دیده شدن ممنوع
چند سالی است که داستان کش‌دار ممنوع‌التصویری بعضی چهره‌ها نقل محافل رسانه‌ای شده و بسیاری در تایید یا رد آن صحبت می‌کنند. ممنوعیتی که در قانون ریشه ندارد و به نوعی سلیقه‌ای اعمال می‌شود.
هفته گذشته رییس‌جمهور در همایش بزرگداشت چهلمین سالگرد شهادت حاج سیدمصطفی خمینی در بخشی از صحبت‌های خود باز غیرمستقیم به مساله ممنوع‌التصویری اشاره کرد. حسن روحانی در اظهاراتش گفت: سال‌های ۴۸ و ۴۹ مشکلات فراوان بود و سال‌های ۵۵ و ۵۶ شرایط مقداری آسانتر شده بود، اما در سراسر کشور یک خفقانی حاکم بود. نام، تصویر، عکس، نوار، رساله و نوشته‌های امام (ره) از قبیل کتاب حکومت اسلامی ممنوع بود و برای پخش رساله امام، روی جلد نام یکی دیگر از مراجع را می‌زدند. فکر کردند با این کار امام در جامعه فراموش شده، اما نمی‌فهمیدند همه این اقدامات اثر معکوس دارد. مردم دلداده نهضت اسلامی و رهبری آن بودند و اینگونه اعمال کودکانه در مسیر و راه مردم تاثیری نمی‌گذاشت.
درست است که صحبت‌های رییس‌جمهور یک یادآوری تاریخی است اما شاید اشاره‌ای به حال حاضر هم در بین خطوط آن دیده شود. در قانون اساسی هیچ جا قانونی برای ممنوعیت و محدودیت افراد به خصوص آنها که به مبارزه مسلحانه با نظام روی نیاورده‌اند وجود ندارد. اما در سال‌های اخیر شاهد هستیم که برای بسیاری از شخصیت‌ها (سیاسی، فرهنگی،اجتماعی، هنری و حتی ورزشی) ممنوعیت‌هایی اعمال شده که بسیاری نمی‌دانند منبع تصمیم‌گیری کجا و مبنای این تصمیم چه بوده است.
خیلی‌ها این برخورد را سلیقه‌ای و بسته به شرایط خاصی دانسته‌اند که باید تکلیف آن روشن شود. از جمله علی مطهری نایب‌رییس مجلس شورای اسلامی که در گفت‌وگویی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه بالاخره مرجع تصمیم‌گیرنده این محدودیت کجاست؟ گفت: واقعیت این است که من هم نمی‌دانم این مرجع کجاست! چرا که وقتی از دادستان تهران سوال کردیم که مستندشان برای این مسئله چیست، هیچ پاسخی ندادند. در واقع مرجع تصمیم‌گیرنده در این رابطه روشن نیست و برای بنده نیز مشخص نیست که کجاست!
وی در پاسخ به این سوال که آیا این سطح از شفافیت را مطلوب می‌دانید، بیان کرد: خیر! به هر حال باید صریح بگویند که این مرجع کجاست. اگر قوه قضاییه چنین تصمیمی گرفته یا مقامات عالی‌رتبه نظام گفته‌اند، باید اعلام شود. چرا که بنده هم دقیقاً نمی‌دانم این دستور از کجا صادر شده است.
مطهری که از پیگیرترین افرادر در این زمینه هاست در پاسخ به این سوال که درصورتی که قصد داشته باشد، موضوع ممنوع‌التصویری‌هارا پیگیری کند، به کجا مراجعه خواهد کرد؟ اظهار کرد: در واقع قوه قضاییه باید پاسخگوی این مسئله باشد؛ چرا که هر مجازاتی حتماً باید با حکم قضایی باشد و بدون اینکه دادگاهی تشکیل شود، متهمان از خود دفاع کنند و حکم قضایی صادر شود، نمی‌توانیم هیچ کسی را از حقوق اجتماعی‌اش محروم کنیم..
در اسفند 95 هم علی لاریجانی در پاسخ به سوالی گفت: ضمن روابط برادرانه با قوا هر کسی جای خود تصمیم می‌گیرد و قرار نیست جای آنها تصمیم‌گیری کنیم و توسعه اختیارات بدهیم. ما فقط باید موضوع را منعکس کنیم. قطعا مصوبه قانونی را مجلس باید تصویب کند بدیهی است که در این زمینه مصوبه قانونی وجود ندارد اما بالاخره یک جایی باید تصمیم بگیرد، شما نمی‌دانید کجاست؟
مساله‌ای که روشن است در سخن بیشتر بزرگان کشور از جمله روسای قوه مجریه و مقننه بر قانون و تکیه بر آن تاکید شده اما کدام قانون؟ قانونی که در واقع وجود خارجی ندارد. نکته جالب اینجاست که صدا و سیما در برخی موارد به صورت سلیقه‌ای از تصویر افرادی که گفته می‌شود ممنوع‌التصویر هستند استفاده می‌کند. مثلا پیش از انتخابات که در بررسی ادوار ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری که تصاویر سیدمحمد خاتمی و حتی میرحسین موسوی در گزارش‌هایی از تلویزیون پخش شد.
در همین زمینه محمود صادقی نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی در فروردین امسال در پاسخ به این سوال که آیا استفاده از تصاویر، سخنرانی‌ها و نام سیدمحمد خاتمی تنها در صداوسیما جایز است یا سایر رسانه‌ها هم می‌توانند با همان رویکرد آرشیوی به آن بپردازند، گفت: اصل موضوع ممنوع التصویر بودن که اساسا مبنای قانونی ندارد و ما مکررا برای روشن شدن تکلیف این موضوع پیگیری داشته‌ایم. وزیر دادگستری نیز پیش‌تر درباره اینکه چرا نشریات دانشجویی به بهانه درج تصاویر یا نام بردن از فردی توقیف شده‌اند پاسخ‌هایی داده‌اند اما قرار است این‌بار به صورت مصداقی به این پرسش پاسخ بدهند.
صادقی افزود البته می‌توان گفت جای خوشبختی دارد که صداوسیما برخلاف رویه معمول بعضا با همین تصاویر آرشیوی از برخی افراد صحبت می‌کند.
تا پیش از دی ماه 95 و درگذشت مرحوم هاشمی صدا و سیما حتی تصاویر و اخبار رییس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام را یا پخش نمی‌کرد و یا به صورت گزینشی به تصویر می‌کشد. مسئله‌ای که پس از درگذشت او کنار گذاشته شد و هاشمی به یکباره تمام کانال‌های تلویزیونی را البته برای مدتی کوتاه تسخیر کرد. این موضوع برای بسیاری دیگر از شخصیت‌ها که از قضا بیشتر از جناح اصلاح‌طلب هستند هم مصداق دارد. مثل آیت‌الله موسوی‌بجنوردی که هیچ گاه نه مصاحبه‌ای از او پخش شده و نه تصویرش در تلویزیون نقش بسته است. البته هفته گذشته و در همان همایشی که روحانی بحث ممنوع‌التصویری امام (ره) را مطرح کرد و به صورت زنده از تلویزیون پخش می‌شد موسوی‌بجنوردی در تلویزیون نشان داده شد.
علیرضا رحیمی نماینده مردم تهران هم اخیرا در این زمینه اظهار کرد: باید ضابطه ممنوع التصویری در صدا و سیما مشخص شود. به هر حال در مورد عملکرد صدا و سیما حساسیت‌هایی وجود دارد و باید چارچوب منافع ملی در اقدامات آن مورد توجه قرار گیرد و انعکاس موفقیت‌های مهم ملی بویژه در حوزه مدیریت شهری از موارد مورد انتظار از صدا و سیما است..
حتی در هفته‌های گذشته صحبت‌هایی مبنی بر ممنوع‌التصویری محمدعلی نجفی شهردار تهران هم پخش شد. در همین موضوع نجفی در بخشی از نشست خبری خود با اهالی رسانه در پاسخ به سوالی درباره ممنوع‌التصویر شدنش گفت: در روز پنج‌شنبه نشستی با فرماندهان نیروی انتظامی داشتم و حتی مصاحبه‌ای با شبکه‌های تلویزیونی انجام دادم. اما این مصاحبه پخش نشد و با وجود این مسئله شایعه ممنوع‌التصویری‌ام را شنیده‌ام. می‌خواستم از آقای علی‌عسکری بپرسم که اگر ممنوع‌التصویر هستم، فکری کنم. درباره ممنوع‌التصویری‌ام شنیده‌ام اما دقیقا نمی‌دانم این اتفاق افتاده است یا خیر.
البته در بین این شایعات ساعاتی بعد صدا و سیما بخش‌هایی از همین نشست خبری را پخش کرد تا به شایعات پایان دهد. و بالاخره علی عسگری رئیس سازمان و صدا و سیما نیز در حاشیه جلسه اخیر هیات دولت در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسش ایسنا، مبنی بر اینکه آیا محمدعلی نجفی شهردار تهران ممنوع التصویر شده است،با رد این موضوع گفت: نه؛ برای چه ایشان باید ممنوع التصویر باشند؟.
با وجود این که حتی طرح چنین موضوعاتی برای مخاطبان و افکار عمومی حساسیت‌زا شده است ، به نظر می‌رسد بهتر است هر چه زودتر تکلیف این نوع محدودیت و ممنوعیت‌های گاه سلیقه‌ای روشن و مشخص شود کدام مرجع و بر اساس کدام قانون یا مبنایی چنین تصمیماتی را اتخاذ و اعمال می‌کند چرا که اگر اوضاع بخواهد با همین منوال پیش برود ممکن است هر روز محدودیت‌های بیشتری برای برخی افراد در نظر گرفته شود یا شایعاتی در جامعه انتشار یابد مثل خبری که چند وقت پیش درباره ممانعت از خروج رییس دولت اصلاحات از منزلش منتشر شد. این گونه رفتارها به قول رییس‌جمهور ممکن است اثرات عکس گذاشته و حتی باعث محبوبیت بیشتر افرادی شود که برایشان محدودیت به وجود می‌آید.