الماس یا زمرد: کدام سنگ قیمتی کمیاب‌تر است و چرا؟
شرایط پیچیده متفاوتی برای تشکیل الماس و زمرد لازم است که باعث شده یکی از این سنگ‌های قیمتی از دیگری کمیاب‌تر باشد. این مقاله این شرایط را بررسی کرده است.
الماس درخشان و زمرد سبز از جمله با ارزش‌ترین و گران‌ترین سنگ‌های قیمتی در جهان هستند. اما کدامیک از این سنگ‌های قیمتی کمیاب‌تر هستند: الماس یا زمرد؟
از نظر مجموع ذخایر شناخته‌شده، زمرد کمیاب‌تر است. طبق بررسی سال ۲۰۱۹ در مجله مینرالز، ۴۹ منبع زمرد در جهان وجود دارد. در مقابل، حدود ۱۰۰۰ سازند سنگی حاوی الماس در جهان وجود دارد اما بر طبق مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۲ منتشر شده است، تنها ۸۲ معدن فعال الماس در جهان وجود دارد. اما مقایسه تعداد الماس با سایر سنگ‌های قیمتی دشوار است زیرا صنعت الماس پیشرفته‌تر است.
الماس، توسط شرکت‌های بین‌المللی معدن تولید می‌شود که ساختارهای قیمتی پیچیده و همکاری‌های تجاری برای تأمین تقاضای جهانی دارند. طبق اطلاعات منابع طبیعی کانادا، هر سال بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون قیراط، یا حدود ۲۲ تا ۳۳ تن (۲۰ تا ۳۰ تن متریک) الماس هر سال در سراسر جهان تولید می‌شود. طبق داده‌های تحقیقات بازار سال ۲۰۲۲ که توسط شرکت معدنی بریتانیایی Gemfields گردآوری شده است، در مقایسه، بین ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ کیلوگرم، یا حدود ۷ تا ۱۰ تن (۶ تا ۹ تن متریک) زمرد در سال ۲۰۱۵ از کشورهای اصلی تولیدکننده (کلمبیا، زامبیا، اتیوپی، ماداگاسکار و برزیل) تولید شد.
طبق گفته Gemsfields، ردیابی تولید جهانی هر سنگ قیمتی به جز الماس دشوار است زیرا معادن در سراسر جهان پراکنده‌اند و عمدتاً توسط شرکت‌های کوچک استخراج می‌شوند که سیستم‌های گزارش‌دهی قوی ندارند.
اما این اعداد داستان کامل زمین‌شناسی را بازگو نمی‌کنند. هر دو سنگ قیمتی از طریق فرایندهای پیچیده شکل می‌گیرند.
اوان اسمیت، محقق ارشد در موسسه گوهرشناسی آمریکا، می‌گوید: «برای هر دو سنگ، شما به مجموعه‌ای منحصر به فرد از شرایط زمین‌شناسی نیاز دارید که به نوعی به درستی کنار هم قرار بگیرند.»
در مورد الماس، این شرایط از اعماق گوشته، یا لایه میانی زمین، آغاز می‌شود. طبق مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ که در نشریه Gems & Gemologyمنتشر شد، الماس در عمق ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتری زیر زمین شکل می‌گیرد و این عمق، الماس‌ها را به عمیق‌ترین سنگ‌های قیمتی موجود در زمین تبدیل می‌کند.
الماس‌ها به شکل بلورهای منفرد کربن شکل می‌گیرند. اسمیت می‌گوید، زمین‌شناسان معتقدند این اتفاق زمانی میفتد که تغییری در فشار یا دما، یا برخی واکنش‌های شیمیایی دیگر، سنگ گوشته مذاب که حاوی کربن است را خنک می‌کند.
برای رسیدن الماس‌ها به اعماقی که انسان‌ها قادر به استخراج آن‌ها باشند، باید فوران آتشفشانی نادری به نام "کیمبرلیت" رخ دهد که از ماگمایی که در عمق حدود ۱۰۰ تا ۱۸۰ مایل (۱۷۰ تا ۳۰۰ کیلومتر) زیر زمین شکل می‌گیرد، به وجود می‌آید. کیمبرلیت در مسیر خود به سطح ممکن است از منطقه‌ای حاوی الماس عبور کند و آن‌ها را به سطح منتقل کند. اما هیچ تضمینی وجود ندارد.
اسمیت می‌گوید: «اول از همه نیاز دارید که الماس‌ها شکل بگیرند. سپس نیاز دارید که این الماس‌ها به‌طور تصادفی توسط این فوران آتشفشانی نادر به سطح زمین آورده شوند، که رویدادهای مستقل از هم هستند.»
به گفته اسمیت، از آنجا که الماس‌ها به‌طور یکنواخت در سازندهای کیمبرلیت توزیع می‌شوند، استخراج آن‌ها در مقیاس بزرگ آسان است.
اسمیت می‌گوید، «شما می‌توانید یک گودال بزرگ حفر کنید، آن را منفجر کنید، کامیون‌های بزرگ را پر کنید و سپس آن را به‌صورت انبوه پردازش کنید.»
او می‌گوید: «اما در مورد زمرد نمی‌توانید چنین کاری را انجام دهید.»
اسمیت می‌گوید، زمردها در سازندهای زمین‌شناسی پیچیده‌تری تشکیل می‌شوند که بیشتر مناسب استخراج در مقیاس کوچک و دستی هستند.
زمرد، نسخه سبز ماده معدنی بریل است که رنگ خود را از افزوده شدن کروم و/یا وانادیوم می‌گیرد. بریلیوم، عنصر اصلی در بریل، در سنگ‌های آذرین پوسته قاره‌ای متمرکز است. کروم و وانادیوم بیشتر در پوسته بالایی قاره‌ای رایج هستند. برای تشکیل زمرد، این محیط‌های زمین‌شناسی جداگانه باید با هم ملاقات کنند.
کریس تاکر، متصدی تحقیقات زمین‌شناسی در موزه علوم طبیعی کارولینای شمالی، می‌گوید: «شما به‌نوعی باید این دو را به‌هم برسانید تا زمرد ایجاد کنید..»
این معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که سنگ حاوی بریلیوم یا بریل با سنگ‌های رسوبی مانند سنگ آهک یا شیل تماس پیدا می‌کند. گاهی اوقات، سنگ مذاب از محیط‌های سنگی اطراف عبور می‌کند و به این ترتیب کروم را نیز جذب می‌کند.
به گفته تاکر، به همین دلیل، زمردها اغلب در مناطق برخوردی مانند کوه‌ها، جایی که صفحات تکتونیکی محیط‌های زمین‌شناسی مختلف را به هم می‌کوبند، یافت می‌شوند.
در حالی که شرایط زمین‌شناسی که الماس‌ها و زمردها را ایجاد می‌کنند هر دو خاص هستند، هیچ شکی نیست که زمردها در مقایسه با آنچه برای انسان‌ها قابل دسترسی است، کمیاب‌تر هستند.