به بهانه سالروز تاسیس شورای نگهبان
«نگهبانان قانون؛ دیروز و امروز»
با وجود تمام مباحثی که درباه جایگاه، وظایف و صلاحیت شورای نگهبان مطرح می‌شود، شاید مروری بر نام و یاد نگهبانان دیروز این شورا در سالروز تشکیل این نهاد، خالی از لطف نباشد.
نظارت بر قانونگذاری، تفسیر قانون اساسی و نظارت بر انتخابات مهم‌ترین وظایف شورای نگهبان است که این امور توسط اعضای این شورا که شامل شش فقیه و شش حقوقدان است، انجام می‌شود.
«فقهای شورای نگهبان»
شرایط فقها
در اصل 91 قانون اساسی آمده که «به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می‌گردد:
شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسایل روز. انتخاب این عده با مقام رهبری است...»
به موجب این اصل، «فقاهت»، «عدالت» و «آگاهی به مقتضیات زمان و مسایل روز»، شرایط عضویت در شورای نگهبان است.
فقه در لغت به معنای «فهمیدن» است و فقیه اصطلاحاً به کسی گفته می شود که توانایی استنباط و استخراج احکام شرعی از منابع فقهی (کتاب خدا، سنت، عقل و اجماع) را داشته باشد. با توجه به اسلامی بودن نظام جمهوری اسلامی و ضرورت انطباق کلیه مصوبات با احکام شرعی و نیز مرجعیت فقها در بیان احکام شرعی، شرط فقاهت، منطقی است.
شرط دیگر، «عدالت» است. نوع وظایف شورای نگهبان و اهمیت آن ایجاب می کند که اعضای این نهاد دارای یک وارستگی اخلاقی و تقوای بالایی باشند. عدالت، مخالف فسق است و عادل به کسی گفته می شود که از هوای نفس خویش پیروی نمی کند و در رفتار و گفتار خود مراقبت می کند تا بر خلاف رضایت خداوند اقدام ننماید. لحاظ کردن چنین شرطی برای کسانی که قرار است پاسدار دین و نگهبان قانون اساسی باشند، یک ضرورت انکار ناپذیر است.
سومین شرط، «آگاهی به مقتضیات زمان و مسایل روز» است. لازمه مصون ماندن از کج‌اندیشی و انحراف در رأی و نظر، آگاه بودن از نیازهای زمان و مسایل روز است. در روایات دینی ما تأکید شده است: «کسی که نسبت به زمان خویش،آگاه باشد، مورد هجوم شبهات واقع نمیشود.»
وجود این شرط در فقهای شورای نگهبان باعث می شود که آنها با آشنایی و تسلّط به شرایط زمان و مکان و نیازها و اقتضائات جاری جامعه کنونی، نسبت به بررسی مصوبات مجلس شورای اسلامی اقدام کنند.
بدین ترتیب، کسانی که از حیث علمی در درجه فقاهت بوده و از مسایل و نیازهای روز آگاهی داشته و از حیث اخلاقی نیز در مرتبه عدالت قرار دارند، وظیفه صیانت و پاسداری از شرع و قانون اساسی را برعهده دارند.
نحوه تعیین، عزل و استعفای فقها
به موجب اصل 91 قانون اساسی، انتخاب فقهای شورای نگهبان با مقام رهبری است. مقام رهبری، از میان فقیهان، کسانی را که واجد شایستگی و شرایط لازم برای عضویت در شورای نگهبان باشند، به این سِمَت منصوب میکند. علاوه بر اصل 91، بند (6) اصل 110 نیز «نصب، عزل و قبول استعفای فقهای شورای نگهبان» را جزء وظایف و اختیارات رهبری دانسته است. بدین ترتیب، هرگاه یکی از اعضای فقیه شورای نگهبان نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد، مقام رهبری می تواند وی را بر کنار کند. همچنین اگر عضوی از فقها از سِمَت خود استعفا دهد، پذیرش استعفای وی با مقام رهبری است.
فقهای سابق شورای نگهبان
آیت‌الله غلامرضا رضوانی
نام پدر: محمد کریم
تاریخ و محل تولد: 1309 - خمین
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: اول، سوم تا پنجم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، تدریس خارج در نجف اشرف و تهران، نماینده حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری در بازار و رییس دیوان عدالت اداری.
توضیحات: وی از 1 اسفند 1358 تا 29 تیر 1362 به عضویت شورای نگهبان در آمد و پس از مدتی مجددا از 9 شهریور 1368 تا فروردین 1392 عضو این شورا بود. ایشان در شامگاه 30 فروردین 1392 دعوت حق را لبیک گفت.
آیت الله صادق اردشیر (آملی) لاریجانی
نام پدر: میرزا هاشم
تاریخ و محل تولد: 1339 - نجف
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: چهارم و پنجم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو هیت علمی و هیات امنای دانشنامه جهان اسلام، رئیس هیات امنای موسسه تحقیقات رایانه‌ای علوم اسلامی، تدریس در دانشگاه و رئیس قوه قضائیه.
توضیحات: وی در مرداد 1388 به عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب شد. پس از وی آقای هاشمی شاهرودی به شورای نگهبان پیوست.
آیت الله رضا استادی
نام پدر: حاج خداداد
تاریخ و محل تولد: 1316 - تهران
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: چهارم
سوابق: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو شورای عالی حوزه و مدیر حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو هیأت امنای دائرة المعارف اسلامی، عضو هیأت مدیره موسسه در راه حق و امام جمعه موقت قم.
توضیحات: آقای امامی کاشانی همراه با آقای خزعلی در مرداد 1378 از عضویت در شورای نگهبان استعفا دادند و به جای ایشان آقایان طاهری خرم آبادی و استادی به شورای نگهبان پیوستند.
آیت الله سید حسن طاهری خرم آبادی
نام پدر: سید حیدر
تاریخ و محل تولد: 1317 - خرم آباد
دوره عضویت: چهارم
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، رئیس مجمع مشورتی فقهی شورای نگهبان، عضو مجلس خبرگان رهبر ی، عضو هیأت رئیسه مجلس خبرگان رهبری، نماینده حضرت امام خمینی(ره) در سازمان حج ، نماینده حضرت امام خمینی(ره) در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نماینده حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری در کشور پاکستان، عضو شورای مدیریت حوزه علمیه قم، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو هیات موسس دانشگاه قضایی قم و امام جمعه موقت تهران.
توضیحات: آقای امامی کاشانی همراه با آقای خزعلی در مرداد 1378 از عضویت در شورای نگهبان استعفا دادند و به جای آنها آقایان طاهری خرم آبادی و استادی به شورای نگهبان پیوستند. ایشان پس از مدتی بیماری ، صبح روز شنبه ۱۶ شهریور ۱۳۹۲ در بیمارستان شهید بهشتی قم از دنیا رفت.
آیت الله محمدحسن قدیری
نام پدر: علی
تاریخ و محل تولد: 1315 - اصفهان
دوره عضویت: چهارم
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: عضویت در هیات استفتائات حضرت امام خمینی)ره(، آیت الله اراکی و بخش استفتائات دفتر مقام معظم رهبری، امام جمعه بخش "رویدشت" اصفهان، و مدرس حوزه علمیه قم.
توضیحات: وی در تیرماه 1380 در پی استعفای آقای طاهری خرم آبادی، به عضویت شورای نگهبان درآمد و در مهرماه 1387 دارفانی را وداع گفت.
آیت الله ابوالقاسم خزعلی
نام پدر: غلامرضا
تاریخ و محل تولد: 1304 - بروجرد
دوره عضویت: اول تا سوم
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، مدیرکل بنیاد بین المللی غدیر، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان رهبری و مدرس دانشگاه امام صادق(ع)
توضیحات: آقای خزعلی پس از استعفای آقای مهدوی کنی به عضویت شورا درآمد. ایشان همراه با آقای امامی کاشانی در مرداد 1378 از عضویت در شورای نگهبان استعفا دادند و به جای آنها آقایان طاهری خرم‌آبادی و استادی به شورای نگهبان پیوستند.
آیت الله محمدآقا امامی (کاشانی)
نام پدر: ابوتراب
تاریخ و محل تولد: 1310 - کاشان
دوره عضویت: اول تا سوم
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو و دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس دیوان عدالت اداری، نماینده مجلس شورای اسلامی، امام جمعه موقت تهران و تولیت مدرسه عالی شهید مطهری
توضیحات: آقای امامی کاشانی همراه با آقای خزعلی در مرداد 1378 از عضویت در شورای نگهبان استعفا دادند و به جای ایشان آقایان طاهری خرم آبادی و استادی به شورای نگهبان پیوستند.
آیت الله محمد محمدی دعوی سرایی(گیلانی)
نام پدر: محمدجعفر
تاریخ و محل تولد: 1307 - رودسر
دوره عضویت: اول تا سوم
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: دبیر شورای نگهبان، رئیس دیوان عالی کشور، مشاور عالی قوه قضائیه، نماینده امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، رئیس هیات عفو حضرت امام (ره)، حاکم شرع و رییس دادگاه های انقلاب اسلامی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
توضیحات: وی در اسفند 1373 به دلیل تصدی ریاست دیوان عالی کشور از شورای نگهبان خارج شد و آقای هاشمی شاهرودی به جای ایشان منصوب شد.
آیت الله لطف الله صافی(گلپایگانی)
نام پدر: محمّد جواد
تاریخ و محل تولد: 1297 - گلپایگان
دوره عضویت: اول و دوم
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: مرجع تقلید، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و دبیر شورای نگهبان.
توضیحات: وی در تیرماه 1367 از عضویت در شورای نگهبان استعفا داد و پس از آن آقای یزدی از سوی حضرت امام خمینی(ره) به عضویت شورای نگهبان درآمد.
آیت الله یوسف صانعی
نام پدر: محمدعلی
تاریخ و محل تولد: 1316 - اصفهان
دوره عضویت: اول
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: دادستان کل کشور، عضو شورای عالی قضایی و عضو مجلس خبرگان رهبری
توضیحات: آقای صانعی 19 دی 1361 از عضویت در شورای نگهبان استعفا داد و به جای وی آقای ربانی املشی در تاریخ 28 دی ماه 1361 به شورای نگهبان پیوست.
آیت الله محمدرضا مهدوی کنی
نام پدر: اسدالله
تاریخ و محل تولد: 1310 - تهران
دوره عضویت: اول
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: وزیر کشور، نخست وزیر کابینه موقت پس از شهادت شهیدان رجائی و باهنر، عضو ستاد انقلاب فرهنگی، امام جمعه موقت تهران، دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران، عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس دانشگاه امام صادق(ع).
توضیحات: وی در 12 آذر 1359 به دلیل پذیرش وزارت کشور کابینه شهید رجایی از عضویت در شورای نگهبان استعفا داد و به جای او آقای خزعلی به عضویت شورای نگهبان درآمد. آقای مهدوی کنی در 21 بهمن 1360 پس از رحلت آقای ربانی شیرازی مجددا به عضویت شورای نگهبان درآمد.
آیت الله محمد مهدی ربانی رانکوهی (املشی)
نام پدر: ابوالمکارم
تاریخ و محل تولد: 1317 - املش
دوره عضویت: اول
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو ستاد انقلاب فرهنگی، دادستان کل کشور و عضو شورای عالی قضایی، عضو مجلس خبرگان رهبری، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی.
آیت الله عبدالرحیم ربانی(شیرازی)
نام پدر: بمونعلی
تاریخ و محل تولد: 1301 - شیراز
دوره عضویت: اول
تحصیلات: اجتهاد
سوابق: عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نماینده امام خمینی (ره) در استان فارس.
توضیحات: وی از اولین افرادی بود که مرجعیت حضرت امام خمینی(ره) را مطرح کرد. وی یک بار در فروردین 1360 از سوی گروهک فرقان، ترور شد تا اینکه در 17 اسفند 1360 در تصادفی مشکوک به دیار باقی شتافت.
فقهای کنونی شورای نگهبان
آیت الله احمد جنتی
(دبیر کنونی شورای نگهبان)
نام پدر: هاشم
تاریخ و محل تولد: 1305 - اصفهان
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: اول تا هفتم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، عضو شورای عالی تبلیغات خارج از کشور، عضو و رئیس شورای مرکزی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، نماینده مقام معظم رهبری در امور بالکان، نماینده مقام معظم رهبری در اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان،امام جمعه موقت تهران، قم، اهواز و کرمانشاه، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ،قاضی دادگاه های انقلاب اسلامی اهواز و دبیر شورای نگهبان ، رئیس مجلس خبرگان رهبری
توضیحات: وی با سابقه ترین عضو فقهای شورای نگهبان است و پس از منصوب شدن از سوی حضرت امام خمینی(ره) در اسفند 1358 در تمام ادوار شورای نگهبان حضور داشته است.
آیت الله محمد مومن
نام پدر: عباس
تاریخ و محل تولد: 1319 - قم
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: اول تا ششم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی قضایی، نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی سیاستگذاری و رئیس حوزه علمیه قم، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجمع جهانی اهل بیت(س)، عضو هیئت امنای دانشگاه قم و رئیس دادگاه عالی قم.
آیت‌الله محمد یزدی
نام پدر: علی
تاریخ و محل تولد: 1310 -اصفهان
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: دوم، چهارم ، پنجم و ششم
سوابق: رئیس دفتر حضرت امام (ره) در قم، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو مجلس خبرگان رهبری، نماینده مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضاییه، رئیس دادگاه انقلاب اسلامی قم و باختران، عضو موسس و دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو جامعه روحانیت مبارز تهران، امام جمعه موقت تهران، عضو هیأت امنای حوزه علمیه شهید شاه آبادی و عضو هیأت امنای دانشگاه فاطمیه قم.
توضیحات: در پی استعفای آقای صافی گلپایگانی در تیرماه 1367 ، آقای یزدی از سوی حضرت امام خمینی(ره) به جای وی به عضویت شورا درآمد. وی در سال 1368 به عنوان رییس قوه قضائیه منصوب شد. پس از پایان خدمت در قوه قضائیه در سال 1378 مجددا به عضویت شورای نگهبان در آمد.
آیت الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی
نام پدر : سید علی
تاریخ و محل تولد: 1327- کربلا
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: سوم، پنجم و ششم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو موسس جامعه روحانیت مبارز عراق، موسس و رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، رییس دایره المعارف فقه اسلامی، رئیس قوه قضائیه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
توضیحات: وی در اسفند 1373 به جای آقای محمدی گیلانی به عضویت شورای نگهبان درآمد. در تیر 1378 به عنوان رییس قوه قضاییه منصوب شد و آقای یزدی به جای ایشان به عضویت شورای نگهبان درآمد. پس از پایان خدمت در قوه قضاییه مجددا در مرداد 1388 به جای آقای لاریجانی به عضویت شورای نگهبان درآمد.
آیت الله سیدمحمدرضا مدرسی‌یزدی
نام پدر: سیدجواد
تاریخ و محل تولد: 1334 - یزد
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: پنجم، ششم و هفتم
سوابق: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، سابقه سی سال تدریس در حوزه علمیه قم (بیش از دو دهه درس خارج فقه و اصول)، مدرس دانشگاه و عضو هیات امناء بنیاد ملی نخبگان.
آیت الله مهدی شب زنده‌دار
نام پدر: حسین
تاریخ و محل تولد: 1332 - داراب
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: ششم و هفتم
سوابق: عضو شورای عالی حوزه علمیه قم و نمایندگی شورای عالی در هیات امنای مرکز جهانی علوم اسلامی و سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور ، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجمع مشورتی‌ـ فقهی شورای نگهبان، مدیر طرح نوین آموزش دروس خارج حوزه علمیه قم. مدیر موسسه و مدرسه بقیةالله(عج)
توضیحات: وی پس از رحلت آیت الله شیخ غلامرضا رضوانی خمینی در سال 1392 به عضویت شورای نگهبان منصوب شد.
«حقوقدانان شورای نگهبان»
شرایط حقوقدانان
در بخش دیگری از اصل 91، در مورد شرایط عضویت حقوقدانان در شورای نگهبان چنین آمده است:
«... شش نفر حقوقدان در رشته‌های مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند و با رای مجلس انتخاب می‌گردند.»
در این عبارت نیز به شرایط نیمی دیگر از اعضای شوری نگهبان و نحوه تعیین آنان اشاره شده است و تأکید دارد که این گروه باید «حقوقدان» باشند. حقوق در یک معنا دانشی است که قوانین و مقررات موضوعه را تحلیل و بررسی می کند به کسی که از این دانش برخوردار باشد، حقوقدان گفته می‌شود.
حقوقدانان شورای نگهبان باید مسلمان باشند. اسلام، اعتراف به وحدانیت خدا، رسالت حضرت محمد (ص) و معاد بوده و از لوازم آن، پایبندی عملی به احکام اسلام است.
نحوه تعیین، عزل و استعفای حقوق دانان
قانون اساسی در مورد نحوه تعیین حقوقدانان، مراحل زیر را پیش‌بینی کرده است:
الف- معرفی از سوی رئیس قوه قضاییه؛ در مرحله اول، رئیس قوه قضاییه تعدادی از حقوقدانان واجد شرایط را به مجلس معرفی خواهد کرد و از آنجا که قوه قضاییه بیشترین ارتباط و شناخت را نسبت به جامعه حقوقی کشور دارد، از این رو، واگذاری این مسئولیت به رئیس دستگاه قضایی، منطقی به نظر می‌رسد.
ب- انتخاب توسط مجلس شورای اسلامی؛ از متن اصل 91 قانون اساسی در این مورد چنین بر می‌آید که تعداد حقوقدانانی که رئیس قوه قضاییه به مجلس معرفی می کند، باید بیش از تعداد افراد مورد نیاز باشند. عبارت «از میان حقوقدانان» و نیز عبارت «انتخاب می شوند»، همین مطلب را می رساند. به عبارت دیگر، اگر تعداد افراد معرفی شده برابر با تعداد افراد مورد نیاز باشند، دیگر عمل مجلس، انتخاب از میان اشخاص معرفی شده نخواهد بود. گفتنی است قانون اساسی در مورد تعداد افراد معرفی شده، عدد خاصی را ذکر نکرده است.
سئوالی که ممکن است به ذهن خطور کند، این است که آیا حقوقدانان شورای نگهبان نیز قابل عزل هستند؟ در این صورت کدام مرجع حق عزل آنان را دارد؟ سئوال دیگر ایناست که آیا حقوقدانان می توانند از سِمَت خود استعفا دهند؟ در این صورت پذیرش استعفای آنان با کیست؟
هر چند قانون اساسی در بند (6) اصل 110، مسئله عزل و استعفای فقهای شورای نگهبان را مطرح نموده است، ولی در مورد حقوقدانان سکوت کرده است. با این وجود، ماده 7 آیین‌نامه داخلی شورای نگهبان صرفاً به موضوع استعفای اعضای حقوقدان شورای نگهبان اشاره و بیان داشته است:
«استعفای اعضای شورا باید کتباً به دبیر شورا اعلام شود. دبیر شورا استعفانامه را در اولین جلسه شورا قرائت میکند. چنان چه ظرف یک هفته از تاریخ قرائت، استعفا مسترد نشد، استعفانامه عضو فقیه به مقام معظم رهبری و استعفانامه عضو حقوقدان به رؤسای قوه قضاییه و قوه مقننه اعلام می گردد.»
مدت عضویت در شورای نگهبان
بر اساس اصل 92 قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می شوند؛ در حالی که دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار ساله است. این تدبیر موجب شده که در هر دوره جدید قانونگذاری مجلس، شورایی با سابقه و با تجربهای کافی در کنار آن، به انجام وظیفه مشغول باشد. علاوه بر آن، با توجه به اینکه بعد از گذران یک دوره دوازده ساله که کشور سه مجلس قانونگذاری و دو شورای نگهبان را تجربه خواهد کرد و دوران انجام وظیفه هر دو همزمان به پایان خواهد رسید، باز هم تمهیداتی در قانون اساسی اندیشیده شده تا تجربه و سابقه بر نوگرایی ترجیح داده شده است.
نخست آنکه نصف اعضای حقوقدان و فقیه شورای نگهبان در اولین دوره، پس از سپری شدن سه سال، به قید قرعه تعویض خواهند شد. به این ترتیب، اعضای جدید، از توان و تجربه شش عضو سابق شورا استفاده خواهند کرد. ذیل اصل 92 قانون اساسی در این خصوص مقرر می دارد:
«... ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می یابند و اعضای تازه ای به جای آنها انتخاب می شوند».
دوم آن که حضور اعضای سابق در شورای جدید مجاز است.
آیین نامه داخلی شورای نگهبان برای جلوگیری از فترت در کار شورای نگهبان در ماده 6 مقرر میدارد:
«دبیر شورا 40 روز قبل از پایان مدت عضویت اعضایی که عضویت شان در شرف انقضا است، طی نامه‌ای مراتب را در مورد فقها به مقام معظم رهبری و در مورد حقوقدانان به رئیس قوة قضاییه اعلام می‌نماید.
حقوقدانان سابق شورای نگهبان
دکتر سیامک ره پیک
نام پدر: غلامحسین
تاریخ و محل تولد: 1342 - تهران
تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی
دوره عضویت: پنجم
سوابق: رئیس دانشگاه علوم قضایی سردبیر فصلنامه دیدگاه های حقوقی، مدیر مسئول فصلنامه مطالعات راهبردی و رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حجت‌الاسلام محمد سلیمی
نام پدر: ذبیح الله
تاریخ و محل تولد: 1333 - همدان
تحصیلات: سطح چهار حوزوی معادل دکتری
دوره عضویت: پنجم
سوابق: حاکم شرع دادگاههای انقلاب اسلامی در استانهای تهران ، خراسان ، فارس و همدان ، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان همدان، رئیس شعبه 31 دیوان عالی کشور، رئیس شعبه دوم دادگاه ویژه روحانیت، دادستان کل ویژه روحانیت و مدرس حقوق در دانشگاه
دکتر حسینعلی امیری
نام پدر: ملک حسین
تاریخ و محل تولد: 1345 - سنقر
تحصیلات: دکترای تخصصی حقوق عمومی
دوره عضویت: پنجم
سوابق: معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، رئیس کل دادگستری استان های خوزستان، کردستان و فارس و مدرس دانشگاه
دکتر غلامحسین الهام
نام پدر: نظام
تاریخ و محل تولد: 1338 - اندیمشک
دوره عضویت: پنجم- حقوقدان
تحصیلات: دکترای حقوق جزا و جرم شناسی
سوابق: عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، قائم مقام و معاون سیاسی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، سخنگوی قوه قضائیه، سخنگوی شورای نگهبان، رئیس مرکز تحقیقات شورای نگهبان، سخنگوی دولت محمود احمدی نژاد، رئیس دفتر رئیس جمهور، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزیر دادگستری، معاون دانشکده حقوق دانشگاه تهران، معاون اداری و مالی دانشگاه تهران، رئیس مرکز پژوهش های سازمان تبلیغات اسلامی، دادستان، دادیار و قاضی
دکتر ابراهیم عزیزی
نام پدر: قنبر
تاریخ و محل تولد: 1342 - کرمانشاه
تاریخ عضویت: چهارم و پنجم
تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی
سوابق: نماینده مجلس شورای اسلامی، معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور، و معاون برنامه‌ریزی، نظارت راهبردی رئیس جمهور و سخنگوی شورای نگهبان
حجت الاسلام عباس کعبی نسب
نام پدر: محمد
تاریخ و محل تولد: 1341 - اهواز
دوره عضویت: پنجم
تحصیلات: اجتهاد، کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی
سوابق: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مدرس دانشگاه، عضو شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، نائب رئیس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان رهبری، مخبر کمیسیون سیاسی و اجتماعی مجلس خبرگان رهبری و نائب رئیس کمیسیون حراست مجلس خبرگان رهبری.
سیدرضا زواره ای
نام پدر: سید اصغر
تاریخ و محل تولد: 1317 - ورامین
دوره عضویت: سوم و چهارم
تحصیلات: کارشناسی حقوق قضایی
سوابق: معلم، وکیل دادگستری، دادستان دادسرای انقلاب اسلامی، سرپرست شهرداری تهران، رئیس ستاد امنیت کشور و معاون وزیر کشور در کابینه شهید رجائی، نماینده مجلس شورای اسلامی، معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، عضو شورای مرکزی جمعیت مؤتلفه اسلامی، مدرس دانشگاه و قائم مقام دبیر شورای نگهبان.
دکتر علی آراد
نام پدر: محمد
تاریخ و محل تولد: 1306 - آذرشهر
دوره عضویت: اول و چهارم
تحصیلات: دکترای حقوق قضایی
سوابق: قاضی دادگاه جنایی، قاضی دیوان عالی کشور، مشاور رئیس قوه قضائیه، عضو دادگاه انتظامی قضات، مستشار دادگاه استان تهران و رئیس دادگاه بخش
دکتر حسن ابراهیم حبیبی
نام پدر: باقر
تاریخ و محل تولد: 1315 - تهران
دوره عضویت: دوم تا چهارم
تحصیلات: دکترای حقوق قضائی، دکترای جامعه شناسی، سطح (حوزوی)
سوابق: عضو کمیته تدوین پیش نویس قانون اساسی، نماینده مجلس شورای اسلامی، وزیر دادگستری، عضو و سخنگوی شورای انقلاب، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، معاون اول رئیس جمهور، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، رئیس هیات امناء فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران، عضو هیات نمایندگی ایران در کنفرانس عمومی یونسکو، مؤسس و رئیس بنیاد ایران شناسی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو دیوان دائمی داوری (لاهه)
احمد علیزاده
نام پدر: مشهد
تاریخ و محل تولد: 1318 - سوادکوه
تاریخ عضویت: دوم و سوم
تحصیلات: کارشناسی ارشد حقوق
سوابق: نماینده مجلس شورای اسلامی، دادستان دیوان محاسبات، معاون رئیس قوه قضائیه و مدرس دانشگاه.
دکتر حسین مهرپور محمدآبادی
نام پدر: غلام رضا
تاریخ و محل تولد: 1332 - یزد
دوره عضویت: اول تا سوم
تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی
سوابق: معاون قوه قضائیه، معاون حقوقی و بررس یهای فقهی مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، مشاور وزیر امور خارجه، مشاور رئیس جمهور و عضو شورای عالی هلال احمر.
خسرو بیژنی
نام پدر: عبدالجواد
تاریخ و محل تولد: 1315 - بابل
تاریخ عضویت: دوم و سوم
تحصیلات: کارشناسی ارشد حقوق قضایی
سوابق: رئیس دادگاه های صلح تهران، معاون اجرائی قوه قضائیه، رئیس دادگاه بخش تهران، رئیس دادگاه شهرستان تهران، قائم مقام دبیر شورای نگهبان و بازپرس دادسرای انقلاب اسلامی تهران
دکتر سیدجلال الدین مدنی کرمانی
نام پدر: جمال الدین
تاریخ و محل تولد: 1316 -کرمان
دوره عضویت: دوم
تحصیلات: دکترای علوم سیاسی
سوابق: مشاور رئیس قوه قضائیه، استاد دانشگاه، دادیار دادسرای عمومی زابل، دادرس دادگاه بخش زاهدان، رئیس دادگاه بخش آمل، دادیار دادسرای عمومی تهران، رئیس دادگاه شهرستان تهران و مدیر کل آموزش دادگستری
حسن فاخری
نام پدر: محمد تقی
تاریخ و محل تولد: 1302 - تهران
دوره عضویت: دوم و سوم
تحصیلات: کارشناسی ارشد حقوق
سوابق: معاون اول دادستان کل کشور، دادیار دیوان عالی کشور، مستشار دیوان عالی کشور، رئیس اداره عفو و بخشودگی دادگستری و رئیس شعبه پنجم دیوان عالی کشور
حجت الاسلام محمدرضا عباسی فرد
نام پدر: علی
تاریخ و محل تولد: 1328 - کوهدشت
دوره عضویت: دوم و سوم
تحصیلات: دکترای فقه و مبانی حقوق، خارج
سوابق: عضو حزب جمهوری اسلامی، نماینده مجلس شورای اسلامی، مشاور رئیس جمهور، مشاور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام. معاون رئیس قوه قضائیه، رئیس دیوان عدالت اداری، معاون اجرائی قوه قضائیه و عضو مجلس خبرگان رهبری.
دکتر گودرز افتخار جهرمی
نام پدر: اکبر
تاریخ و محل تولد: ۱۳۲۲ - جهرم
دوره عضویت: اول و سوم
تحصیلات: دکترای تخصصی حقوق عمومی
سوابق: استاد حقوق و رئیس دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، سرپرست دفتر خدمات حقوقی بین المللی نهاد ریاست جمهوری، عضو هیأت مدیره کانون وکلا، و نماینده مدیران مسئول مطبوعات در هیئت نظارت بر مطبوعات (طی پنج دوره)
دکتر محسن هادوی
تاریخ و محل تولد: 1307 -تهران
دوره عضویت: اول
تحصیلات: دکترای حقوق قضایی
سوابق: وکیل دادگستری و عضو هیات مدیره کانون وکلا و قائم مقام دبیر شورای نگهبان.
دکتر محمد صالحی
نام پدر: عبدالوهاب
تاریخ و محل تولد: 1311 - قم
دوره عضویت: اول
تحصیلات: دکترای حقوق قضایی
سوابق: رییس دادگستری استان کرمان و رئیس دادگستری قم
مهدی هادوی
تاریخ عضویت: اول
سوابق: دادستان کل انقلاب و رئیس دادگاه انتظامی قضات
حقوقدانان کنونی شورای نگهبان
دکتر عباسعلی کدخدایی
(سخنگوی کنونی شورای نگهبان)
نام پدر: علیرضا
تاریخ و محل تولد: 1340 - اصفهان
تحصیلات: دکترای حقوق بین الملل
دوره عضویت: چهارم و پنجم و هفتم
سوابق: استاد دانشگاه تهران، قائم مقام دبیر شورای نگهبان، معاون اجرایی و امور انتخابات شورای نگهبان و سخنگوی شورای نگهبان
محمدرضا علیزاده
نام پدر: مشهد
تاریخ و محل تولد: 1330 - سوادکوه
تحصیلات: کارشناسی ارشد حقوق
دوره عضویت: دوم تا هفتم
سوابق: معاون رئیس قوه قضاییه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، معاون بازرسی کل کشور، دادستان انقلاب اسلامی قائمشهر، مدیرکل ارزشیابی قضات و قائم مقام دبیر شورای نگهبان.
توضیحات؛ وی با سابقه ترین عضو حقوقدان شورای نگهبان است.
دکتر محسن اسماعیلی
نام پدر: عزیزالله
تاریخ و محل تولد: 1344 - تهران
تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی، اجتهاد
دوره عضویت: چهارم ، پنجم و ششم
سوابق: رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) و استاد دانشگاه
دکتر سید فضل‌الله موسوی
نام پدر: حسین
تاریخ و محل تولد: 1332 - اصفهان
تحصیلات: دکترای حقوق بین‌الملل
دوره عضویت: هفتم
سوابق: استاد دانشگاه تهران، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مدیر گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشگاه تهران، نماینده دوره هفتم مجلس شورای اسلامی،عضو هیات مرکزی نظارت بر انتخابات دوره دهم و میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی ومجلس خبرگان رهبری، رئیس کمیسیون حقوقی ستاد نقشه جامع علمی کشور در شورای انقلاب فرهنگی
دکتر سام سوادکوهی‌فر
نام پدر: نریمان
تاریخ و محل تولد: 1336 - تهران
تحصیلات: دکتری حقوق خصوصی
دوره عضویت: ششم
سوابق: دادیار در دادگستری استانهای مازندران، گیلان، خوزستان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، سرپرست دادسرای شمیران، رییس دادگستری اسلامشهر، معاون دادگستری تهران، مدیرکل تدوین لوایح و مقررات وزارت دادگستری، دادیار دیوان عالی کشور، عضو معاون در شعب دیوان عالی کشور، مستشار دیوان عالی کشور، عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه
دکتر نجات‌الله ابراهیمیان
تاریخ و محل تولد: 1344 - تنکابن
تحصیلات: دکتری حقوق
دوره عضویت: ششم
سوابق: دادیار دادگستری، ریاست شعب دادگاه عمومی و مستشاری، ریاست شعب دادگاه تجدیدنظر استان تهران، مدیرکل امور پارلمانی وزارت دادگستری، معاون دادستان انتظامی قضات و عضو هیأت علمی دانشگاه