احیای برجام و خبر مهم بلینکن

پس از ارسال آخرین پیشنهادات تهران به واشنگتن برای حل مناقشه مربوط به لغو نامگذاری سپاه پاسداران در لیست FTO وزارت خارجه آمریکا، ایران اعلام کرد که «انریکه مورا با پیام و پاسخ ایران تهران را ترک کرد و ما هنوز منتظر پاسخ طرف مقابل هستیم». وزیرخارجه ایران نیز مسئولیت توقف مذاکرات وین را بر عهده طرف آمریکایی دانست و گفت: «اگر کاخ سفید واقع بینانه رفتار کند، توافق دست یافتنی است».

بلینکن: چندان خوشبین نیستم

با این حال، آنتونی بلینکن در مصاحبه‌ای با شبکه خبری ان‌بی‌سی که امروز منتشر شد، اگرچه درباره مناقشه حذف سپاه از لیست سیاه [ادعایی] وزارت خارجه آمریکا و اینکه آیا قرار است در فهرست FTO باقی بماند یا خیر، اظهار نظر صریحی نکرد، اما با تکرار ادعاهای پیشین درباره این نهاد نظامی ایران، در پاسخ به این سوال که آیا سپاه را تروریستی می داند، گفت: بله. همینطور است.

وی از ارائه پاسخ صریح به ادامه سؤال مجری مبنی بر اینکه «آیا سپاه همچنان "سازمان تروریستی" باقی خواهد ماند؟» طفره رفت و گفت: «نمی خواهم به جزئیات مذاکرات اشاره کنم».

بلینکن ادامه داد: باید بگویم با وجود تمام تلاش هایی که برای دستیابی به توافق انجام داده ایم و با وجود این امر که این توافق برای امنیت ما بهتر خواهد بود، من چندان به دستیابی به این توافق خوشبین نیستم. ما به این مرحله (دستیابی به توافق) نرسیده ایم. باید ببینیم می توانیم به یک توافق دست یابیم یا خیر.

وزیر خارجه آمریکا در پاسخ به سوال دیگر  مبنی بر اینکه آیا زمان رو به اتمام است؟ گفت: زمان بسیار کم است. در طول روز در مورد مذاکرات با شرکای اروپایی خود صحبت کرده و خواهیم کرد. ما از نزدیک و هماهنگ با اروپایی‌ها، اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان و انگلیس همکاری کرده‌ایم.

آخرین گام برداشته خواهد شد؟

 بنابراین شواهد و قرائن همچنان حاکی از این است که توافق بر سر احیای برجام، اکنون در یک‌قدمی خط پایان در انتظار حل مناقشه میان ایران و آمریکا بر سر حذف سپاه پاسداران از لیست سیاه FTO است. و بی‌تردید برای حصول توافق، این «یک‌قدم باقی‌مانده» باید برداشته شود و در غیراینصورت، احیای برجام از برزخ کنونی به دوزخ می‌رود، و هرآنچه ممکن است در پس یک «پایان بدون توافق» رخ دهد، احتمالاً به اندازه‌ای فاجعه‌بار خواهد بود که همه طرف‌های برجام برای اجتناب از آن، تاکنون در این راه سخت و پرفراز و نشیب، در کنار هم تا اینجا پیش رفته‌اند.

بنابر گزارش‌ها، توافق احیای برجام پس از نهایی شدن متن اصلی و ضمایم آن، و سپس حل و فصل چند موضوع نهایی باقیمانده که نیازمند ابتکارات فنی پیچیده و یا تصمیمات سخت سیاسی بودند، ظاهراً همچنان «در یک‌قدمی خط پایان» است، اما در «برزخ بلاتکلیفی» درجا می‌زند، عبور آن از خط پایان، در گرو حل مناقشه آمریکا و ایران درباره حذف سپاه پاسداران از لیست سیاه [ادعایی] «سازمان‌های تروریستی خارجی» (FTO) وزارت خارجه آمریکاست.

و به هر طریق برای دستیابی به توافق، این «یک‌قدم باقی‌مانده» باید برداشته شود و در غیراینصورت علیرغم پیمودن مسیر دشوار و پرپیچ‌وخم دیپلماتیک و هفته‌ها مذاکرات فنی و سیاسی دشوار از قریب به یک‌سال پیش، دیپلماسی شکست خواهد خورد، احیای برجام از برزخ کنونی به دوزخ می‌رود، و هرآنچه ممکن است در پس یک «پایان بدون توافق» رخ دهد، به اندازه‌ای فاجعه‌بار خواهد بود که همه طرف‌های برجام برای اجتناب از آن، تاکنون در این راه سخت و پرفراز  و نشیب، در کنار هم تا اینجا پیش رفته‌اند.

مزایای احیای برجام برای ثبات خاورمیانه

در همین حال باربارا اسلاوین، تحلیلگر برجسته مسائل ایران و مدیر ابتکار آینده ایران در شورای آتلانتیک در مقاله‌ای با عنوان «مزایای جانبی بالقوه یک برجام احیا شده برای ثبات خاورمیانه» برای وبگاه این اندیشکده با اشاره به این مناقشه که «آخرین اختلاف باقیمانده برای دستیابی به توافق احیای برجام» خوانده می‌شود، بهبود ثبات خاورمیانه را از جمله مزایای جانبی بالقوه یک برجام احیا شده، و یکی از مهمترین دستاوردهای جهانی احیای برجام دانست. نوشت: برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یک توافق هسته ای است که کاهش تحریم ها را با محدودیت های قابل راستی آزمایی بر فعالیت های هسته ای ایران مبادله می کند. اما برجام کلید تنش‌زدایی منطقه‌ای بین ایران و رقبای عربش در سراسر خلیج فارس است. بدون آن، تنش ها، از جمله تهدیدات علیه نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه، احتمالا افزایش خواهد یافت.

به زعم نویسنده، منتقدان برجام استدلال می‌کنند که احیای توافق پول بیشتری به جیب رژیم و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) وارد می‌کند. یقیناً ایران می تواند بودجه تسلیحاتی و فعالیت های خارج از کشور را افزایش دهد. اما در استدلال علیه این توافق از ذکر این نکته غفلت می شود که سپاه پاسداران از زمانی که دولت ترامپ به طور یکجانبه از برجام در سال 2018 خارج شد و تحریم ها را دوباره علیه ایران اعمال کرد، تهاجمی‌تر شده است.

در واقع، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در 31 مارس 2022 به خبرنگاران ادعا کرد که «از سال 2012 تا 2018... هیچ حمله قابل توجهی علیه نیروهای آمریکایی و تأسیسات دیپلماتیک در عراق صورت نگرفته است اما بین سال‌های 2019 تا 2020، تعداد حملات از سوی این گروه ها به کادرها و مقرهای نظامی و دیپلماتیک آمریکایی 400 درصد رشد کرده‌اند. حذف نام سپاه پاسداران از فهرست [ادعایی] سازمان‌های تروریستی خارجی از سوی وزارت امور خارجه - چیزی که تهران در مذاکرات وین خواستار آن شده است - بر وضعیت نابسامان این گروه‌ها و برای امنیت سرمایه گذاران غربی تأثیری مثبت خواهد گذاشت و در واقع می تواند منجر به کاهش خشونت علیه اهداف ایالات متحده شود».

مذاکرات برجامی وین

حملات [ادعایی] گروه‌های متحد ایران به آمریکایی‌ها تا حدی برای انتقام از سیاست «فشار حداکثری» ترامپ بود که به دنبال مهار اقتصاد ایران از طریق تحریم نفتی بود. این تحریم‌ها، در حالی که در ابتدا صدمات وحشیانه‌ای را به ایران وارد می‌کردند، به قاچاق گسترده و سایر تاکتیک‌های فراری منجر شده‌اند که به نفع سپاه بوده و به مردم عادی آسیب رسانده است. برداشتن این محدودیت ها به این معنی است که ایران می تواند به سرعت فروش قانونی خود را افزایش دهد و به کاهش کمبود و جهش قیمت ناشی از تحریم های روسیه به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین کمک کند.

احیای برجام تجارت دیگر را تسهیل می‌کند و فرصت‌های جدیدی را به بخش خصوصی درگیر ایران می‌دهد. این امر موجب تقویت تجارت بین ایران و همسایگانش خواهد شد و به ویژه به نفع عراق خواهد بود. عراق که از زمان سرنگونی صدام حسین توسط آمریکا در سال 2003 - اما به ویژه از سال 2019 به بعد، یک میدان جنگ متناوب بین ایالات متحده و ایران بوده است، به شدت به صلح و توسعه اقتصادی نیاز دارد. عراق باثبات‌تر برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب‌تر خواهد بود، زیرا می‌توانند برای جوانان عراق شغل ایجاد کنند و جایگزینی سازنده برای پیوستن به «واحد بسیج مردمی» مورد حمایت ایران، که شبه‌نظامیان شناخته می‌شوند، ارائه دهند.

احیای برجام همچنین باید فضا را برای یک آتش بس پایدار و راه حل سیاسی نهایی برای جنگ هولناک در یمن بهبود بخشد، جایی که ده ها هزار نفر در یک درگیری طاقت فرسا کشته شده اند که همچنین حملات موشکی تلافی جویانه حوثی ها به امارات متحده عربی و عربستان سعودی را برانگیخته است. نیروها ایران حوثی ها را کنترل نمی کند، اما نفوذ دارد و می تواند از عرضه تسلیحاتی که به جنگ دامن زده است، کاهش دهد. پس از حملات پهپادی و موشکی و پیش‌بینی احیای برجام تحت دولت بایدن، سعودی‌ها و اماراتی‌ها شروع به تماس با ایران کرده بودند.

احیای روابط دیپلماتیک، به‌ویژه با عربستان سعودی، به ایران انگیزه می‌دهد تا در ازای کاهش حمایت سعودی‌ها از مخالفان سنی رژیم ایران، فعالیت‌های خرابکارانه ادعایی در میان شیعیان سعودی را کاهش دهد.

اماراتی‌ها همچنین می‌توانند یک کانال پشتیبان برای اسرائیل و ایران فراهم کنند تا «جنگ سایه» خطرناک و آشکار خود را کاهش دهند. بر اساس یک برجام، برنامه هسته‌ای ایران به عقب برمی‌گردد و دوباره توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحت بازرسی دقیق قرار می‌گیرد. اگر ایران به متن و روح توافق خود پایبند باشد، اسرائیل باید در آن صورت مایل به توقف کارزار ترور و خرابکاری خود باشد که قبلاً ایران را به انتقام‌جویی علیه اهداف اسرائیل در عراق برانگیخته و باعث پیشرفت بیشتر هسته‌ای ایران شده است. حتی اگر پی بردن به این مزایای جانبی به زمان نیاز داشته باشد، احیای برجام می تواند به توقف مارپیچ افزایشی در منطقه کمک کند. در خاورمیانه، فقط جلوگیری از بدتر شدن اوضاع، یک دستاورد بزرگ خواهد بود.

ناصر هادیان، یکی از دانشگاهیان محترم ایرانی که سال‌ها به تفکرات مقامات امنیت ملی ایران دسترسی داشته، بدترین سناریو را در صورت عدم امکان بازگرداندن توافق ترسیم کرده است. ایران می تواند اعلام کند که قصد خود برای خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) را دارد. این نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد که ایران مسیر کره شمالی - تنها کشوری که از زمان اجرایی شدن این معاهده در سال 1970 از NPT خارج شده است - را دنبال کند و سلاح‌های هسته‌ای تولید کند.

همانطور که تریتا پارسی از موسسه کوئینسی در گزارش خود از اظهارات هادیان اشاره کرد، دولت بایدن حداقل احتمالاً حضور نظامی خود را در خلیج فارس افزایش خواهد داد، که می تواند به رویارویی های جدید بین نیروهای آمریکایی و ایرانی منجر شود. همچنین تمرکز واشنگتن بر تهدیدات استراتژیک بزرگ‌تر ناشی از روسیه و چین را دشوارتر می‌کند.

از بدترین سناریوها که بگذریم، بدون برجام، تنش های منطقه ای تقریباً به طور قطع به افزایش ادامه خواهند داد. تأسیسات و زیرساخت‌های نفتی عربستان و امارات همچنان در معرض تهدید موشک‌ها و پهپادها خواهند بود و نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه باید در حالت آماده‌باش بمانند. مرگ آمریکایی‌ها در حمله ایران یا گروه‌های مورد حمایت ایران احتمالاً برجام را یک‌بار برای همیشه از بین می‌برد و بیش از یک دهه دیپلماسی را معکوس می‌کند و فشارهای جدیدی بر سیاست شکننده عراق وارد می‌کند.

بازگشت به برجام، هدف ایران برای بیرون راندن آمریکا از عراق یا پایان دادن به حمایت ایران از حوثی‌ها را تغییر نخواهد داد. همچنین احتمالاً به چیزی بیش از تنش زدایی بسیار شکننده بین ایالات متحده و ایران منجر نخواهد شد. با این حال، به دیپلمات‌های آمریکایی اجازه می‌دهد تا مجدداً با عنوان کمیسیون مشترک که بر پایبندی به برجام نظارت می‌کند، با ایرانی‌ها در یک اتاق بنشینند. این چشم انداز را باز می کند که ایالات متحده مسائل دیگری را مستقیماً با ایران مطرح کند - چیزی که از زمان خروج ترامپ از توافق قادر به انجام آن نبود - علاوه بر حمایت از دیپلماسی منطقه ای.

زمان در اینجا کلیدی است. ایران به نقطه عطف احتمالی سیاسی نزدیک شده است. دولت کنونی در تهران استراتژی «نگاه به شرق» را دنبال کرده است و روابط خود را با همتایان خودکامه در روسیه و چین با وجود تهاجم وحشیانه روسیه به اوکراین و گرایش غربگرایانه بسیاری از ایرانیان، تقویت کرده است. اگر قرار است پس از مرگ خامنه‌ای فرصتی برای تنظیم مجدد این سیاست وجود داشته باشد، همانطور که بسیاری در داخل و خارج از ایران دوست دارند ببینند، احیای برجام اولین گام ضروری است.