امام حسین که بود؟!| نگاهی به زندگینامه امام حسین (ع ) از تولد تا شهادت

سوم شعبان ولادت با سعادت امام حسین (ع )  و دهم محرم شهادت سرور و سالار شهیدان است. به مناسبت شهادت  و آشنایی با سیره و اخلاق امام حسین این بخش از دین و مذهب را به زندگینامه آن امام همام اختصاص داده ایم.

امام حسین (ع ) که بود؟

امام حسین ( ع ) فرزند دوم امام علی ( ع ) ( پسر عموی پیامبر و امام اول شیعیان ) و حضرت فاطمه (س ) ( دخت گرامی پیامبر ) و نوه ی  حضرت محمد(ص) است. امام حسین ( ع ) امام سوم شیعیان و برادر امام حسن ( ع ) است که پس از ایشان به امامت رسیدند. او از خاندان بنی هاشم و از قبیله قریش است و حضرت زینب(س) و ام کلثوم از خواهران ایشان هستند.

کنیه حسین بن علی، «ابوعبدالله» است. ابوعلی، ابوالشهداء (پدر شهیدان)، ابوالاحرار (پدر آزادگان) و ابوالمجاهدین (پدر جهادکنندگان) از دیگر کنیه های او است. ( شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص27)

حسین بن علی(ع) القاب فراوانی مانند سید شباب أهل الجنة (سرور جوانان اهل بهشت) ، زکیّ، طیب، وفی، سید، مبارک، نافع، الدلیل علی ذات اللّه، رشید، و التابع لمرضاة اللّه دارد. ( ابن ابی الثلج، تاریخ الائمه، 1406ق، ص28 )

تولد امام حسین (ع ) و داستان نامگذاری ایشان

حسین بن علی در سوم شعبان در مدینه به دنیا آمد و بنابر قول مشهور، تولد او در سال چهارم قمری بوده است. (یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج2، ص246 ) با این حال برخی تولد او را در سال سوم قمری دانسته اند. (کلینی، الکافی، 1365ش، ج1، ص463 )

چون خبر ولادتش به پیامبر گرامی اسلام (ص ) رسید، به خانه حضرت علی (ع ) و فاطمه رفت و فرمود تا کودکش را بیاورد. اسما او را در پارچه ای سپید (س ) پیچید و خدمت رسول اکرم (ص ) برد، آن گرامی به گوش راست او اذان و به گوش چپ (امالی شیخ طوسی ، ج 1، ص .377) او اقامه گفت. به روزهای اول یا هفتمین روز ولادت با سعادتش، امین وحی الهی، جبرئیل، فرود آمد و گفت :سلام خداوند بر تو باد ای رسول خدا، این نوزاد را به نام پسر کوچک هارون (شبیر) که به عربی (حسین ) خوانده می شود نام بگذار. چون علی برای تو بسان هارون برای موسی بن عمران است، جز آن که تو خاتم پیغمبران هست.

و به این ترتیب نام پرعظمت "حسین " از جانب پروردگار، برای دومین فرزند فاطمه (س ) انتخاب شد. به روز هفتم ولادتش، فاطمه زهرا که سلام خداوند بر او باد، گوسفندی را برایش کشت ، و سر آن حضرت را تراشید و هم وزن موی سر فرزندش به عنوان عقیقه نقره صدقه داد.( کافی ، ج 6، ص .33 )

در گزارش های تاریخی شیعه و اهل سنت آمده است که پیامبر هنگام تولد او گریست و از شهادتش خبر داد. (  شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص129 ) 

نقل شده است که امّ فضل همسر عباس بن عبدالمطلب خواب دید که قطعه ای از بدن پیامبر در دامن او (ام فضل) گذاشته شد و پیامبر در تعبیر خوابش گفت که فاطمه پسری به دنیا خواهد آورد و تو دایه او خواهی بود و از همین رو وقتی حسین(ع) متولد شد، ام فضل دایگی اش را بر عهده گرفت. (  شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص 129 ) برخی منابع مادر عبدالله بن یقطر را نیز دایه امام حسین(ع) دانسته اند، ولی گفته اند حسین(ع) از هیچ یک از آن دو شیر نخورد. (سماوی، ابصار العین، 1419ق، ص93. )

امام حسین (ع ) چند ساله بود که پیامبر رحلت نمود؟

امام حسین (ع ) شش سال از عمرش با پیامبر بزرگوار سپری شد، و آن گاه که رسول خدا (ص ) چشم ازجهان فروبست، مدت سی سال با پدر زیست.

پیامبر امام حسن و امام حسین را بسیار دوست می داشت. انس بن مالک روایت می کند:وقتی از پیامبر پرسیدند کدام یک از اهل بیت خود را بیشتر دوست می داری، فرمود:بارها رسول گرامی حسن (ع ) و حسین (ع ) را به سینه می فشرد و حسن و حسین  را می بویید و می بوسید. ( سنن ترمذی ، ج 5، ص .323 ؛ ذخائر العقبی ، ص .122 ) 

پس از شهادت حضرت علی (ع )، به فرموده رسول خدا (ص ) و وصیت امیرالمؤمنین (ع )امامت و رهبری شیعیان به حسن بن علی (ع )، فرزند بزرگ امیرالمؤمنین (ع )، منتقل گشت. چون امام حسن (سلام خدا و فرشتگان خدا بر او باد) از دنیا رحلت فرمود، به گفته رسول خدا (ص ) و امیرالمؤمنین (ع ) و وصیت حسن بن علی (ع ) امامت و رهبری شیعیان به امام حسین (ع ) منتقل شد و از طرف خدا مأمور رهبری جامعه گردید.

ظاهر و خصوصیات اخلاقی امام حسین ( ع)

در بیشتر منابع از شباهت حسین(ع) به پیامبر اکرم(ص) سخن گفته شده و او را شبیه ترین فرد به ایشان دانسته اند.( شیخ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص27 )

 گفته اند امام حسین ( ع ) گاه لباسی از خز بر تن می کرد یا عمامه ای از خز بر سر می گذاشت و موی سر و محاسن خود را خضاب می کرد. (طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج3، ص101 ؛  ابن ابی شیبه، المصنَّف، 1409ق، ج6، ص3 و 15. )

امام حسین(ع) بسیار مهربان و بخشنده بود و به گشاده دستی شناخته می شد ( شیخ صدوق، الخصال، 1403ق، ج1، ص135. ) وی با مسکینان می نشست، دعوت آنان را می پذیرفت و با آنان غذا می خورد و آنان را به خانه خود دعوت می کرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمی کرد.( ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418ق، ج10، ص411 ) روزی نیازمندی از او درخواست کمک کرد. امام که در حال نماز بود، نمازش را کوتاه کرد و هر چه داشت، به او داد. (ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، 1415ق، ج14، ص185.)

ابن اثیر در کتاب "اسد الغابة " می نویسد:"کان الحسین رضی الله عنه فاضلا کثیر الصوم و الصلوة و الحج و الصدقة و افعال الخیر جمیعها". حسین (ع ) بسیار روزه می گرفت و نماز می گزارد و به حج می رفت و صدقه می داد و همه کارهای پسندیده را انجام می داد.

ازدواج ، همسران و فرزندان امام حسین (ع)

همسران امام حسین (ع) پنج نفر می باشند(عماد زاده، زنان پیامبر اسلام ، ص 406 )که اسامی آنها در منابع تاریخی ضبط شده است و همگی دارای اولاد بودند. مرحوم شیخ عباس قمی (ره)، همسر دیگری برای امام حسین (ع) ذکر کرده است که نام او معلوم نیست و صاحب حمل بوده، بعد از شهادت امام حسین (ع) اسیر شده و در نزدیکی حلب طفل خود را سقط کرده است.(قمی، عباس، منتهی الامال ،ج1، ص7 ـ 1 ).

شیخ مفید تعداد اولاد آن حضرت را ، شش نفر، چهار پسر و دو دختر دانسته، (مفید، الارشاد ، ج2، ص 491. ) اما  بعضی منابع نه فرزند، شش پسر و سه دختر برای حضرت ذکر کرده (امین، سید محسن، ج4، ص 73.) و برخی از منابع مثل ابن شهر آشوب در مناقب و مرحوم اربلی در کشف الغمه، تعداد اولاد آن حضرت را ده نفر، شش پسر و 4 دختر و بعضی حتی بیشتر از ده نفر ذکر کرده اند.

با توجه به منابع مذکور، اسامی فرزندان امام حسین عبارتند از :

1. علی بن الحسین، و کنیه او ابو محمد و ملقب به زین العابدین است و مادرش شاه زنان، شهر بانو دختر یزدگرد شاه ایران است.

2. علی بن الحسین الاصغر، معروف به علی اکبر که در کربلا شهید شد و مادرش لیلی، دختر ابو مرّة بن غزوة بن مسعود ثقفیه است.

3. جعفر بن الحسین، مادرش قضاعیه از قبیله قضاعه است.

4. عبد الله بن الحسین، و نام مادرش رباب، دختر امرء القیس است. که همان عبدالله رفیع (شیرخوار) است و به علی اصغر معروف است.

5. سکینه بنت الحسین، مادر او نیز رباب، دختر امرء القیس است.

6. فاطمه، نام مادرش ام اسحاق دختر طلحه بن عبید الله تیمیه است.( بحارالانوار، ج45، ص 329. )

7. محمد، که در کربلا شهید شد و مادر او رباب، دختر امرء القیس است. (ابن شهر آشوب، مناقب، ج4، ص 77. )

8. علی اصغر، نام مادرش رباب. همان عبدالله بن حسین یا عبدالله رفیع است. (ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان امام حسین ـ علیه السلام ـ ، ص 22 )

9. زینب، نام مادر او معلوم نیست. ( ابن شهر آشوب، مناقب، ج 4، ص 77. )

10. رقیه ـ سلام الله علیها ـ مرحوم حائری مادرش را شهربانو دختر یزدگرد سوم ذکر کرده است، (ربانی خلخالی، ص 197) و مطابق بعضی از نقلها ام اسحاق نام داشت. (ربانی خلخالی، ص 199 )

11. دیگر از زوجات حضرت ابا عبدالله، زنی بوده که نامش معلوم نیست و حامله بوده بعد از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ اسیر شده و هنگامیکه اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را از کوفه به شام می بردند در نزدیکی حلب طفل خود را سقط کرده و اسمش محسن ابن حسین است. (قمی، عباس، ج 2، صص 701 ـ 638 ) و این محل فعلاً در سوریه زیارتگاه است.

پیشگویی شهادت حسین بن علی(ع)

در حدیث لوح به نقل از پیامبر(ص) آمده است خداوند حسین را به شهادت گرامی داشته و او را برترین شهیدان قرار داده است. (ری شهری، دانشنامه امام حسین، 1388ش، ج3، ص166-3.17  )

مجلسی در جلد 44 بحارالانوار، باب 30، روایاتی نقل کرده است درباره اینکه خداوند خبر شهادت حسین(ع) را به برخی از پیامبرانش از جمله آدم، نوح، ابراهیم، زکریا و محمد(ص) داده و آنها بر او گریسته اند. همچنین نقل شده است امیرالمومنین(ع) در راه صفین، وقتی به کربلا رسید، با انگشت جایی را نشان داد و گفت:اینجا محل ریخته شدن خون هایشان است. (منقری، وقعة صفین، 1403، ص142. )

بیعت نکردن با یزید و قیام کربلا

زمانی که امامت و رهبری شیعیان به امام حسین (ع ) منتقل شد ، ایشان به پیمان صلحی که برادرش با معاویه بسته بود، وفادار ماند(شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص32) و مخالفتی با معاویه نکرد. معاویه مانند خلفای سه گانه در ظاهر به حسین بن علی(ع) احترام می گذاشت و او را بزرگ می شمرد و به کارگزارانش دستور داده بود که متعرض فرزند رسول خدا(ص) نشوند و از بی احترامی به وی بپرهیزند. (دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص224)

پس از درگذشت معاویه ، یزید بر تخت حکومت اسلامی تکیه زد و خود را امیرالمؤمنین خواند،وتصمیم گرفت از چند تن از بزرگانی که ولایتعهدی او را نپذیرفته بودند، از جمله حسین بن علی، به زور بیعت بگیرد. (طبری، تاریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص338 )  ولی حسین(ع) از بیعت خودداری کرد  و همراه خانواده و یارانش در 28 رجب، مدینه را به قصد مکه ترک کرد. (  شیخ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص34. )

 شیعیان کوفه که از بیعت نکردن سومین امام خود با خبر شده بودند، نامه هایی برای او نوشتند و به کوفه دعوتش کردند.( بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص157-159) حسین بن علی مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا اوضاع را به او گزارش کند، مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه فراخواند و او نیز همراه خانواده و یارانش در هشتم ذی حجه از مکه به سمت کوفه حرکت کرد. (شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص 41 و ص 66 )

حسین(ع) به دعوت کوفیان، همراه خانواده و یارانش به سوی این شهر حرکت کرده بود، در منطقه ای به نام ذو حسم با سپاهی به فرماندهی حر بن یزید ریاحی رو به رو گردید و مجبور شد مسیر حرکت خود را تغییر دهد. (طبری، تاریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص408)

امام حسین و یارانش روز دوم محرم به کربلا رسیدند (بن اعثم الکوفی، الفتوح، 1991م، ج5، ص83 ) و فردای آن روز سپاهی چهار هزار نفری از مردم کوفه به فرماندهی عمر بن سعد وارد کربلا شد(دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص253)  

 عصر روز تاسوعا سپاه عمر سعد آماده جنگ شد اما  امام حسین آن شب را برای مناجات با خدا مهلت گرفت و  شب عاشورا برای یاران خود سخن گفت و بیعت از آنان برداشت و اجازه رفتن داد؛ ولی آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکید کردند. (  شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص91-94.)

صبح روز عاشورا جنگ آغاز شد و تا ظهر بسیاری از یاران حسین(ع) به شهادت رسیدند وسپس خویشان امام که اولین آنان، علی اکبر بود، به میدان رفتند و آنان نیز یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. سپس خود حسین بن علی(ع) به میدان رفت و عصرگاه روز دهم محرم به شهادت رسید. (طبری، تاریخ الأمم و الملوک،1387ق، ج5، ص429-430.) سپس  زنان و کودکان و امام سجاد(ع) که بیمار بود، به اسیری گرفته و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند. (  طبری، تاریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص456. ) 

گرچه امام حسین و یارانش شهید شدند اما فداکاری ایشان همراه با 72 تن از یارانش حماسه ایی آفرید. حماسه ایی کـه جاودان شد و همیشه در دل تاریخ خواهد ماند.