ضرب المثل «خر ما از کرگی دم نداشت» به چه معنی است و چه کاربردهایی دارد ؟

ضرب‌ المثل یا زبانزد گونه‌ای از بیان است که معمولاً تاریخچه و داستانی پندآموز در پس بعضی از آن‌ها نهفته‌است. 

داستان خر ما از کرگی دم نداشت!

مردی از محله ای عبور می کرد که خری دید که در گل گیرکرده بود و صاحب خر از بیرون کشیدن آن خسته شده بود. مرد برای کمک کردن دُم خر را گرفت و زور زد! دُم خر از جای کنده شد.

فریاد از صاحب خر برخاست که ، تاوان بده! مرد برای فرار به کوچه‌ای دوید ولی بن بست بود. خود را در خانه‌ای انداخت. زنی آنجا کنار حوض خانه نشسته بود و چیزی می‌شست و حامله بود. از آن فریاد و صدای بلند در ترسید و بچه اش سِقط شد.

صاحب خانه نیز با صاحب خر همراه شد. مرد گریزان بر روی بام خانه دوید. راهی نیافت ، از بام به کوچه‌ای فرود آمد که در آن طبیبی خانه داشت. جوانی پدر بیمارش را در انتظار نوبت در سایۀ دیوار خوابانده بود. مرد بر آن پیرمرد بیمار افتاد ، چنان که بیمار در جا مُرد.

فرزند جوان به همراه صاحب خانه و صاحب خر به دنبال مرد افتاد! مرد، به هنگام فرار، در سر کوچه ای با یهودی رهگذر سینه به سینه شد و او را به زمین انداخت. تکه چوبی در چشم یهودی رفت و کورش کرد. او نیز نالان و خونریزان به جمع متعاقبان پیوست!

مرد گریزان، به ستوه از این همه، خود را به خانۀ قاضی رساند که پناهم ده و قاضی در آن ساعت با زن شاکی خلوت کرده بود. چون رازش را دانست، چارۀ رسوایی را در طرفداری از او یافت و وقتی از حال و حکایت او آگاه شد، مدعیان را به داخل خواند.

مرد نگون بخت در محضر قاضی شهر

نخست از یهودی پرسید. یهودی گفت: این مسلمان یک چشم مرا نابینا کرده است. قصاص طلب میکنم. قاضی گفت: دیه مسلمان بر یهودی نصف بیشتر نیست. باید آن چشم دیگرت را نیز نابینا کند تا بتوان از او یک چشم گرفت!

وقتی یهودی سود خود را در انصراف از شکایت دید، به پنجاه دینار جریمه محکوم شد! جوان پدر مرده را پیش خواند. گفت : این مرد از بام بلند بر پدر بیمار من افتاد و هلاکش کرده است. به طلب قصاص او آمده‌ام. قاضی گفت: پدرت بیمار بوده است، و ارزش زندگی بیمار نصف ارزش شخص سالم است. حکم عادلانه این است که پدر او را زیرهمان دیوار بخوابانیم و تو بر او فرودآیی، طوری که یک نیمه ی جانش را بگیری!

جوان صلاح دید که گذشت کند، اما به سی دینار جریمه ، بخاطرشکایت بی‌مورد محکوم شد! نوبت به شوهر آن زن رسید که از وحشت سقط کرده بود، گفت: قصاص شرعی هنگامی جایز است که راه جبران مافات بسته باشد.

حال می‌توان آن زن را به حلال در عقد ازدواج این مرد درآورد تا کودک از دست رفته را جبران کند. برای طلاق آماده باش! شوهرش فریاد میزد و با قاضی جدال می‌کرد که ناگاه صاحب خر برخاست و به طرف در دوید.

قاضی فریاد داد: هی، بایست که اکنون نوبت توست! صاحب خر همچنان که می‌دوید فریاد زد: من شکایتی ندارم. میروم مردانی بیاورم که شهادت بدهند: خر ما از کرگی دم نداشت….

کاربرد ضرب المثل خر ما از کرگی دم نداشت چیست؟

۱- یعنی ما از همان ابتدای خلقتمان بدشانس و گرفتار خلق شدیم!

۲- وقتی کسی مجبور شود تحت شرایطی از حق و حقوق خود بگذرد، این ضرب المثل را به کار می برد. یعنی مجبورم که چیزی نگویم تا قضیه مورد بحث خاتمه یابد.

۳- اگر کسی مورد قضاوت ناعادلانه قاضی قرار بگیرد و در حق او ظلم شود و نتواند از خودش دفاع کند، این مَثل را می گوید.

۴- مثلا کسی پولی را به شخصی قرض داده و شخص قرض گیرنده به دروغ می گوید که تو هیچ پولی به من قرض ندادی. وقتی نزد قاضی می روند و شخص قرض دهنده هیچ مدرک و شاهدی پیدا نمی کند که حقش را از مرد دروغگو و خیانتکار بگیرد، می گوید: اصلا خر ما از کرّگی دم نداشت! به طلا دست میزنیم خاک میشه!

۵-یعنی بدشانسیم و دستمان نمک ندارد!