مصوبه تغییر واحد پولی برنامه حذف صفرها را به تعویق انداخت
تغییر واحد پولی از ریال به تومان ضمن داشتن برخی ویژگی‌های مثبت، برنامه حذف صفرها را به تعویق انداخته و هزینه‌های مالی و غیرمالی رفرم پولی را به شدت افزایش می‌دهد.
چند روز پیش لایحه قانون بانک مرکزی به طور کامل از تصویب هیات وزیران گذشت و در بین 34 ماده و 29 تبصره فقط یک ماده آن مورد توجه رسانه‌ها و مردم قرار گرفت.«تغییر واحد پولی از ریال به تومان».
این خبری بود که همه را متعجب کرد. حتی مسئولان بانک مرکزی؛ چون در لایحه پیشنهاد واحد پولی همان ریال قید شده بود و بانک مرکزی قصد داشت حذف صفرها و تغییر واحد پولی را در قالب لایحه‌ای جداگانه به دولت بفرستد.
با این اصلاح، واحد پولی از ریال باید به تومان تغییر کند که این کار خود نیازمند جایگزینی همه اسکناس و مسکوکات در یک مدت مشخص است.
طبق قانون، بانک مرکزی موظف به سیاست‌گذاری در حوزه پولی است و براساس واکنش‌های مسئولان بانک مرکزی، اجرای یکباره رفرم پولی در بازه در زمان مناسب است. اما این مصوبه دولت، بانک مرکزی را مجبور به دو بار اصلاح پولی می‌کند.
* مصباحی مقدم: مجلس ایده حذف صفرها را عملیاتی کند
در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است. برخی این اقدام را تایید و برخی دیگر ناقص و دارای هزینه زیاد می‌دانند.
علام رضا مصباحی مقدم عضو کمیسیون اقتصادی و برنامه و بودجه در مجالس هفتم، هشتم و نهم می‌گوید: این اقدام مناسب است و ده‌ها سال است که در زبان ملت ایران تومان جریان دارد، خوب است آنچه که در زبان مردم جریان دارد به عنوان واحد پولی تعیین شود.
وی ادامه می‌دهد: اما این مصوبه خواسته ما را دنبال نمی‌کند و مجلس می‌تواند با دریافت این لایحه، ایده حذف صفرها از پول ملی را عملی کند چراکه پول ملی باید با پول کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهایی که از نظر اقتصادی وضعیت مثبتی دارند، تناسب داشته باشد.
این نماینده سابق مجلس با بیان اینکه پول ایران با ترکیه باید قابل مقایسه باشد، می‌گوید: پول ایران باید یک نسبت قابل قبولی با یورو، ریال عربستان، لیر ترکیه و درهم امارات داشته باشد. معنای این کار این است که واحد پولی ما که تومان خواهد شد معادل یک یورو می‌شود و اگر بخواهد این اتفاق باید سه صفر از واحد پولی حذف شود.
*احتمال گرد شدن قیمت‌ها به سمت بالا با حذف صفرها در شرایط تورمی
اما حسینی هاشمی کارشناس اقتصادی و مدیرعامل اسبق بانک صادرات با مثبت ارزیابی کردن این مصوبه، تاکید دارد: اگر صفرها برداشته می‌شد، نگرانی از گرد شدن قیمت‌ها به سمت بالا وجود داشت و باید قیمت ارقام و قیمت‌ها اصلاح و یک دوره گذار برای تغییر واحد پولی و محاسبه قیمت‌ها در نظر گرفته شود، اما با تغییر واحد پولی از ریال به تومان فقط یک صفر از جلوی واحد پولی و ارقامی که به ریال نوشته شده بود، برداشته می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: حذف صفرها در صورتی موفق خواهد بود که پیش‌بینی شود حداقل تا 5 سال آینده صفرها بازنمی‌گردند اما این پیش‌بینی وجود ندارد و قطعا با حذف صفرها، پس از چند سال دوباره باید صفرها در کنار ارقام پولی درج شود.
این کارشناس اقتصادی می‌گوید: هم‌اکنون اقتصادی داریم که در تعادل نیست و به شرایط رونق و به همراه تورم تک رقمی نرسیده است، به همین دلیل چنین اقدامی توجیه اقتصادی ندارد. برخی کشورها مجبور شدند در شرایط تورمی بالا صفرها را حذف کنند اما پس از مدتی چند صفر بازگشت.
* اجرای رفرم پولی ضروری است
محمد رضا فرزین که دبیر کارگروه طرح تحول اقتصادی بود، نگاه دیگری به این مصوبه دارد.
وی با بیان اینکه تصمیم دولت و اعلام آن را در مقطع کنونی نامناسب می‌دانم، اظهارمی‌دارد: چنین تصمیمی باید در قالب طرح رفرم پولی و همراه با مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و متوالی در یک دوره زمانی باشد.
وی با بیان اینکه مجلس باید بررسی موضوع را موکول به ارائه لایحه جامعی که بانک مرکزی ارائه خواهد کرد کند، اضافه می‌کند: اصلاح پولی برای اقتصاد کشور ضروری است، اما این اصلاح مشخصه‌هایی دارد و از طرف دیگر باید در زمان معینی صورت گیرد.
* احساس افزایش قدرت پول ملی از مزایای حذف صفرها است
همانطور که اشاره شد یکی از دلایل موافقان مصوبه دولت، عدم شرایط مناسب برای حذف صفرها و احتمال بازگشت صفر‌هاست. مصباحی مقدم این نقد را اینگونه پاسخ می‌دهد: ممکن است مردم تصور کنند درآمدشان 1000 برابر کاهش یافته اما برای رفع این مشکل یک راهکار تجربه شده وجود دارد و آن این است که صفرهای پول ملی را پس از ممیز و با رنگی متفاوت و اندازه‌ای کوچک‌تر درج شود.
وی افزود: مثلاً در حال حاضر که چک پول 50 هزار تومانی و 100 هزار تومانی منتشر می‌شود، بانک مرکزی می‌تواند بعد از عدد 50 یا 100، صفرهای باقی‌مانده را حذف کند که با این کار به زبان محاوره مردم برای شمارش واحد پول (بدون آنکه تصور کاهش ارزش پول کنند) نزدیک می‌شود.
مصباحی مقدم گفت: وقتی این پول‌ها یک سال از انتشار آنها گذشت و مردم به صفرهای بعد از ممیز در واحد پولی عادت کردند، با برداشتن آن صفرها هیچ‌گونه تغییری نه در واقعیت و نه در اذهان عمومی رخ نخواهد داد بلکه تغییر مثبت هم به وجود می‌آید. آن تغییر مثبت احساس قدرت پول ملی است.
* لوازم حذف صفرها از نگاه فرزین
محمد رضا فرزین هم با بیان اینکه فرزین طی سال‌های 1351 تا 1393 شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی حدودا 700 برابر افزایش یافته و نرخ دلار نیز حدودا 550 برابر شده است، می‌گوید: این موضوع سالهاست که مشکلات زیادی را در مبادلات روزمره، هزینه‌های تولید اسکناس و مسکوک و حتی محاسبات مالی ایجاد کرده است.
وی با بیان اینکه حل معضلات به وجود آمده نیازمند تمهیدات متعدد است، اظهار داشت: اول اینکه باید یک دوره گردش موازی همزمان برای واحد جدید و واحد کنونی پول ایجاد کنیم و دوم، آیین‌نامه‌ای برای چگونگی عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی و آماری تهیه شود که در آن تمامی صورت‌های مالی و داده‌های تاریخی، ثبت اطلاعات و گرد کردن اعداد مشمول این آیین‌نامه باشد.
فرزین در خصوص سومین پیش‌نیاز گفت: لازم است از ماه‌ها قبل از دوره گردش موازی واحد پول جدید و قدیم ، قیمت کلیه کالاها و خدمات به هر دو نوع پول در معرض دید همگان قرار گیرد. این اصلاح و تغییرات نیازمند برنامه‌ریزی دو تا سه ساله است
.
* نباید نگران آثار حذف صفرها بر تورم بود/ حذف صفرها اثری بر تورم ندارد
این اقتصاددان ضمن تایید این مطلب که بهتر است حذف صفرها در دوره ثبات مالی انجام شود، گفت: اما اگر قادر به اجرا و مدیریت طرح هستیم نباید آن را خیلی به تعویق انداخت.
فرزین تصریح کرد: اگر بتوانیم صفرهای بیشتری را حذف کنیم باعث کاهش هزینه مبادله خواهد شد و نقش سکه‌های رایج در مبادلات تقویت می‌شود، بنابراین نباید نگران آثار اجرای این طرح بر تورم بود. تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد که اجرای این طرح تاثیر تورمی چندانی ندارد.
*به جای چهار صفر یا یک صفر، دو صفر حذف شود
حسینی هاشمی معتقد است اجرای طرح رفرم پولی در شرایط ثبات مالی و تورم تک رقمی پایدار، می‌گوید: در کنار تغییر واحد پولی می‌توان یک صفر را از پول ملی حذف کرد. به عبارت دیگر علاوه بر حذف یک صفر با تغییر واحد پولی، یک صفر قابل حذف است که در این صورت 10 هزار ریال معادل 100 تومان، 1000 ریال معادل 10 تومان و 100 ریال یک تومان می‌شود.
به اعتقاد وی با این کار هم واحد پولی تغییر کرده و هم با حذف یک صفر پول ملی با چالش‌های کمتر نسبت به حذف سه صفر و چهار صفر، قابلیت اجرا دارد.
همه اقتصاددانان و کارشناسان اقتصاد بر ضرورت کاهش صفرها و تغییر واحد پولی اتفاق نظر دارند اما همانند بسیاری از طرح‌های دیگر مشکل و اختلاف نظر در شیوه و حدود و ثغور اجرا است. یک صفر، دو سفر، سه صفر یا چهار صفر؟ ریال به تومان یا به واحد پولی دیگری تغییر کند؟
اما آنچه که در این بین کاملا مشخص است، این است که در صورت تغییر واحد پولی از ریال به تومان و حذف نشدن صفرها، با توجه به هزینه مادی و غیرمادی این اقدام، اجرای طرح حذف صفرها حداقل برای یک دهه به تعویق می‌افتد، چرا که در بازه زمانی کوتاه امکان دو بار اصلاح واحد پولی وجود ندارد.
براساس آمار بانک مرکزی مجموع اسکناس و مسکوک منتشر شده در پایان فروردین ماه به رقم 53 هزار و 510 میلیارد تومان رسیده که از این میزان حدود هم‌اکنون حدود 39 هزار و 330 میلیارد آن در دست اشخاص است و با تغییر واحد پولی باید همه این اسکناس و مسکوک از دور خارج و اسکناس‌های جدید جایگزین آن شود.
و اگر چند سال بعد به اعتقاد دولت زمینه حذف صفرها مشخص شود، مجددا همه این اسکناس و مسکوکات دوباره باید از گردونه اقتصاد بیرون و با پول‌های جدید جایگزین شود.
در چنین حالتی به نظر می‌رسد منافع تغییر واحد پولی (بدون حذف صفرها) بر هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم آن نمی‌چربد و بهتر است یک بار برای دوره زمانی بلند‌مدت‌تری رفرم پول انجام شود. این همان چارچوب مدنظر بانک مرکزی و مسئولان اقتصادی است.