چرا جوجه‌ها را باید آخر پاییز شمرد؟
"جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" یکی از ضرب‌المثل‌های شیرین ایرانی است که عموما مردم از آن در کنایه زدن به دیگران و به‌نوعی برای رجزخوانی استفاده می‌کنند، اما همه بر این امر واقف هستیم که در هر ضرب‌المثل نکته‌ها و داستان‌هایی نهفته است.
عموما ضرب‌المثل "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" برای افرادی به‌کار برده می‌شود که مهارت کافی در انجام کاری را ندارند و اصرار به انجام کاری دارند که در توان آن‌ها نیست، بنابراین با کنایه به این افراد گفته می‌شود که"جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند"، یعنی نتیجه کار در آخر مشخص می‌شود.
قطعا یکی دیگر از موضوعات کلیدی در استفاده از این ضرب‌المثل، بحث آینده‌نگری در بین گذشتگان بوده است، در قدیم‌الایام افراد نسبت به موضوعات مختلف در امر زندگی و معیشت آینده‌نگری می‌کردند و افرادی موفق بودند که علاوه بر آینده‌نگری بتوانند مهارت خود را نیز نشان دهند.
ریشه ضرب‌المثل "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" چیست؟
عباس قنبری عدیوی- رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص کاربرد، ریشه و تاریخچه ضرب‌المثل "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند"، اظهار کرد: ضرب‌المثل‌ها انعکاس زندگی مردم و تجارب آن‌ها در خصوص کیفیت زندگی است، ضرب‌المثل‌ها عموما کوتاه، پرمعنا و جذابند. زیرا با یک تجربه واقعی شباهت دارند.
وی افزود: زمانی‌که صحبت از ضرب‌المثل "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" می‌شود، واژه‌های کلیدی این ضرب‌المثل بحث فصل پاییز به معنای گاه‌شماری و تقویم و کلمه جوجه شامل ماکیان مرغ و خروس در زندگی روستایی است، وقتی این واژه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند، حوزه اقتصاد، کشاورزی، زیست روستایی و عشایری در آن‌ها معنا دارد، کاربرد این ضرب‌المثل هشداری برای دیدن نتایج عملکرد و پرهیز از انجام کاری است که عاقبت خوبی ندارد.
قنبری در ادامه با بیان این که در زندگی روستایی و عشایری زمان از اهمیت بالایی برخوردار است، عنوان کرد: افرادی که ماکیان و دام را پرورش می‌دهند، بخوبی می‌دانند که باید زمان سرد شدن و گرم شدن هوا را مدیریت کنند تا به دام و ماکیان آسیب نرسد، جوجه‌ها و مرغ‌ها نسبت به سرما بسیار آسیب‌پذیرند، پس ریشه ضرب‌المثل "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" به این موضوع برمی‌گردد که سرما و تغییر فصل باعث بروز بیماری می‌شود و باتوجه به نبود امکانات بهداشتی در آن دوران، مردم سعی می‌کردند با تدابیری خود، ماکیان و دام را از سرماهای شدید حفظ کنند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه بیان کرد: نگهداری مرغ و خروس در سرما کار سختی است، اگر کسی مهارت کافی برای این کار را نداشت، اکثر ماکیان خود را در فصل پاییز از دست می‌داد و عموم افراد در زندگی روستایی و عشایری زندگی خود را از این طریق تکثیر ماکیان برای تامین مرغ و تخم‌مرغ تامین می‌کردند و به افراد فاقد مهارت طعنه می‌زدند که "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند".
وی با اشاره به این که مدیریت ماکیان در فصل سرما اهمیت بالایی داشت، گفت: این تجربه زندگی معمولی وارد ادبیات عامه مردم شده و به‌صورت ضرب‌المثل، حکایت و قصه مثل بیان می‌شود و اگر کسی بخواهد به فردی هشدار بدهد از این ضرب‌المثل‌ها و حکایات استفاده می‌کند.
قنبری تاکید کرد: کاربرد ضرب‌المثل تک جنبه‌ای نیست، یعنی شما می‌توانید از این ضرب‌المثل در چند موقعیت و در چند فرصت زمانی و مکانی استفاده کنید، برای مثال می‌توان ضرب‌المثل "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" به آن جنبه طنز، تهکمی و یا آموزشی بدهید، در فرهنگ عامه مردم ایران از ضرب‌المثل برای آموزش کودکان و نوجوانان یا جوانان کم تجربه نیز استفاده می‌کردند و این مسئله موجب می‌شد تا مثل‌ها، حکایات و قصه‌ها سینه به سینه به نسل بعد منتقل شود.
بابک زمانی‌پور- پژوهشگر تاریخ و فرهنگ در چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه محاسبه عملکرد یکی از موضوعات حائز اهمیت است، اظهار کرد: شب آخر پاییز"شب چله" پایان فصل پاییز است و مردم اندوخته‌های خود را در پایان هر فصل محاسبه می‌کنند و برای زمستان نیز آماده می‌شوند.
وی بیان کرد: "جوجه‌ها را آخر پاییز می‌شمارند" یک مثل از محاسبه است که آیا آمادگی ورود به فصل جدید را دارید، انسان باید همواره حساب و کتاب عملکرد و تراز مالی خود را داشته باشد، عموما گزارشات مالی دولت نیز فصلی و سالانه است.
زمانی‌پور تاکید کرد: در گذشته اکثر خانواده‌ها از ماکیان نگهداری می‌کردند، بنابراین در آخر فصل پاییز حساب می‌کردند که ببیند که چند تا از جوجه‌ها زنده می‌ماند و آیا تا پایان سال می‌توانند با این ماکیان زندگی خود را بگذرانند.