که در جنگ خودشان را اثبات کردند- با نگاه جهادی با نگاه تحولی، با نگاه انقلابی حتماً این شدنی است. ما تلاش خواهیم کرد حول این پنج محور اصلی که عبارتند از «ایجاد رصدخانه‌ی کشاورزی ایران، صدور اسناد اراضی کشاورزی، سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، دیپلماسی غذایی و کشاورزی قراردادی یا تأمین امنیت غذایی» با نگاه ویژه به امنیت غذایی و در حوزه‌ی منابع طبیعی برای حفظ آب وخاک در این دوره بتوانیم یک شرایطی را ایجاد بکنیم که مردم سفره‌ی پایدارتری داشته باشند. خودکفایی بهتری در تأمین کالاهای اساسی در کشور داشته باشیم. بازار تنظیم‌تری داشته باشیم و هم اینکه آب و خاک‌مان را به عنوان یک میراث بین نسلی بتوانیم حفظ بکنیم. همه‌ی اینها شدنی است با اراده، با نگاه جهادی و انقلابی و تحولی. و با حمایت مردم. اعم از کشاورزان و فعالین بخشهای اتحادیه‌ها و مردم دیگری که مصرف کننده‌ی این بخش هستند.