حرکت سریع خاورمیانه به سمت تشدید تنش‌ها
با تصویب قطعنامه شورای حکام علیه جمهوری اسلامی ایران، امیدها به احیای توافق هسته‌ای به شدت کاهش و تنش ها به شکل فزاینده‌ای افزایش یافته است.
تمارا قبلاوی، تحلیل‌گر سی‌ان‌ان، با انتشار یادداشتی با عنوان «ایران بیش از هر زمان دیگری به گریز هسته‌ای نزدیک شده، چرا که بایدن تمام گزینه‌های خود سوزانده است» نگاهی داشته به آخرین تحولات در این زمینه و پیامدهای ناشی از آن.
در آستانه نقطه بی‌بازگشت
اکوایران در این باره نوشت: تنش‌های طولانی مدت بر سر توانایی اتمی ایران ممکن است در این هفته به نقطه‌ای بی بازگشت رسیده باشد و خاورمیانه را به سوی آینده‌ای غیر قابل پیش‌بینی و خطرناک سوق دهد.
تهران غنی‌سازی اورانیوم را با سرعتی افزایش داده که از زمان امضای یک توافق تاریخی در سال 2015، که باعث شد ایران غنی‌سازی اورانیوم را در ازای لغو تحریم‌ها محدود کند -و پس از آن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده در سال 2018 از آن خارج شد- مشاهده نشده است. حتی برخی تحلیلگران مدعی هستند که تهران ممکن است به نقطه شکست هسته‌ای رسیده باشد.
غیرممکن شدن رسیدن به توافق
روز پنجشنبه، ایران دوربین‌های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را که برای نظارت بر فعالیت‌ها در تاسیسات هسته‌ای کلیدی این کشور استفاده می‌کرد، خاموش کرد. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داد که این اقدام می‌تواند ضربه مهلکی به مذاکراتی وارد کند که به دنبال احیای توافق هسته‌ای هستند.
رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سی‌ان‌ان گفت: «فقدان فیلم از سایت‌های هسته‌ای، مذاکره‌کنندگان برای توافق احیای برجام را از دسترسی به داده‌ها محروم و از نظر فنی دستیابی به توافق را غیرممکن می‌کند». به گفته گروسی: «یا می‌توانید بر اساس دسترسی به هیچ اطلاعاتی توافقی داشته باشید، که فکر می‌کنم این اتفاق نخواهد افتاد. به همین دلیل است که می گوییم این یک مسئله بسیار جدی است که چنین عواقبی دارد».
بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، ایران همچنین نصب سانتریفیوژهای پیشرفته را به صورت آبشار در یک مجتمع غنی سازی زیرزمینی آغاز کرده و گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی تشدید فعالیت های هسته ای در ایران را تائید می‌کند. این اتفاق پس از آن رخ داد که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای را علیه جمهوری اسلامی صادر کرد که در آن خواسته شده تا نهران در توضیح منشا اورانیوم یافت شده در سه سایت اعلام نشده با آژانس همکاری کامل داشته باشد.
آخرین نقطه بن‌بست
تسریع برنامه هسته‌ای ایران در بحبوحه تنش‌های فزاینده بین ایران و آمریکا صورت می‌گیرد. مذاکرات احیای برجام به دلیل پافشاری تهران برای حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این کشور از فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه ایالات متحده متوقف شده است. گمان می‌رود این آخرین نقطه بن‌بست در مذاکرات نزدیک به یک سال و نیم بین دو کشور باشد.
هر دو طرف تاکنون به دلیل فشارهای سیاسی داخلی در کشورهای‌شان نسبت به کوتاه آمدن نسبت در این موضوع خودداری کرده‌اند. ترامپ در آخرین هفته‌های ریاست جمهوری خود سپاه پاسداران را در فهرست مذکور قرار داد. این تصمیم توسط منتقدان او «قرص سمی» خوانده شده است آن‌ها ترامپ را متهم می‌کنند که از قبل چوب لای چرخ مذاکرات آینده بر سر احیای برجام گذاشته است.
روزهای خطرناکِ در پیشِ رو
روزهای خطرناکی در پیش است. مذاکرات متوقف شده پیامدهای خطرناکی برای منطقه دارد. دینا اسفندیاری، مشاور ارشد در امور خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین‌المللی بحران گفت: «در حالی که هم ایالات متحده و هم ایران بر سر اکثر مسائل فنی احیای توافق هسته‌ای به تفاهم رسیده‌اند، اختلافات در زمینه‌هایی که عمدتا نمادین هستند، بر جا مانده است». او افزود: «در نتیجه، اکنون با افزایش فشارها روی ایران، این کشور به شدت به آن واکنش نشان می‌دهد».
زمانی که ترامپ در سال 2018 از برجام خارج شد، موجی از تحریم‌های فزاینده را علیه اقتصاد ایران به راه انداخت. دولت ایالات متحده در آن زمان تائید می‌کرد که تهران هم‌چنان به این توافق پایبند است. اما مانند بسیاری از سیاست‌های دوران اوباما، ترامپ به بهانه ادامه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران در خاورمیانه یک توافق هسته‌ای مهم را لغو کرد.
جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا که از مخالفان سرسخت کمپین به اصطلاح «فشار حداکثری» ترامپ علیه ایران بود، با روی کار آمدن خود مذاکرات را احیا کرد. اما سیاست بایدن تاکنون در راستای احیای مجدد توافق شکست خورده و ایران به طور پیوسته تلاش خود را در نقض پایان توافق افزایش داده است.
به گفته تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی: «ایرانی ها از سال 2018 هیچ بهره‌ای از برجام نبرده‌اند و تنها آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده که از آن سود می‌برده است». پارسی اضافه کرد: «فقط مساله زمان مطرح بود که به این موضوع خاتمه دهد و ایرانی‌ها بگویند خوب اگر ما در این معامله چیزی به دست نمی‌آوریم، چرا شما باید مزایای آن را دریافت کنید؟»
حرکت سریع خاورمیانه به سمت تشدید تنش‌ها
بدین ترتیب اکنون منطقه اکنون می‌تواند به‌طور اجتناب‌ناپذیری به سمت تشدید تنش‌ها حرکت کند. در سال 2019، تصاویر ماهواره‌ای ساخت یک رآکتور هسته‌ای را گزارش داد که پیشرفت قابل توجهی در عربستان سعودی داشت. امارات متحده عربی نیز برنامه هسته‌ای خود را دارد.
به نظر می‌رسد فعالیت‌های هسته‌ای هر دوی این کشورها مطابق با پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام می‌شود. با این حال، چشم‌انداز توسعه برنامه هسته‌ای ایران ممکن است باعث ایجاد یک وضعیت امنیتی شکننده‌ای شود و شبح مسابقه تسلیحات هسته‌ای را در منطقه‌ای ناآرام افزایش دهد.
گزینه‌های رو به پایان بایدن
در همین حال، با توجه به این‌که ایالات متحده قبلاً ایران را در دولت ترامپ تحریم کرده، گزینه های بایدن رو به اتمام است.
تحریم‌ها ضربه سنگینی به اقتصاد این کشور وارد کرده اما آن را نابود نکرده است و احتمالاً ایران نسبت به مجازات‌های اقتصادی بیشتر حساسیت‌زدایی می‌کند. ترور مقامات توسط اسرائیل در سال‌های اخیر -از جمله یک دانشمند برجسته هسته‌ای- نیز نتوانسته غنی‌سازی اورانیوم ایران را مهار کند. این ممکن است ایالات متحده و متحدانش را به فکر تعقیب یک گزینه نظامی بیندازد.
جنگ علیه ایران ممکن است برنامه هسته‌ای ایران را برای مدتی متوقف کند، اما ویرانی غیرقابل توصیفی را در کل منطقه به همراه خواهد داشت، علاوه بر این که ایالات متحده را به منطقه‌ای می‌کشاند که سعی کرده از آن جدا شود. به گفته پارسی: «برخی از تهاجمی‌ترین تشدیدها از سوی ایران در زمینه افزایش برنامه در دوران بایدن اتفاق افتاد و نه تحت نظر ترامپ. این به این دلیل است که بایدن به سیاست ترامپ ادامه داد».