مسیر بازار سهام در فضای نمایش ترامپ
معاملات این هفته بورس تهران در شرایطی آغاز می‌شود که موضع ترامپ در برابر برجام تعیین شده است. گرچه ممکن است همچنان برخی نگرانی‌ها بر دادوستدها اثرگذار باشد، اما عواملی در مقابل این هیجان منفی رصد می‌شوند. در این میان، پیش‌خور شدن بخشی از این نگرانی با افت هفتگی ۸/ ۰ درصدی شاخص بورس و همچنین، درک اینکه سخنان ترامپ به معنای پایان برجام نیست، از جمله موارد حمایتی هستند.
رشد اخیر نرخ دلار، بهبود قیمت‌های جهانی و انتظار گزارش‌های ۶ ماهه مناسب کالایی‌ها نیز از دیگر محرک‌های چرخش مسیر بورس خواهند بود.
ضربه‌گیر بورسی جوّ «ترامپ»
شاخص کل بورس تهران در هفته گذشته با افت ۸/ ۰ درصدی مواجه شد. دماسنج بورس تهران از هفته پایانی شهریور به کانال ۸۵ هزار واحدی وارد شد و تا ابتدای هفته گذشته نوسانات اندکی را در این کانال تجربه کرد. با این حال هراس از بازگشت ریسک سیستماتیک عامل فشار بر شاخص کل و افت این نماگر به یک کانال پایین‌تر بود. تا ساعت تنظیم این گزارش ترامپ موضع رسمی خود را درخصوص برجام اعلام نکرده است. با این حال سناریوهای پیش رو و اتفاق نظر کارشناسان عمدتا به بقای برجام با تداوم کارشکنی‌های احتمالی ترامپ تاکید دارد. بررسی‌ها حاکی از این است که گرچه همچنان احتمال حضور هیجان منفی در معاملات مطابق با هفته گذشته وجود دارد اما پتانسیل‌هایی مانند رشد نرخ دلار، سطوح بالای قیمت‌های جهانی کالاها در کنار انتظار برای خودنمایی عوامل بنیادی در پیش‌بینی و عملکرد شرکت‌ها طی روزهای آتی عوامل حمایتی قدرتمند در برابر شیوع هیجان محسوب می‌شود. علاوه بر این انتظار عدم تایید برجام از سوی ترامپ از ابتدای هفته گذشته وجود داشت و بازار با افت خود بخشی از آن را پیش‌خور کرد. نکته مهم دیگری که مورد توجه است عملکرد آمریکا در برابر برجام از زمان اجرای رسمی آن است. مقایسه سناریوهای پیش رو از رویه آمریکا درخصوص برجام با آنچه تاکنون این کشور انجام داده است نیز نشان‌دهنده این است که کارشکنی‌های آمریکا در مقایسه با گذشته تفاوتی نخواهد داشت.
مسیر کج‌دار و مریز آمریکا در قبال برجام
تصمیم ترامپ کاملا برای اقتصاد کشور و بورس تهران مهم است. رفتارهای هیجانی معامله‌گران در معاملات آغاز هفته گذشته کاملا موید شدت اثر این موضوع بر معاملات سهام داشت. در این شرایط نیز تصمیم شب گذشته ترامپ به تایید یا رد برجام اثرات مختلفی را بر معاملات امروز بورس خواهد داشت. بررسی اثر این تصمیم بر بورس تهران در شرایطی که همچنان خبر دقیقی از تصمیم ترامپ منتشر نشده است کاری دشوار به نظر می‌رسد، با این حال باید توجه داشت نوع برخورد ترامپ با برجام تغییری نخواهد کرد. در این میان تایید احتمالی برجام به منزله پایان فشار سیاسی بر برجام از جانب آمریکا نیست و از سوی دیگر عدم تایید آن نیز به معنی پایان کار برجام نخواهد بود.
باید توجه داشت که ترامپ تمام تلاش خود را برای افزایش فشار بر اقتصاد ایران در پیش خواهد گرفت. در نتیجه ممکن است این بار نیز مطابق با گذشته ترامپ برجام را تایید کند اما به عقیده کارشناسان احتمالا این تصمیم ترامپ نیز جهت ایجاد ساز و کارهایی برای ایجاد فشار بر ایران با وجود حفظ برجام است. اقتصاد کشور گرچه در شرایط کنونی دستاوردهای شیرینی از برجام داشته است اما کارشکنی‌های آمریکا و دیگر عوامل دخیل مانع از آن شده که انتظارات موجود درخصوص برجام برآورده شود.عدم تایید برجام از سوی ترامپ نیز پایان کار نخواهد بود و در صورتی‌که رفتار کنونی سایر طرف‌های درگیر در این توافقنامه تداوم یابد احتمالا کنگره بهانه‌ای برای عدم تایید برجام نخواهد یافت و بعضا هم در فکر ایجاد ساز و کاری از سوی کنگره برای خارج کردن برجام از کنترل رئیس‌جمهوری آمریکا نیز خواهد بود.گرچه رفتارهای ترامپ خارج از منطق باشد اما در کنگره احتمال اتخاذ چنین تصمیم غیرعقلانی درخصوص یک قطعنامه بین‌المللی دور از انتظار است. با این حال احتمالا کنگره نیز به دنبال تشدید فشار بر ایران خواهد بود و رویه کنونی تقابل آمریکا با برجام ادامه خواهد یافت. بر این اساس به‌نظر می‌رسد هر تصمیمی که ترامپ در برابر برجام اتخاذ کند با فرض ادامه رفتار کنونی سایر اعضای درگیر در این توافقنامه از جمله کشورمان، تاثیر خاصی بر برجام حداقل برای کوتاه‌مدت نخواهد داشت.در این شرایط این سوال مطرح می‌شود که تایید یا عدم‌تایید آن چه تاثیری بر روند قیمتی سهام در بورس تهران دارد.
اثرپذیری بورس از هیجان ترامپی
تصمیم احتمالی ترامپ در عدم تایید برجام حالتی است که بازار از هفته گذشته انتظارش را می‌کشد. این موضوع از اوایل هفته گذشته فشار را بر قیمت سهام به خصوص در گروه‌هایی مانند خودرو افزایش داد و ریزش دسته‌جمعی نماگرهای بورسی را به دنبال داشت. پس از افت قیمت‌ها در روزهای نخست هفته معاملات بورس، معاملات نیمه دوم هفته گذشته کاملا در فضای احتیاطی و انتظاری دنبال شد. در این‌خصوص گرچه فشار فروش در معاملات محسوس بود اما این فشار فروش قدرت روزهای قبل را نداشت و از طرفی تقاضا در سطوح قیمتی نیز مانع از ادامه افت قیمت سهام شد. بر این اساس می‌توان گفت بخشی از انتظارات بازار از عدم تایید برجام ازسوی ترامپ، پیش‌خور شده است.
تلاش بازارساز ارز برای کنترل نوسانات
نکته دوم درخصوص واکنش بازارها به تصمیم ترامپ را می‌توان در بازارهای موازی مانند ارز جست‌وجو کرد. دلار در میانه هفته گذشته موفق به عبور از سقف روانی ۴ هزار تومانی شد. گرچه انتظار تداوم رشد پرشتاب دلار در ادامه هفته نیز وجود داشت اما عرضه‌های بازارساز ارز در کنترل نرخ موثر واقع شد و دلار از تداوم مسیر پرشتاب صعودی پیشین بازماند. افزایش نگاه سفته‌بازی به دلار می‌تواند این بازار را به رقیبی برای بازار سهام تبدیل کند اما باید توجه داشت که سیاست بانک مرکزی در سال‌های اخیر کنترل نوسانات شدید قیمتی و سرکوب نگاه سفته‌بازی در بازار ارز بوده و در این راه نیز تا حدود زیادی موفق بوده است. در شرایط کنونی به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذار ارزی تمام تلاش خود را برای سرکوب هیجانات موجود بازار ارز در پیش بگیرد. در این میان اظهارات رئیس بانک مرکزی نیز کاملا موید این موضوع است و به‌نظر می‌رسد مطابق با سال‌های اخیر بانک مرکزی در اجرای این سیاست موفق باشد. در این شرایط رشد نرخ دلار نه‌تنها عامل منفی برای سرمایه‌گذاران بورسی نیست بلکه در فضای رونق محسوس بازارهای جهانی کالاها به‌خصوص در بخش فلزات رشد نرخ دلار می‌تواند در لباس یک عامل بنیادی قدرتمند به حمایت از بازار سهام آید. در شرایطی که مفروضات بودجه شرکت‌ها در گروه‌های کالایی مانند فلزات اساسی، کانه‌های فلزی و همچنین گروه شیمیایی در سطوح کمتری نسبت به واقعیت‌های کنونی قرار دارد، انتظار برای تعدیل مثبت آتی سودآوری می‌تواند با کاهش نسبت قیمت به درآمد بازار (P/ E) حامی قدرتمند قیمت سهام باشد. البته رشد نرخ دلار تنها به بازار آزاد مختص نبوده و نرخ دلار در بازار مبادلات ارزی نیز مسیر صعودی را طی ماه‌های اخیر در پیش گرفته و به سطح ۳۴۱۵ تومان رسیده است. رشد نرخ ارز مبادله‌ای با افزایش بهای تمام‌شده تولید در صنایع مختلف بورسی می‌تواند عامل فشار بر سودآوری این شرکت‌ها باشد که البته رشد نرخ دلار در بازار آزاد می‌تواند در بسیاری از صنایع اثر آن را خنثی کند. از سوی دیگر رشد نرخ ارز مبادله‌ای برای فعالان نه‌چندان قدیمی بورس تهران خاطره رشدهای قابل‌توجه سودآوری گروه پالایشی را زنده می‌کند. با فرض تکرار رویه اخیر در نرخ‌گذاری محصولات و مواد اولیه شرکت‌های پالایشی رشد نرخ ارز مبادله‌ای می‌تواند فضا را برای رشد سودآوری این گروه فراهم آورد.
خودنمایی عوامل بنیادی در معاملات بورس
مشاهده اثر رشد قیمتی کالاها در بازار جهانی و همچنین رشد نرخ دلار در عملکرد واقعی شرکت‌ها عامل خوش‌بینی دیگر در برابر هیجانات است. در حالی‌که ۸ روز معاملاتی دیگر تا موعد ارائه عملکرد شرکت‌ها باقی مانده است، برآورده شدن انتظارات تعدیل مثبت در بورس تهران به‌خصوص در گروه‌هایی مانند فلزات اساسی می‌تواند به‌عنوان یک عامل بنیادی در معاملات خودنمایی کند. علاوه بر این پس از انتشار عملکرد نیمه نخست و احتمالا به‌روز کردن پیش‌بینی شرکت‌ها برای سال‌جاری باید در انتظار انتشار عملکرد ماهانه چشمگیر شرکت‌ها در مهرماه با توجه به رشد هم‌زمان نرخ دلار و همچنین سطوح بالای قیمتی کالاها در بازار جهانی بود. خودنمایی عوامل بنیادی می‌تواند در ایجاد چشم‌انداز مثبت برای فعالان بازار بسیار موثر باشد.
ریسک سرمایه‌گذار خارجی در تلاطم برجام
علاوه بر آنچه پیش از این به‌عنوان ضربه‌گیرهای هیجانی معاملات بورس تهران معرفی شد برجام اثرات مثبتی در جذب شرکای خارجی در گروه‌هایی مانند خودرو و همچنین قراردادهای تامین مالی در گروه‌های بزرگی مانند شیمیایی و همچنین پالایشی داشته است. بر این اساس یکی از نگرانی‌های اصلی فعالان بازار سهام را به‌خصوص در گروه خودرویی که پس از برجام به واسطه آینده روشن این صنعت با حضور شرکای خارجی با رشدهای قابل‌توجه سهام مواجه شدند، ایجاد کرده است. در صورتی‌که آمریکا قصد خروج کامل از برجام را داشته باشد (در این‌خصوص پس از اظهار نظر ترامپ باید در انتظار مهلت ۶۰روز کنگره برای بررسی برجام بود) بازگشت دوباره تحریم‌ها احتمالا با واکنش منفی سرمایه‌گذاران و شرکای بین‌المللی در صنایع داخلی مواجه شود. البته همان‌طور که اشاره شد فرض رد کامل برجام از سوی آمریکا یک حالت بسیار بدبینانه بود که بسیاری از کارشناسان وقوع آن را محتمل نمی‌دانند. در این شرایط با ادامه مسیر کژ‌دار و مریز آمریکا در قبال برجام این امید وجود دارد که همکاری شرکت‌های خارجی با صنایع داخلی تداوم یابد. همان‌طور که اشاره شد رخداد چنین شرایطی با وضعیت کنونی کشور تفاوت چندانی ندارد و رفتار اخیر آمریکا (پس از برجام) خارج از این رویه نبوده است. بر این اساس سناریوهای احتمالی پیش‌روی برجام با فرض اینکه این توافقنامه به‌صورت کامل از سمت آمریکا لغو نشود، شرایط را چندان تغییر نمی‌دهد. با همه اینها باید در انتظار واکنش ترامپ به برجام و همچنین در ادامه احتمالا واکنش کنگره و طرف‌های درگیر در برجام بود. حالت بسیار خوش‌بینانه تایید بی‌قید و شرط برجام توسط ترامپ است که همان‌طور که لغو برجام دور از انتظار است، تایید این‌چنینی برجام توسط ترامپ نیز مورد انتظار نیست، با این حال در این سناریوی خوش‌بینانه احتمالا بازگشت معاملات بورس به مسیر رونق وجود خواهد داشت (این تصمیم بر خلاف انتظارات موجود در بازار است).