جزییات چهار رویکرد جدید در کتاب های درسی/حذف مطالب غیرکاربردی

همزمان با اول مهر، بیش از 13 میلیون دانش‌آموز در سراسر کشور سال تحصیلی 96-97 را آغاز می‌کنند.

امسال 7 میلیون و 722 هزار و 867 نفر دانش‌آموز در دوره ابتدایی، سه میلیون و 573 هزار نفر متوسطه دوم و یک میلیون و 993 هزار در دوره متوسطه دوم تحصیل خواهند کرد.

138 میلیون جلد کتاب درسی نیز چاپ و میان دانش‌آموزان توزیع شده است، امسال کتاب‌های درسی پایه یازدهم نیز جدیدالتالیف خواهد بود.

محمود امانی طهرانی مدیرکل دفتر تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش‌وپرورش گفت:‌ امسال کتاب‌های درسی پایه یازدهم به طور کامل جدیدالتالیف است و چهار رویکرد جدید در کتاب ها شاهد هستیم.

وی افزود: در برخی کتاب‌ها نیز محتوا و سازماندهی محتوا تغییر کرده است و در برخی کتاب‌ها مانند زبان انگلیسی به طور کلی رویکرد تغییر یافته است یعنی از رویکرد آموزش گرامر به سمت آموزش ارتباطی و رویکرد مهارت‌های چهارگانه زبانه تغییر یافته است.

مدیرکل دفتر تالیف کتاب های درسی عنوان کرد: در درس دینی محتوای آموزش همان برنامه درسی گذشته است اما مولفان تلاش کردند تا سازماندهی محتوا را بهبود ببخشند البته بهبود به صورت نسبی است و در یک مرحله انجام و به پایان نخواهد رسید بلکه فرآیند بهبود همواره با پیشنهادات معلمان در حال انجام است.

فرآیند تدوین و تولید کتاب‌های درسی برای سال تحصیلی 96-97 به چه صورت است؟

* امانی طهرانی: امسال فرایند تغییر کتاب‌های دوره دوم متوسطه به پایه یازدهم رسیده است و در این دوره سال گذشته کتاب‌های پایه دهم به طور کامل تغییر یافت و امسال در پایه یازدهم کتاب‌های عمومی و کتاب‌های اختصاصی رشته‌های ریاضی، تجربی، انسانی و معارف جدید است.

از میان دروس عمومی، کتاب‌های درسی فارسی و نگارش و زبان انگلیسی جدید است. همچنین کتاب درس دینی به لحاظ چارچوب محتوایی همان برنامه درسی قبلی است اما به لحاظ نگارش، سازماندهی محتوای کتاب و فعالیت‌های یادگیری در فضای جدیدی طراحی و ارائه شده است.

نگاه جدید در تدوین و تولید محتوای کتاب دینی به چه زوایا و مسائلی توجه کرده است؟

* امانی طهرانی: در تلاش هستیم تا بحث هنر یاددهی و یادگیری، تعریف معیار و روش‌های موثر یاددهی و یادگیری در تمام کتاب‌های درسی به صورت مستمر بهبود یابد و این موضوع را به تمام مولفان در طول سال تحصیلی گذشته گوشزد کرده‌ایم تا به تدریج کیفیت کتاب‌ها از جهت سازماندهی یاددهی و یادگیری افزایش یابد و براین اساس روش‌های فعال، دانش‌آموز محور و برانگیزاننده مدنظر باشد.

در برخی کتاب‌ها نیز محتوا و سازماندهی محتوا تغییر کرده است و در برخی کتاب‌ها مانند زبان انگلیسی به طور کلی رویکرد تغییر یافته است یعنی از رویکرد آموزش گرامر به سمت آموزش ارتباطی و رویکرد مهارت‌های چهارگانه زبانه تغییر یافته است.

در درس دینی محتوای آموزش همان برنامه درسی گذشته است اما مولفان تلاش کردند تا سازماندهی محتوا را بهبود ببخشند البته بهبود به صورت نسبی است و در یک مرحله انجام و به پایان نخواهد رسید بلکه فرآیند بهبود همواره با پیشنهادات معلمان در حال انجام است.

در تدوین کتاب‌های درسی تلاش شده تا تدوین کتاب‌های درسی به گونه‌ای باشد که دانش‌آموز از حالت شنونده صرف در کلاس درس خارج شود؟

* امانی طهرانی: ملعمان و دانش‌آموزان از روش‌های فعال یاددهی و یادگیری استقبال بیشتری می‌کنند چرا که به مشارکت آنها نیاز دارد در این روش، دانش‌آموز دیگر شنونده صرف نیست بلکه فکر کرده، ابراز عقیده می‌کند و یافته‌های خود را به دیگران انتقال می‌دهد و به نوعی یادگیرنده فعال است؛ این رویکرد در تدوین کتاب‌های درسی تمام دروس مدنظر است.

آیا در سال تحصیلی 96-97 دروس جدیدی به مجموعه کتاب‌های موجود اضافه شده است؟

* امانی طهرانی: کتاب جدیدی که امسال ارائه می‌شود و برای اولین بار در وزارت آموزش‌وپرورش وارد مدارس شده، انسان و محیط زیست است این کتاب برای تمام دانش‌آموزان رشته‌های تحصیلی است و دو ساعت در هفته به تدریس آن اختصاص می‌یابد این کتاب پیشنهاد مشخص سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به شورای عالی آموزش‌وپرورش بود و شورای عالی از این پیشنهاد در جریان تصویب جدول دروس استقبال کرد و پس از تصویب مقرر شد در پایه یازدهم ارائه شود.

کتاب انسان و محیط زیست توسط معلمان دارای صلاحیت تدریس که رشته تحصیلی آنها علوم پایه، زیست شناسی، زمین شناسی و جغرافیا باشد تدریس می‌شود به شرط آنکه دوره آموزشی مربوط را طی کرده و گواهینامه تدریس کتاب را دریافت کنند.

کتاب دارای 7 درس است که هر درس یک پودمان مستقل است و به هفت موضوع کلان زیست محیطی از جمله آب، خاک، انرژی، هوا، بازیافت و زباله، تنوع زیستی و گردشگری می پردازد

این کتاب به طور کامل توسط ترکیبی از کارشناسان گرو‌ه‌های درسی تالیف شده است و از همکاری خوب کارشناسان سازمان محیط زیست و متخصصان این حوزه استفاده شده است و امیدواریم در مدارس با جدیت تمام تدریس شود.

در بین دروس مربوط به شاخه‌‌ها و رشته‌های تخصصی باز هم کتاب‌های جدیدی داریم به عنوان مثال کتاب منطق پایه دهم جدید التالیف است و از طراحی خوبی برخوردار است و دو کتاب فلسفه در سال‌های بعد با همین روال تالیف خواهد شد.

در پایه دوازدهم برای رشته علوم انسانی کتاب مطالعات فرهنگی را طراحی کردیم که این کتاب در پایه یازدهم برای رشته معارف پیش‌بینی شده است و به نوعی تالیف امسال، آزمایشی برای کتابی است که در پایه دوازدهم ارائه خواهد شد. به دلیل آنکه در رشته معارف تعداد دانش‌آموزان اندک است می‌توان اجرای آزمایشی کتاب‌های درسی رشته انسانی را عملیاتی کرد.

در تدوین کتاب‌های درسی پایه یازدهم به کاهش حجم سنگین کتاب‌ها توجه شده است؟

* امانی طهرانی:‌ در اصولی که بر تالیف کتاب‌های درسی پایه یازدهم حاکم بود به چند نکته توجه داشتیم  و کنترل حجم کتاب‌های درسی مدنظر بود البته این به معنای کاهش حجم یا افزایش آن نیست بلکه متناسب‌سازی حجم کتاب‌های درسی با زمان اختصاص یافته هدف اصلی است.

در این رابطه از نظرات کارشناسان مختلف استفاده کردیم و امیدواریم کتاب‌های پایه یازدهم از نظر حجم متناسب باشد البته حجم کتاب‌ها فقط به دست مولفان نیست بلکه نحوه تدریس کتاب در کلاس درس و اختصاص زمان لازم که در مصوبات شورای عالی آموزش‌وپرورش لحاظ شده است جزء ملزومات تدریس است.

با توجه به شناختی که از واقعیت‌های سیستم آموزشی کشور داریم در تنظیم کتاب‌های درسی زمان آموزش را بسیار کمتر از مقدار مصوب  در نظر گرفتیم و امیدواریم معلمان با به‌کارگیری شیوه‌های فعال یادگیری فضایی را ایجاد کنند تا دانش‌آموزان پیشرفت کرده و با مشکل کمبود زمان برای تدریس نیز مواجه نشوند.

معلم باید برای کلاسش از قبل طراحی آموزشی داشته باشد و بداند از دقیقه‌ای که وارد کلاس می‌شود، در هر لحظه چه کار خواهد کرد و برنامه درسی خود را با جدیت اجرا و دانش‌آموزان را به مشارکت بگیرد،‌ اوقات بیرون دانش‌آموزان را در جهت یادگیری احیا و زنده کند و حاصل این یادگیری را به کلاس درس دعوت کند، این مسئله فضایی را ایجاد خواهد کرد که یادگیری در آن تسهیل خواهد شد.

آیا رویکرد جدید باعث شده است تا در تدوین کتاب‌های درسی پایه یازدهم مطالب غیرکاربردی حذف شود؟

* امانی طهرانی: اصل دوم در تدوین کتاب‌های درسی پایه یازدهم این بود که آموخته‌ها به حال بچه‌ها مفید و مرتبط باشد و هر نوع مطلبی که آموختن آن برای امروز و آینده دانش‌آموزان مفید نباشد، آموختنش از نظر ما فاقد وجاهت است و این مسئله در تمام دروس مدنظر است برهمین اساس کتاب‌های درسی به سمت کاربردی شدن و مفید بودن حرکت کرده‌اند.

مراقبت درباره حجم کتاب‌های درسی کار دائمی مولفان است اما میزان تاکید بر آن ممکن است در طول زمان تغییر کند، امسال به صورت جدی‌تر به این موضوع پرداختیم و گروه‌های درسی به هر مطلبی به این صورت نگاه می کنند که ضرورت آموختن این موضوع چیست؟ اگر با گروه ریاضی, فیزیک, شیمی و زیست شناسی صحبت کنیم مشخص می شود به صورت موردی مصادیق فراوانی از این موضوع وجود دارد یعنی مطالب غیرکاربردی حذف شده است  و این اتفاق امسال در موارد متعددی مشاهده می شود و به نوعی کتاب ها به درجه قابل دفاع‌تری از جهت مفید بودن و ارتباط با زندگی رسیده‌اند.

اصل سومی که امسال تلاش کردیم به آن توجه کنیم این بود که در سازماندهی مطالب کتاب های درسی روندی را ایجاد کردیم که تا یادگیری آسان و همراه با احساس موفقیت را برای دانش آموزان به وجود بیاوریم بر این اساس پله‌هایی که در سازماندهی تدریس دروس می‌چینیم به گونه‌ای است که بچه‌‌ها بتوانند این پله‌ها را طی کنند و به درجاتی از موفقیت برسند به نوعی علم و هنر یاددهی و یادگیری در کتاب‌های درسی ظهور کرده است.

البته در کتاب‌های درسی به صورت یکسان در این زمینه موفق نبودیم در برخی موضوعات تحقق این مسئله آسانتر و در برخی موضوعات دشوارتر است اما تمام کتاب‌های درسی به لحاظ سازماندهی یادگیری بهبود پیدا کرده‌اند.

مسئله چهارمی که امسال در تدوین کتاب‌های درسی رعایت شده توجه به فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی است و این موضوع حدود 10 سال است که در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به صورت جدی پیگیری می شود و امسال در پایه یازدهم جلوه‌هایی از فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی را در کتاب های درسی می‌بینیم مثلا اگر موضوع علمی مطرح شده سابقه، تاریخچه و دانشمندانی که بر روی آن کار کرده‌اند و اتفاقاتی که رخ داده است, توضیح داده می شود و این اتفاقات ممکن است توسط دانمشندان ایرانی, مسلمان یا چهره‌های شاخص علمی رقم خورده باشد عمده این مطالب در بخش‌های بیشتر بدانید کتاب های درسی آمده است تا یادگیری جذابیت داشته باشد اما همراه با رنج امتحان دادن در بحث محفوظات نباشد.