در سایت های هسته ای ایران چه میگذرد؟!

اما در میان توانمندی‌های هسته‌ای کشورمان و بخش‌هایی که به این امر مربوط می‌شوند تاسیسات نطنز، کارخانه تولید آب سنگین و رآکتور خنداب و همچنین تاسیسات فردو در مذاکرات هسته‌ای بیش از دیگر بخش‌ها مورد بحث و چالش بودند و نامشان بیش از دیگران به گوش می‌خورد.

دلیل این مساله هم حساسیت‌هایی بود که طرف‌های مقابل روی این بخش‌ها داشتند، چرا که محصولات این مراکز می‌تواند در تولید بمب اتمی مورد استفاده قرار گیرد و تصور 1+5 این بود که با فشارهایشان در این زمینه و محدودیت‌هایی که اعمال می‌کنند مانع از تسلیح ایران به بمب اتمی می‌شوند. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده هیچ‌گاه به دنبال تولید و استفاده از تسلیحات هسته‌ای نبوده و نخواهد بود.

در هر صورت ایران در برجام حاضر به پذیرش محدودیت‌هایی در فعالیت‌های هسته‌ای خود در فردو، نطنز و خنداب شد که این محدودیت‌ها با تفاسیر مختلفی در داخل همراه بود و برخی منتقدان، مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را با انتقادات شدیدی روبه‌رو کردند، با این محور که فعالیت‌های هسته‌ای کشور با رکود مواجه شده است البته مذاکره‌کنندگان و مسئولان سازمان انرژی اتمی تاکنون بارها در این زمینه از عملکرد خود دفاع کرده‌اند، اما سازمان انرژی اتمی تصمیم گرفت برای ملموس‌تر شدن فعالیت‌های هسته‌ای در این تاسیسات، نمایندگان رسانه‌ها را به بازدید از این سایت‌ها ببرد تا از نزدیک با فعالیت‌ آنها آشنا شوند. بر همین اساس جمعی از فعالان رسانه‌ای در روزهای شنبه و یکشنبه هفته جاری از سایت هسته‌ای نطنز و رآکتور آب سنگین خنداب که پیش از این به رآکتور آب سنگین اراک معروف بود بازدید کردند.

سفیر سانتریفیوژها در نطنز

تاسیسات هسته‌ای نطنز، جایی است در حدفاصل شهرهای کاشان و نطنز که بخش عمده سانتریفیوژهای فعال کشورمان را در بر می‌گیرد.

بخش عملیاتی این سایت که دربرگیرنده سانتریفیوژهاست در سه طبقه زیر زمین ساخته شده و سانتریفیوژها در طبقه منهای دو در حال چرخش هستند.

رفت و آمد به این محل از طریق رمپ سرپوشیده‌ای صورت می‌گیرد که دانشمندان هسته‌ای و بازدیدکنندگان را به طبقه منفی دو می‌رساند.

در این طبقه، دو سالن اصلی وجود دارد که هر کدام از هشت یونیت تشکیل شده و هر یونیت گنجایش 3000 سانتریفیوژ را دارد. بر این اساس هر یک از سالن‌های نطنز می‌تواند 24 هزار سانتریفیوژ نسل یک را در خود جای داده و در مجموع این سایت می‌تواند 48 هزار سانتریفیوژ را دربربگیرد.

طبق گفته مدیرعامل شرکت کالای الکتریک که فعالیت‌های جاری در نطنز زیر نظر این شرکت قرار دارد، اگر سایت نطنز با ظرفیت کامل کار کند و هر 48 هزار سانتریفیوژ در آن نصب شده و به غنی‌سازی مشغول شود، تولید یک سال این مجموعه با سانتریفیوژهای نسل یک، کفاف یک سوم سوخت مورد نیاز نیروگاه بوشهر را در یک سال هم نمی‌دهد.

پیش از برجام در سایت نطنز حدود 19هزار سانتریفیوژ قرار داشت که از میان آنها فقط 9000 سانتریفیوژ در سه یونیت فعال بود، اما بعد از برجام ده هزار سانتریفیوژ غیرفعال و 3000 سانتریفیوژ فعال، جمع‌آوری شد و در حال حاضر فقط دو یونیت با ظرفیت 5060سانتریفیوژ در حال فعالیت است.

زمانی که به سالن محل استقرار سانتریفیوژها وارد می‌شوید، سوت ممتدی به گوش می‌رسد که حکایت از عملکرد درست سانتریفیوژها دارد و نشان می‌دهد این دستگاه‌ها ـ که به صف شدن آنها در نطنز گوشه‌ای از توانمندی‌های دانشمندان کشورمان است ـ با سرعت هزار دور در ثانیه در حال گردش و غنی‌سازی است.

درصد غنی‌سازی هم بر اساس برجام، 3.67 درصد است و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به میزان 300 کیلوگرم از این مواد غنی شده را در کشور ذخیره کند و بقیه مواد یا باید به محصولات دیگر از جمله میله و قرص سوخت تبدیل یا به خارج از کشور منتقل شود.

آژانس انرژی اتمی برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهداتش در برجام، تمهیداتی را انجام داده است که بخشی از آنها در طبقه منفی سه قرار دارد که مربوط به خوراک‌دهی سانتریفیوژها و جمع‌آوری محصولات است.

در این طبقه، دوربین‌هایی آبی‌رنگ روی دیوارها خودنمایی می‌کند که متعلق به آژانس است و در فواصلی مشخص به عکسبرداری از محل اقدام می‌کند و عکس‌ها در حافظه دوربین ذخیره می‌شود.

بر سر لوله‌هایی هم که محصولات سانتریفیوژها را به مخازن ذخیره هدایت می‌کند، جعبه‌هایی توسط آژانس نصب شده که به صورت دائم، درصد غنای محصول را چک و ثبت می‌کند و نمایندگان آژانس در مقاطعی که برای سرکشی از سایت می‌آیند، حافظه این دستگاه‌ها را بررسی می‌کنند. در این سالن روی برخی دستگاه‌ها تابلوهایی نصب شده که نشان می‌دهد این دستگاه به‌وسیله آژانس پلمب شده و از کارکنان خواسته شده که مراقب پلمب‌های آژانس باشند.

سیلندرهای ذخیره محصولات نیز پلمب است و نقل و انتقال آنها زیرنظر بازرسان آژانس صورت می‌گیرد اما در مجموع هر نظارتی که انجام می‌شود در همان محل صورت می‌گیرد و بازرسان آژانس اجازه خروج عکس‌ها را از سایت ندارند و صرفا می‌توانند در همان محل، تصاویر را چک کنند. در سایت نطنز از اینترنت نیز خبری نیست و تمام نقل‌وانتقال اطلاعات از طریق کابل و در داخل مجموعه انجام می‌شود.

بازدیدکنندگان و افرادی هم که وارد مجموعه می‌شوند، قبل از ورود باید هرگونه وسیله‌ای را که دارای دوربین یا حافظه باشد اعم از موبایل، فلش، دوربین، ضبط و... تحویل دهند و این گوشه‌ای از اقدامات حفاظتی در تاسیسات نطنز است.

رآکتور خنداب

خنداب شهری در نزدیکی اراک است و کارخانه تولید آب سنگین و نیروگاه آب سنگین در این شهر قرار دارد. نیروگاه خنداب پیش از برجام از یک رآکتور 40 مگاواتی آب سنگین تشکیل شده بود که این رآکتور مراحل پایانی راه‌اندازی خود را طی می‌کرد. اما 1+5 با این توجیه که این رآکتور، پلوتونیوم تولید می‌کند و از این ماده در تولید بمب اتمی استفاده می‌شود خواستار ایجاد تغییراتی در این رآکتور شدند.

آنها اصرار داشتند در این رآکتور از آب سبک استفاده شود، اما جمهوری اسلامی ایران، استفاده از آب سنگین را به عنوان یکی از خط قرمزهای خود اعلام و بر آن تاکید کرد. نهایتا متخصصان سازمان انرژی اتمی توانستند رآکتور خنداب را به گونه‌ای بازطراحی کنند که ماهیت آب سنگین آن باقی بماند اما به جای استفاده از اورانیوم طبیعی از سوخت غنی شده استفاده و دغدغه‌های طرف مقابل را هم برطرف کند.

بر اساس بازطراحی صورت گرفته، قسمت تحتانی و فوقانی رآکتور فعلی، همچون گذشته باقی خواهد ماند اما قسمت قلب رآکتور بازطراحی می‌شود و قلب رآکتور قبلی خارج شده و محفظه‌های سوخت آن با سیمان پر شده است.

این همان مساله‌ای است که با انتقاداتی در داخل هم روبه‌رو شد و حتی برخی در داخل با فتوشاپ، رآکتوری را درست کردند که از بتن پر شده و این در حالی است که چنین تصاویری هیچ تطابقی با واقعیت نداشت.

کارخانه آب سنگین اراک هم به فعالیت خود ادامه می‌دهد و ایران مجاز است به میزان 130 کیلو از محصول این تاسیسات را ذخیره کرده و بقیه را باید در بازارهای جهانی برای فروش عرضه کند. واقعیت این است که نه سانتریفیوژهای نسل اول و نه رآکتور قبلی خنداب معروف به IR40، مطابق با فناوری روز نبودند و جمهوری اسلامی ایران به‌واسطه حلقه بسته‌ای که کشورهای سلطه‌گر در عرصه هسته‌ای ایجاد کرده‌ بودند تصمیم گرفت روی پای خود بایستد و مراحل فناوری هسته‌ای را پله به پله طی کند.

بعد از برجام محدودیت‌هایی در این حوزه‌ها صورت گرفته، اما تحقیق و توسعه کشورمان ادامه دارد و در زمینه سانتریفیوژها متخصصان کشورمان در حال آزمایش‌های نهایی سانتریفیوژهای آی‌آر هشت هستند که بسیار پیشرفته‌تر از سانتریفیوژهای نسل اولی است که در حال حاضر در نطنز استفاده می‌شود.

رآکتوری هم که در حال بازطراحی برای استفاده در اراک است مطابق با فناوری روز دنیاست و در مجموع می‌توان گفت کشورمان اگرچه محدودیت ‌را در عرصه هسته‌ای پذیرفته، اما در حال بهره‌گیری از این محدودیت‌ها به نفع تحقیق و توسعه است.

ایران در عرصه هسته‌ای با تلاش فراوان دانشمندان و ایستادگی مردم توانست توانمندی هسته‌ای را در حد قابل قبولی تثبیت کرده و دیگر کشورها را به پذیرش حقوق هسته‌ای ایران وادار کند. اکنون نیز گرچه محدودیت‌هایی اعمال شده، اما دانش هسته‌ای در کشورمان در حال تکمیل است و همه باید دست به دست هم دهیم تا از فرصت‌های پیش رو به بهترین نحو استفاده کنیم.