روزانه چند آیه قرآن بخوانیم

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآنحجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: در مطالب گذشته ذکر شد که در آیات قرآن، توصیه‎های معصومان(ع)، عالمان و اندیشمندان بزرگ مسلمان همواره بر قرائت، تلاوت، تدبر و تفکر تأکید شده؛ رهبر معظم انقلاب در روز‌های آغازین ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴ ه.ق، در دیدار با قاریان قرآن یادآور شدند که قرائت قرآن هرگز کاری تفننی و غیرضروری نیست؛ از سوی برخی عالمان دینی براساس مبانی فقهی و تفسیری و با استناد به آیاتی چون آیه ۲۰ سوره مزمل بر وجوب و لزوم قرائت، دست کم روزانه ۵۰ آیه، تصریح و تأکید شده است.

براساس آموزه‎های قرآنی و مبانی عقلی، قرائت و تلاوت قرآن و انس با این کتاب آسمانی و پیروی از دستورات آن، از اساسی‌‌ترین وظایف انسان و نیز از ضروری‎ترین نیاز‌ها در همه زمان‌‌هاست؛ نیازی که در دوران معاصر بیش از هر زمانی دیگر احساس می‌شود.

در برخی آیات قرآن مانند آیه ۲۴ سوره انفال «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم‌» بر این نکته تأکید شده است که حیات انسان و قوام حیات انسانی وابسته به قرآن و پیروی از دستورات آن است. نیازمندی ما به‎ قرآن بیش از نیاز به هوا، آب و غذاست و توجه به این نیاز‌ها ضروری و گریزناپذیر است.

همه انسان‌‌ها کم و بیش، به تجربه دریافته‎اند که زمان زندگی در کره خاکی بسیار کوتاه است و به سرعت پایان می‎پذیرد، این حقیقت، باور همه کسانی است که چند دهه از عمر خود را سپری کرده‌اند و در سال‎های واپسین عمر هستند.

قرآن زندگی در دنیا و سرای فانی را جزو سرگرمى و بازى کودکانه نمی‎داند «وَ ما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ» (عنکبوت: ۶۴) و به انسان‌ها بشارت می‌دهد که حیات واقعی، سرشار از لذت و آرامش را باید در زندگی جاودانه و بی‎پایان آخرت جست‌وجو کرد «وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوانُ؛ بدون تردید سراى آخرت، زندگانى راستین‌ است» در فراز پایانی آیه آمده است: «لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» (عنکبوت: ۶۴) یعنی کاش مردم این حقیقت را می‌دانستند و واقعیت دنیا و آخرت را آن‌گونه که هست، درمی‌یافتند.

در نظام اخلاقی قرآن، کوتاهی زمان زندگی در اقامتگاه دنیا و سرعت و شتاب گذر عمر، به‌مثابه مبانی تربیت توحیدی، مدار توجه قرار گرفته است. در شماری از آیات این نکته یادآور می‎شود که در روز رستاخیز هنگامی که از انسان‎ها درباره طول زمان زندگی دنیایی سؤال می‎کنند، آنان در جواب خواهند گفت: «لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ؛ درنگ ما در دنیا تنها یک روز یا بخشی از یک روز بود» (مؤمنون: ۱۱۳)، چنان‌که گروهی نیز در روز حشر زندگی دنیایی را تنها یک لحظه بیش نمی‎دانند «وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ کَأَنْ لَمْ یَلْبَثُوا إِلاَّ ساعَةً» (یونس: ۴۵).

به‎رغم کوتاهی عمر و محدودیت زندگی دنیا، خداوند از ما می‌خواهد که هر مقدار می‌توانیم قرآن بخوانیم «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ» و «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ» (مزمل:۲۰). این فرمان در آیه یاد شده، دو بار تکرار شده است؛ ترغیب مؤمنان به قرائت، تلاوت، استماع، انصات، تدبر، تفکر، تفقه، تمسک و اعتصام به قرآن، در آیات پرشماری تکرار شده است.

از نکات شایان توجه درباره اهمیت و لزوم قرائت قرآن و استمرا و مداومت قرائت، آن است که براساس آیه ۲۰ سوره مزمل، حتی زمان بیماری و مسافرت نیز این وظیفه ساقط نمی‎شود؛ از این‎رو در ابتدای آیه، به مخاطبان خود دستور می‌دهد تا حدامکان قرآن بخوانند: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ». در ادامه آیه، ضمن اشاره به برخی ابتلائات رایج میان انسان‎ها مانند: بیماری، مسافرت و جهاد در راه خدا که معمولا با سختی‎ همراه است؛ باز هم فرمان پیشین تکرار می‌شود «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ»؛ در حالی‌ که انتظار می‌رود، در چنین شرایطی، لزوم قرائت قرآن ساقط شود؛ چنان‎که در واجبات بسیاری مهمی مانند: نماز و روزه شاهد تخفیف و کاستن، مقدار واجب، جابجایی زمان و یا برداشتن وجوب هستیم. چنان‌که در مسافرت از تعداد رکعات نماز کاسته می‎شود و در ایام عادت ماهانه زنان، که خداوند از این ایام به ایام رنج یاد می‎کند، اساسا نماز ساقط می‎شود. جابجایی زمان روزه مسافر و حذف وجوب روزه در شرایط طاقت‌فرسا و یا در دوران کهولت سن نیز نمونه‌هایی از تخفیف و کاستن واجبات است.

خداوند در آیه یاد شده، پس از بازگویی برخی شرایط سخت بیماری، مسافرت و جهاد در راه خدا، با تکرار فرمان قرائت قرآن «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ» در صدد بیان این نکته بسیار مهم است که هیچ‌یک از مشکلات، توجیهی برای چشم‌پوشی از قرائت مستمر قرآن نیست.

رسول خدا(ص) در وصیت خود به امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: «علیک بتلاوة القرآن علی کل حال» یعنی در هیچ شرایطی از تلاوت قرآن چشم مپوش؛ تعبیر «علی کل حال»، در پایان روایت، ضمن بیان اهمیت فراوان قرائت قرآن، گویی دومین فراز آیه ۲۰ سوره مزمل را نیز تفسیر می‌کند.

امام خمینی(ره) در سال‎های تبعید در نجف، روزی برای درمان چشمان خود به پزشک مراجعه می‎کند؛ پزشک پس از معاینه، به ایشان توصیه می‌‌کند تا بهبودی کامل از خواندن قرآن پرهیز کند و امام با لبخند پاسخ می‎دهد: آقای دکتر، من چشمانم را برای قرآن خواندن می‌خواهم. شما کاری کنید که بتوانم قرآن بخوانم؛ امام با همه اشتغالات، در انجام مستحبات، به‌ویژه قرائت قرآن، دعا و نماز اول وقت، هرگز تردید و تعلل نمی‎کرد؛ هر روز سه تا پنج مرتبه قرآن می‌خواند. در ماه مبارک رمضان، سه بار قرآن را ختم می‌کردند.

پرسش‌های اساسی در خصوص میزان قرائت قرآن

دستور‌ها و تأکید‌های قرآنی نسبت به قرائت مستمر و تا حد امکان «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»، پرسش‎های اساسی را فراروی ما قرار می‎دهد: نخست آنکه چرا باید این کتاب را تا آنجا که میسر است بخوانیم. سؤال دوم آن که ابزار سنجش کیفی و کمی میزان مورد نظر قرائت از منظر خداوند چیست؟ و با کدامین معیار می‌‌توان اطمینان داشت که دستور قرآن را انجام داده‎ایم و تا حد توان قرآن را آن‎گونه که خداوند خواسته، خوانده‎ایم؟ سومین سؤال این‌که اساسا تکرار، پیوستگی و مداومت خواندن یک کتاب چگونه و با چه استدلالی توجیه می‎شود؟ در حالی که گمان می‌رود، قرآن را نیز می‎توان مانند دیگر کتاب‎های علمی و تربیتی، تنها با یک، دو یا سه‎بار مطالعه‌ دقیق فهمید و تعالیم و دستورات آن را دریافت کرد؟ بنابراین چرا ما باید بخشی از عمر کوتاه خود را به خواندن قرآنی با صفحاتی محدود، اختصاص دهیم و تا حد امکان این کتاب آسمانی را بخوانیم و تکرار کنیم؟

سؤال چهارم آن است که انتظار قرآن از ارتباط مستمر ما با قرآن چیست؟ آخرین سؤال آنکه نتایج و آثار این قرائت مستمر و پیامد‌های چشم‌پوشی از این دستور الهی کدام است؟

نکته‌ شگفت و درخور تأمل درباره اهمیت و ضرورت قرائت مستمر آن است که امامان معصوم(ع) که تندیس تمام‌نمای قرآن‎اند و رفتار و گفتار آنان تفسیر آیات قرآن است؛ همواره به قرائت قرآن اهتمام فراوانی داشته؛ چنان‎که در روایتی درباره سیره امام رضا(ع) در عشق‌ورزی به قرآن و قرائت قرآن آمده است؛ آن حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کرد و می‌فرمود: اگر می‎خواستم زودتر از سه روز نیز آن را به پایان می‎رساندم؛ اما برآنم تا هنگام تلاوت به هر آیه در معنای آن بیندیشم، که چرا و در چه زمانی نازل شده است. آن حضرت در خوابگاه خویش فراوان قرآن می‎خواند و با تلاوت آیات بهشت و جهنم می‎گریست، و از آتش جهنم به خدا پناه می‌برد از پروردگار خویش رهایی از آتش و باریابی به بهشت را تمنا می‎کرد.

امام رضا(ع) با سفارش به یاران خود از جمله ریان بن شبیب فرمود: قرآن سخن خداست، هرگز از مرز‌های او تجاوز نکنید و هدایت را جز در پرتو قرآن نجویید و در غیر این صورت گمراه خواهید شد.

با بیانی اجمالی درباره پرسش‌های پنج‌گانه می‎توان گفت که قرآن خود به اجمال و تفصیل و با اشاره و تصریح به این پرسش‎های اساسی پاسخ گفته است؛ و با تلاوت مستمر و تدبر، تفکر و تفقه در آیات و انس با قرآن و با الهام از تفاسیر برگرفته از کلام معصوم، می‎توان پاسخ به این پرسش‌های اساسی را دریافت کرد و از راز نهفته در لزوم استمرار پیوستگی قرائت آگاهی یافت و نیز دریافت که تنها در پرتوی مداومت قرائت، می‎توان با شیوه بیان و منطق این کتاب آسمانی و تعالیم ژرف و اسلوب بدیع و شگفت آن آشنا شد.