اصحاب، شاگردان و وکلای امام رضا (ع) چه کسانی بودند؟

مدیریتی که تا دورانِ امام حسن عسکری ادامه داشت با احتمالِ روی کار آمدن عباسیان، امام جعفر صادق، تمهیداتی اندیشید تا بتواند فشارِ حاکمیت بر دستگاهِ امامت را کمتر کرده و اهدافِ خویش را پیش ببرد. یکی از این تمهیدات، ایجادِ شبکهٔ وُکَلا بود. این فشار با روی کار آمدنِ عباسیان روزبه‌روز بیشتر شد تا جایی که امام موسی کاظم به‌اتهامِ تحریکِ حَسَنیان برای قیام علیهِ حکومت بازخواست شد و مجبور به سوگند شد.

در چنین شرایطی، علی بن موسی در وضعیتِ بهتری به‌سر می‌بُرد. از میانِ شبکهٔ وکلایی که با علی بن موسی الرّضا در ارتباط بودند و نایبِ وی محسوب می‌شدند، بعضی جایگاهِ والاتری داشته و سخن‌شان از اعتبارِ بیشتری برخوردار بوده‌است.

این افراد عبارتند: از محمد بن راشِد، عُمَر بن فُرات و محمد بن فُرات. در وکیل و باب بودنِ محمد بن فرات، اختلافی وجود دارد و برخی منابع چون کَشّی، وی را مدعیِ وکالت دانسته و مغضوبِ علی بن موسی الرّضا معرفی کرده‌است.علی بن موسی در این دوران به‌جهتِ فشارِ حکومت، سعی می‌نمود تا علاقه‌مندان به علوم و معارفِ دینی را به شاگردانِ مطرحِ خویش در شهرهای مختلف ارجاع دهد.

در کتاب اَلْجامِعُ لِرُواةِ واَصحابِ الْاِمامِ الرِّضا، مجموعِ اصحاب و شاگردانِ علی بن موسی الرّضا ۸۳۱ تن عنوان و نام برده شده‌است. مهم‌ترین اصحابِ علی بن موسی عبارتند از: یونُس بن عبدُالرَّحمٰن، صَفْوان بن یَحییٰ بِجِلّی، حسین بن سعید اهوازی، ابن ابی‌عُمَیْر، احمد بن عامِر طایی و زکریّا بن آدم اَشعَری است.

سایر وکلای علی بن موسی الرّضا عبارتند از: عبدالرّحمن بن حَجّاج، صفوان بن یحیی، ابراهیم بن سلام نیشابوری، عَبدُالْعَزیز بن مُهْتَدی، علی بن مَهْزیار اهوازی، عبدالله بن جُندَب، فضل بن سَنان، ابوعلی بن راشد، علی بن رَیّان بن صَلْت قمی و هُشام بن ابراهیم عباس.

اصحابِ اجماعی که از علی بن موسی الرّضا نقلِ حدیث می‌کردند عبارتند از: یونس بن عبدالرحمن، صفوان بن یحیی، محمد بن ابی‌عمیر، عبدالله بن مُغَیْره، حسن بن محبوب، احمد بن ابی‌نصر بَزَنْطی، فضل بن شاذان نیشابوری، حسن بن علی بن فَضّال، عثمان بن عیسی و فَضّالَةِ بن اَیّوب.