پرونده ۸ ساله وام ازدواج/ پایان باز طرح ضربتی
طی حدود هشت سالی که اعطای وام ازدواج در بانک‌ها جدی شده است، رشد سه برابری مبلغ و همچنین اجرای طرح کاهش صف متقاضیان موجب جهش در تعداد و مبلغ پرداختی‌ها شد. در سال جاری تا کنون نزدیک به کل حجم وام اعطایی در سال گذشته پرداختی ثبت شده است.
از سال ۱۳۸۸ بود که در راستای حمایت از جوانان برای تامین بخشی از نیازهای آنها در آستانه تشکیل زندگی شبکه بانکی به طور رسمی به پرداخت وام ازدواج ورود پیدا کرد. بر این اساس وام ازدواج در قالب تسهیلات قرض‌الحسنه و با کارمزدی حدود چهار درصد به زوجین اعطا می‌شود.
در ابتدای کار به منظور ساماندهی مدیریت و نظارت بر عملکرد سیستم بانکی برای اعطای وام ازدواج به متقاضیان، سامانه اینترنتی قرض‌الحسنه ازدواج بانک مرکزی راه‌اندازی شد. بر این اساس زوجین از طریق ثبت نام در این سامانه در صف بانک‌های عامل قرار گرفته و سایر مراحل اعطای تسهیلات را طی می‌کنند. در آغاز راه‌اندازی سامانه وام ازدواج ۱۱ بانک دولتی حضور داشتند اما در ادامه و طی سال‌های اخیر با مشارکت بیشتر این تعداد به ۳۲ بانک، موسسه مالی و صندوق در سال ۱۳۹۶ افزایش یافت.
اما مبلغ وام ازدواج تا پایان سال ۱۳۹۴ و حتی تا سه ماه ابتدایی سال ۱۳۹۵ با وجود نوساناتی که در اقتصاد ایران رخ داده و حتی تورم تا ۴۵ درصد نیز رفته بود، تغییری نداشت و تا سه میلیون تومان باقی ماند، ولی در بودجه سال ۱۳۹۵ بود که با پیشنهاد مجلس و البته مخالفت‌هایی که در ابتدا از سوی دولت صورت گرفت در نهایت مبلغ وام ازدواج به یکباره با رشد سه برابری همراه شده و به ۱۰ میلیون تومان رسید.
به هر صورت با توجه به این که باید منابع وام ازدواج از محل منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز بانک‌ها تامین شود و این منابع نیز طی سال‌های اخیر با کاهش قابل توجهی مواجه بود، عاملی شد برای مخالفت رشد بیش از ۳۰۰ درصدی مبلغ وام ازدواج، چرا که بانک‌ها چنین منابعی را در اختیار نداشته و باید برای تامین آن به دنبال راه‌هایی دیگری می‌رفتند. از این رو قانون بودجه شبکه بانکی را مکلف به استفاده از منابع جاری کرد که البته در این باره نیز مخالفت‌هایی وجود داشت.
به هر حال در سال گذشته به موجب تبصره (۲۹) قانون بودجه وام ازدواج ۱۰ میلیون تومانی شد و دوره بازپرداخت آن از سه به چهار سال افزایش یافت، ولی کارمزد دریافتی بانک‌ها همچنان چهار درصد باقی ماند. در سویی دیگر براساس ماده (۵۰) قانون جامع خدمت‌رسانی به ایثارگران افراد مشمول در این قانون می‌توانند تا دو برابر افراد عادی یعنی ۲۰ میلیون تومان برای هر یک از زوجین از این تسهیلات استفاده کنند.
گزارش عملکرد شبکه بانکی از حدود سال ۱۳۸۷ تا پایان سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که مبلغ اعطایی وام از حدود ۱۲۰۴ فقره با مبلغی نزدیک به دو میلیارد و ۷۷۰ میلیون تومان به بیش از ۸۱۲ هزار فقره با مبلغی حدود ۲۴۹۰ میلیارد تومان در پایان سال ۱۳۹۴ رسیده است که در این پایان دوره مبلغ پرداختی تا سه میلیون تومان بود، اما این ارقام در سال ۱۳۹۵ که مبلغ وام ازدواج به ۱۰ میلیون تومان افزایش می‌یابد، جهش قابل توجهی دارد به گونه‌ای که در این سال بیش از یک میلیون فقره تسهیلات با مجموع مبلغ حدود ۹۸۷۰ میلیارد تومان پرداخت می‌شود.
اما جریان وام ازدواج در سال ۱۳۹۶ روالی متفاوت به خود می‌گیرد به گونه‌ای که در مردادماه و شهریورماه طرحی تحت عنوان طرح ضربتی ماه ازدواج در شبکه بانکی اجرا شد. دلیل آن بود که همواره تعداد زیادی در صف وام ازدواج قرار داشتند به گونه‌ای که قبل از اجرایی شدن این طرح بیش از ۵۰۰ هزار زوج منتظر دریافت تسهیلات بودند. از ابتدای مردادماه سال جاری علاوه بر بانک‌های حاضر در سامانه وام ازدواج ۱۱ مورد از انها به طور ویژه در طرح ضربتی مشارکت کرده و قرار شد براساس سهمیه‌هایی که بانک مرکزی برای آنها تعیین کرد نسبت به کاهش صف اقدام کنند.
در طرح ضربتی وام ازدواج موانعی همچون کمبود منابع قرض‌الحسنه بانک‌ها، سختگیری برای اخذ ضامن معتبر، عدم تعیین شعبه متقاضیان گاها به مدت سه ماه تا یکسال و توجه کمتر به استان‌های کم برخوردار به دلیل کمبود منابع تا حدی حل و فصل شد به طوری که اولویت پرداخت تسهیلات برای مناطق کم برخوردار و ضعیف تر قرار گرفت، دوره پرداخت به یک ماه کاهش یافت و به جای دو ضامن بانک‌ها موظف به پرداخت یک ضامن شدند، در عین حال که هشت گزینه برای ارائه ضامن به بانک‌ها وجود داشت.
در نهایت با پایان دوره دو ماهه طرح ضربتی وام ازدواج آمارها نشان داد که بیش از ۵۲۰ هزار فقره تسهیلات با مبلغی بیش از ۵۴۰۰ میلیارد تومان در این مدت پرداخت شده است، بنابراین صف متقاضیان تعیین تکلیف نشده از حدود ۵۰۰ هزار نفر از ابتدای شروع طرح به ۴۷ هزار و ۵۹۸ نفر در پایان این دو ماه رسید. این درحالی است که تا پیش از این همواره تعدادی بین ۵۰۰ هزار تا یک میلیون نفر سالانه در صف وام ازدواج قرار داشتند.
گزارش‌های بانک مرکزی نشان داد که ۵۳.۶ درصد از دریافت‌کنندگان وام را آقایان و تا ۴۶.۴ درصد را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. همچنین بیشترین دریافت‌کنندگان وام ازدواج در حوزه سنی ۲۵ تا ۳۰ سال با ۲۱ درصد و پس از آن در بازه ۲۰ تا ۲۵ سال با ۳۰ درصد قرار داشتند. تسهیلات‌گیرندگان بالای ۵۰ سال نیم درصد و کمتر از ۱۵ سال تا ۰.۹ درصد از پرداخت کنندگان وام ازدواج بودند.
طبق این آمار از ابتدای سال ۱۳۹۶ تاکنون حدود ۹۲۰۰ میلیارد تومان در قالب بیش از ۸۸۵ هزار فقره تسهیلات ازدواج پرداخت شده که این رقم شامل وام‌های پرداختی عادی و مجموع ۵۴۰۰ میلیارد تومان پرداختی در قالب طرح ضربتی وام ازدواج است. این در شرایطی است که در کل سال گذشته حدود یک میلیون فقره وام ازدواج با مبلغی حدود ۹۸۰۰ میلیارد تومان پرداخت شده بود.
در حالی اکنون صف وام ازدواج به حداقل رسیده و دوره طرح ضربتی تمام شد که که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است این به معنای پایان طرح‌های این بانک برای پرداخت وام ازدواج نیست، بلکه بخش اعتبارات همواره جریان وام ازدواج را رصد کرده و هر زمانی که احساس شود صف وام طولانی شده دوباره از چنین شیوه‌هایی برای کاهش تعدادمتقاضیان در صف و برگرداندن جریان به روال عادی استفاده می‌کنند. از نگاه وی دلیلی برای دوره پرداخت تسهیلات ازدواج تا شش ماه وجود نداشته و دوره یک ماهه منطقی به نظر می‌رسد.