دانشگاه‌های بزرگ کشور تاب زلزله ندارند
با وجود اینکه زنگ خطر فرسودگی ساختمان‌ها و تاسیسات زیربنایی مراکز علمی، دانشگاه‌ها بخصوص دانشگاه‌های بزرگ و مطرح کشور چند سالی است به صدا درآمده و کارشناسان و مسئولان بارها و بارها در خصوص این خطر و فاجعه‌ای که در صورت بی‌توجهی به نوسازی و مقاوم سازی ساختمان‌های دانشگاه‌ها به بار خواهد آمد، هشدار داده‌اند اما همواره این مساله در بین مسئولان و تصمیم‌گیران این حوزه مغفول واقع شده است. البته هر بار که حادثه و بحرانی رخ می‌دهد، اهمیت این موضوع برای چند صباحی بین مسئولان مطرح می‌شود؛ اما پس مدتی انجام اقدام جدی در این زمینه مجددا به ورطه فراموشی سپرده می‌شود.
این بی‌توجهی به ساختمان‌های فرسوده دانشگاهی که عمر آنها بعضا به صد سال می‌رسد، در حالی از سوی مسئولان صورت می‌گیرد که کشور ما به عنوان یکی از مناطق پرخطر از نظر وقوع بحران‌هایی نظیر زلزله شناخته می‌شود، به ترتیبی که بروز هر حادثه‌ای می‌تواند صدمات جانی و مالی جبران‌ناپذیری را بر کشور وارد کند. در این شرایط به نظر می‌رسد باید به گونه‌ای عمل شود که در هنگام بروز بحران‌های طبیعی دانشگاه‌ها بتوانند سقف امن و پناهگاهی برای مردم حادثه دیده باشند، نه اینکه خسارات وارده به آنها نمک بر روی زخم آسیب‌دیدگان باشد.
در همین رابطه دکتر محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران گفت: نوسازی و ارتقای سطح ایمنی ساختمان‌های این دانشگاه را از برنامه‌های مهم سال جاری عنوان کرد و گفت: با توجه به قدمت بالای دانشگاه تهران بسیاری از ساختمان‌های این دانشگاه نزدیک به 80 سال عمر دارند که بسیاری از این ساختمان‌ها در پردیس مرکزی قرار گرفته‌اند، اگرچه ساختمان‌های پراکنده در سطح شهر نیز از قدمت بالایی برخوردارند، بنابراین باید بحث ایمنی و نوسازی این ساختمان‌ها مورد توجه قرار بگیرد.
دکتر نیلی افزود: از دو سال پیش برنامه مقاوم‌سازی و ایمنی‌سازی ساختمان‌های این دانشگاه نظیر دانشکده حقوق و علوم سیاسی آغاز شده است که این پروژه در مراحل نهایی قرار دارد. بنابراین سعی داریم در سال آینده با تامین اعتبار لازم امر مقاوم‌سازی سایر ساختمان‌ها را نیز در دستور کار قرار بدهیم.
به گفته وی، با توجه به اینکه در مراحل نوسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های دانشگاه تهران باید فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی همزمان انجام بگیرد، بنابراین روند کار کند پیش می‌رود، اما نوسازی ساختمان دانشکده حقوق به عنوان اولین تجربه کاری در این حوزه با موفقیت انجام می‌شود.
رئیس دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: دانشکده ادبیات و علوم انسانی در اولویت کار مقاوم‌سازی و نوسازی قرار دارد و اگر اعتبارات لازم که در اختیار وزارت علوم قرار دارد، اختصاص داده شود، سایر ساختمان‌ها را نیز از نظر ایمنی ارتقاء خواهیم داد. چراکه این برنامه نیازمند اعتبارات مجزا و تعریف‌شده است و تاکنون دانشگاه تهران از منابع محدود خود حداقل‌های لازم را در جهت ایمنی‌سازی انجام داده است.
وی یادآور شد: دانشگاه تهران برای آسانسورها، سیستم‌های برق و سیستم‌های آتش‌نشانی فعالیت‌های ایمن‌سازی را آغاز کرده که منابع این فعالیت‌ها از منابع محدود دانشگاه تامین شده است. همچنین کمیته HSE برای ایمنی آزمایشگاه‌ها در این دانشگاه تشکیل شده و این کمیته در زمینه‌های مختلف ایمن‌سازی فعالیت می‌کند.
دکتر نیلی احمدآبادی در خصوص میزان اعتبار مقاوم‌سازی ساختمان‌های دانشگاه تهران نیز گفت: اگر بخواهیم مابقی ساختمان‌های دارای بیش از 80 سال عمر این دانشگاه را نیز بازسازی کنیم، باید 10 برابر بودجه‌ای که برای دانشکده حقوق و علوم سیاسی هزینه کردیم، در دست داشته باشیم.
عدم پرداخت بودجه تعمیر و تجهیز دانشگاه علم و صنعت
دکتر محمد علی برخورداری رییس دانشگاه علم و صنعت گفت :میزان بودجه تعمیر و تجهیز دانشگاه علم و صنعت را حدود ۱۲ میلیارد تومان عنوان کرد و افزود: متاسفانه این مبلغ هنوز به طور کامل پرداخت نشده است. در واقع این دانشگاه به دلیل قدمت بالا، ساختمان‌هایی در اختیار دارد که این ساختمان ها هر ساله نیاز به تجهیز و نوسازی دارند. بنابراین با مبلغ اندک تعمیر و تجهیز نمی‌توان اولویت خاصی را برای تعمیر ساختمان‌های خاص اختصاص داد. تنها تلاش ما این است که بودجه در دانشگاه به صورت عادلانه توزیع شود.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه هیچ بودجه‌ای به عنوان بودجه نوسازی برای دانشگاه علم و صنعت اختصاص نیافته است، گفت: بودجه ساخت و ساز با اعتبار تعمیر و تجهیز از یکدیگر مجزا است. متاسفانه بودجه‌ای در امر ساخت و ساز به دانشگاه اختصاص داده نشده است.
ضرورت نوسازی 30 درصد ساختمان‌های دانشگاه تربیت مدرس
دکتر محمدتقی احمدی، رئیس دانشگاه تربیت مدرس گفت:اظهار کرد: طرح بزرگ مقاوم‌سازی ساختمان‌های حساس و مهم کشور از سال 1381 آغاز شد، اجرای این طرح به مدت 6 سال به طور جدی ادامه پیدا کرد. با توجه به اینکه من مسئولیت پشتیبانی و هدایت این پروژه‌ها را برعهده داشتم، در جریان جزئیات آن قرار دارم. در واقع بر اساس این پروژه قرار شد ساختمان‌های مهم و استراتژیک کشور که از لحاظ مقاوم‌سازی ایمن نیستند را ایمن‌سازی کنیم.
وی در ادامه تصریح کرد: در این پروژه تعدادی از پروژه‌های مربوط به ارزیابی آسیب‌پذیری و مقاوم‌سازی ساختمان‌های کشور را در دوره هفت سال آغاز کردیم و تعدادی از این ساختمان‌ها در حد مطالعات و ارائه نقشه‌های اجرایی پیش رفت که البته فقط تعداد محدودی از این ساختمان‌های غیرایمن مقاوم‌سازی شدند و پروژه مطالعاتی به مرحله اجرا درآمد، بطوریکه بهترین نمونه‌های این نوسازی در حوزه نوسازی مدارس کشور اتفاق افتاد و در این راستا نزدیک به سه هزار مدرسه مقاوم‌سازی شدند.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: به دلیل اینکه بودجه‌های پشتیبانی مستمر از پروژه فوق در نیمه دوم دهه 80 تامین نشد، بسیاری از ساختمان‌های دانشگاه‌های کشور که ایمنی مناسبی ندارند، سهم کمتری از این بودجه مقاوم‌سازی بردند.
دکتر احمدی تاکید کرد: در ابتدای اجرای طرح مقاوم‌سازی ساختمان‌های مهم و حساس کشور حدود 4 میلیارد دلار بودجه در نظر گرفته شد که در نهایت فقط یک میلیارد دلار آن که البته بیشتر این بودجه در حوزه نوسازی مدارس آموزش و پرورش انجام شد، تخصیص پیدا کرد. این در حالی است که سهم آموزش عالی از این رقم نیز بسیار ناچیز بود. اما در نهایت سازوکار و زنجیره مقاوم‌سازی ساختمان‌های مهم کشوری در اواخر دهه 80 از هم پاشید.
ساختمان‌های دانشگاه شریف وضعیت ایمنی نامناسبی دارند
دکتر محمود فتوحی، رییس دانشگاه صنعتی شریف به تشریح مهمترین برنامه‌های دانشگاه شریف در سال جاری پرداخت و افزود: این دانشگاه در نظر دارد برای سال جاری برنامه‌های مختلف و جدی در حوزه‌های مختلف آموزشی، پژوهشی و بین‌الملل داشته باشد، به طوری که در حوزه بین‌الملل سعی می‌کنیم به نوعی ارتباط بین‌المللی در جهت جذب دانشجو از کشورهای همسایه و همچنین ارتباط با دانشگاه‌های تراز اول دنیا برای انجام فعالیت‌ها و اجرای دوره‌های مشترک را در دستور کار قرار دهیم. به نوعی تلاش داریم چه در حوزه کشورهای همسایه به عنوان کشورهای نفوذ و چه با کشورهایی که دارای کیفیت بالای علمی آموزشی هستند، در جهت اجرای دوره‌های مشترک و همچنین فرستادن دانشجویان دوره کارشناسی ارشد برای گذراندن برخی دوره‌ها فعال‌تر ظاهر شویم.
وی در ادامه تصریح کرد: در حوزه آموزش برنامه دانشگاه صنعتی شریف این است که در راه‌اندازی رشته‌های "میان‌رشته‌ای" به صورت جدی‌تر وارد عمل شود و در زمینه عمرانی نیز توسعه دانشگاه به سمت شمال و منطقه 22 از مهمترین برنامه‌های سال جاری به شمار می‌رود. همچنین در عرصه پژوهش نیز عمده برنامه ما این است که تلاش بیشتری در جهت تجاری‌سازی و تکمیل‌کردن زنجیره دانش‌ورزی در دانشگاه داشته باشیم.
رئیس دانشگاه صنعتی شریف ساخت ساختمان "کلاس درس" در دانشگاه را یکی از مهمترین پروژه‌های عمرانی سال جاری عنوان کرد و گفت: یکی از اقداماتی که در سال جاری دنبال آن هستیم، این است که احداث ساختمان دانشگاه با عنوان "کلاس درس" را امسال به پایان برسانیم و ساختمان کلاس درس فعلی را که نیازمند مقاوم‌سازی است را تعطیل و به ساختمان جدید منتقل کنیم. خوشبختانه مقاوم‌سازی ساختمان "کلاس درس" در حال حاضر شروع شده است.
دکتر فتوحی با بیان اینکه ساختمان‌های دانشگاه شریف از لحاظ ایمنی وضعیت خوبی ندارند، گفت: در صورتی که بودجه کافی برای مقاوم‌سازی و نوسازی این ساختمان‌ها در اختیار داشته باشیم، تمامی ساختمان‌های این دانشگاه بخصوص ساختمان‌های "کلاس درس" را که از لحاظ ایمنی وضعیت نامناسب دارند، مقاوم‌سازی خواهیم کرد.
بزرگترین دانشگاه علوم پزشکی ایران فضای فیزیکی ندارد
علی جعفریان، رییس پیشین دانشگاه علوم پزشکی تهران محدودیت فیزیکی را از مشکلات دانشگاه علوم پزشکی تهران بر شمرد و گفت: به دلیل قدیمی بودن دانشگاه و اینکه تقریبا در طول سال‌های زیاد فضای جدیدی به آن اضافه نشده است، مساله محدودیت فیزیکی در دانشگاه علوم پزشکی تهران بسیار جدی است و ناچار هستیم مرتبا در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم.
وی با بیان اینکه از زمان جدا شدن دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران، بخش علوم پزشکی فضای مناسبی به جز پردیس مرکزی در اختیار ندارد، اظهار کرد: بقیه ساختمان‌های این دانشگاه پراکنده و غیر دانشگاهی هستند و دانشگاه علوم پزشکی تهران به دنبال آن است که پردیس دومی را ایجاد کند و در حال حاضر به دنبال فضایی برای ایجاد این پردیس است.
دکتر جعفریان تاکید کرد: البته بخشی از مشکل دانشگاه علوم پزشکی تهران در طرح ساماندهی دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران حل خواهد شد و ساختمان جدید دانشکده پزشکی و دانشکده توانبخشی در محوطه پردیس پورسینا ایجاد خواهد شد، اما باز هم پردیس دومی نیاز است تا خوابگاه‌های این دانشگاه در آن متمرکز شوند.
رییس پیشین دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به فرسوده و مستهلک بودن آپارتمان‌ها و مجتمع‌های خوابگاهی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: به غیر از خوابگاه کوی دانشگاه که آن هم قدیمی است، بقیه خوابگاه‌های این دانشگاه برای کاربری خوابگاهی ایجاد نشده‌اند، بنابراین در پردیس دوم این دانشگاه هم فضاهای خوابگاهی جدید ایجاد خواهد شد و هم امکانات ورزشی و تفریحی برای دانشجویان مستقر می‌شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر مهمترین مشکل برای ایجاد پردیس دوم دانشگاه علوم پزشکی تهران مساله تهیه زمین است، چرا که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هکتار زمین در تهران نیاز است که تا کنون کسی آن را در اختیار دانشگاه قرار نداده است و جای تاسف است که بزرگترین دانشگاه علوم پزشکی کشور و دومین دانشگاه کشور از نظر تعداد هیات علمی و اولین دانشگاه از نظر رتبه‌های پژوهشی فضا ندارد و کسی نیز تاکنون به فکر تامین این فضا نبوده است.
ساختمان‌های 40 دانشگاه کشور نیازمند بازسازی هستند
دکتر حسین عسگریان ابیانه، معاون اداری مالی وزارت علوم اظهار کرد: در بودجه عمرانی امسال بخشی از اعتبارات وزارت علوم برای نوسازی و بازسازی ساختمان‌های مراکز دانشگاه‌ها اختصاص یافته و این وزارتخانه به دنبال تقویت میزان اعتبارات تخصیصی این بخش است.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه ساختمان‌های حدود 40 دانشگاه در کشور نیازمند بازسازی و مقاوم سازی هستند، تصریح کرد: متاسفانه ساختمان‌های دانشگاه‌های قدیمی معمولا بالای 30 تا 40 سال و حتی بیشتر قدمت دارند که عمده این ساختمان‌ها نیازمند بازسازی هستند، در این راستا طی سال جاری بخش عمرانی بصورت متمرکز به منظور مقاوم‌سازی این ساختمان‌ها بودجه در نظر گرفته است.
معاون اداری و مالی وزارت علوم همچنین خاطر نشان کرد: از امسال وزارت علوم بطور جدی دنبال مقاوم‌سازی و نوسازی ساختمان‌های فرسوده دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی قدیمی است و بودجه آن برای سال‌های آینده و در طول برنامه ششم توسعه قطعا افزایش خواهد یافت.
تخصیص اعتبار 10 میلیاردی برای مقاوم‌سازی دانشگاه‌ها
مهندس مهرالله رخشانی مهر، مدیر کل طرح‌های عمرانی وزارت علوم ، برنامه‌های وزارت علوم در حوزه مقاوم سازی را به دو بخش تقسیم کرد و افزود: بخش اول تعمیرات اساسی و بخش دوم مقاوم‌سازی است که البته دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی این دو بخش را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. در حالی که منظور ما از مقاوم‌سازی این است که اگر زمانی زلزله‌ای اتفاق افتاد، ساختمان دانشگاه مقاومت لازم در برابر زلزله را داشته باشد.
وی در ادامه تصریح کرد: مفهوم مقاوم‌سازی تعویض پارکت، کف یا تغییر سیستم دیوار ساختمان خاص نیست، متاسفانه بسیاری از مسئولان دانشگاه‌ها مقاوم سازی و تعمیر ساختمان‌ها را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند و در نتیجه هزینه‌های مقاوم‌سازی به صورت سرسام آور افزایش می‌یابد. بطوریکه در یک ساختمان بعد از مقاوم سازی، تعمیرات اساسی انجام می‌دهند؛ در نتیجه هزینه‌های نهایی آن نزدیک به هزینه تمام شده یک ساختمان یا حتی بیشتر از آن می‌شود، به همین دلیل سازمان برنامه و بودجه کشور معمولا از طرح‌های مقام‌سازی استقبال نمی‌کنند.
مدیر کل طرح‌های عمرانی وزارت علوم افزود: این وزارتخانه برای برخی از پروژه‌های ساختمانی بطور سالانه هزینه مقاوم سازی دارد. این اعتبار برای پروژه‌هایی نظیر ساختمان دانشکده حقوق دانشگاه تهران است که ماهیت میراثی دارند و ما به دنبال حفظ آن هستیم.
مهندس رخشانی مهر خاطرنشان کرد: در حال حاضر ردیف متمرکزی به نام مقاوم‌سازی ساختمان‌های دانشگاه‌ها با اعتبار 10 میلیارد تومان در وزارت علوم در نظر گرفته شده که این اعتبار برای ساختمان‌هایی که ماهیت میراثی دارند، اختصاص داده می‌شود، اما ساختمان‌های قدیمی که فرسوده هستند بسیاری از مواقع حفظ آنها از نظر ریالی به صرفه نیست، این ساختمان‌ها باید تخریب و مجدد ساخته شوند که اعتباری نیز با عنوان طرح تامین فضا به مبلغ 1000 میلیارد تومان برای سال جاری تخصیص داده شده است.
مدیر کل طرح‌های عمرانی وزارت علوم همچنین با تاکید بر اینکه بیش از 60 درصد ساختمان‌های دانشگاه‌ها در برابر زلزله مقاوم نیستند، گفت: وزارت علوم از سال 85 تاکنون اعتباری با عنوان "مقاوم‌سازی" این ساختمان‌ها در نظر می‌گیرد، ولی به دلیل اینکه ماهیت دانشگاه‌ها به گونه‌ای است که امکان تخلیه و جایگزینی فضاهای خود را به جهت مقاوم سازی ندارند، در نتیجه روند مقاوم‌سازی این ساختمان‌ها کند می‌شوند و متاسفانه در حال حاضر دانشگاه‌هایی وجود دارند که پول مقاوم‌سازی را دریافت کردند، اما به دلیل عدم شرایط این اعتبار در حساب آنها مانده است.
ورود خیرین به حوزه مقاوم‌سازی ساختمان‌های دانشگاه تهران
دکتر محمود کمره‌ای، رئیس هیات مدیره بنیاد حامیان دانشگاه تهران ، بر ضرورت مقام سازی ساختمان‌های دانشگاه‌ها تاکید کرد و افزود: خوشبختانه طی سال‌های اخیر فرهنگ خیرین در کشور تغییر یافته است. رویکرد اول به این صورت است که خیرین فقط دنبال ساخت مدرسه یا درمانگاه نیستند، بلکه زمانی به اندازه کافی مدرسه ساخته شده و در حال حاضر این دانش‌آموزان باید وارد دانشگاه شوند و تحصیلات عالی داشته باشند. در رویکرد دوم نیز شرایطی فراهم شده است که اقدام خیرین به جمع‌سپاری داده شود. در واقع فرهنگ خیری در دانشگاه بین عده زیادی از افراد توزیع شده است و هر فردی به اندازه بضاعت و توانی که دارد، می‌تواند در این امر سهیم باشد. ضمن اینکه رویکردی در دانشگاه‌ها ایجاد شده که خیرین با تشکیل بنیادی نظیر «بنیاد حامیان دانشگاه تهران» سعی در توسعه کمی و کیفی برنامه‌های دانشگاه‌ها دارند.
وی در ادامه نوسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های فرسوده دانشگاه تهران را از مهمترین اولویت‌های بنیاد حامیان این دانشگاه عنوان کرد و گفت: متاسفانه به دلیل قدمت بسیار بالا بسیاری از ساختمان‌های دانشگاه تهران به مقاوم‌سازی و نوسازی نیاز دارند و در این زمینه اقدامات بسیار خوبی از سوی بنیاد حامیان دانشگاه تهران انجام گرفته است و خیرین ترجیح می‌دهند به جای نوسازی ساختمان‌های جدیدی ساخته شود.
رئیس هیات مدیره بنیاد حامیان دانشگاه تهران تاکید کرد: در حوزه ساخت ساختمان‌های جدید در دانشگاه تهران، دانشکده فنی این دانشگاه در گیلان با هفت هکتار زمین و 12 هزار متر مربع زیربنا ساخته شده که هزینه آن را اگر امروزه محاسبه کنیم، حدود 40 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. دو خوابگاه دانشجویی مخصوص پسران و یک خوابگاه نیز برای دختران احداث شده است. علاوه بر این طی سال گذشته ساختمان 9 طبقه نیز برای دانشکده فنی و دانشجویان مهندسی مکانیک دانشگاه تهران در حدود 22 هزار متر مربع زیربنا و با اعتبار 43 میلیارد تومان طی 18 ماه برای این دانشگاه از سوی خیرین ساخته شده است.
نفس ساختمان‌های کهنه دانشگاه‌های کشور چند سالی می‌شود به شماره افتاده است. این ساختمان‌ها که بیش از نیم و حتی برخی از آنها یک قرن عمر دارند و آرشیوی از بهترین‌های تاریخ علمی کشور را رقم زده‌اند، هر لحظه احتمال دارد که محل بروز اتفاقات ناخوشایند و تلخی باشند و درست در روزهایی که باید به آنها توجه شود، به حال خود رها شده‌اند. این در حالی است که مقاوم‌سازی و نوسازی ساختمان‌های دانشگاه‌های کشور بخصوص دانشگاه‌هایی که قدمت بالایی دارند، باید بعنوان یکی از ضرورت‌های دولت و مسئولان وزارت علوم مد نظر قرار بگیرد و با اختصاص بودجه لازم این موضوع را در اولویت تصمیم‌گیری‌ها قرار دهند. حال حادثه اخیر زلزله کرمانشاه می‌تواند تلنگری باشد برای مسئولان تا فکری به حال بافت‌های فرسوده ساختمان‌های دانشگاه‌ها کنند.