سردرگمی ترامپ و کنگره در مسیر هموار برجام

سه شنبه بیست و یکم آذرماه، مهلت 60 روزه ای که برای بررسی توافق هسته ای ایران و 1+5 در اختیار کنگره قرار گرفته بود بدون هیچ نتیجه ای پایان یافت. پیشتر «دونالد ترامپ» رییس جمهوری ایالات متحده که بر پایه برجام می بایست همکاری و فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران را تایید می کرد، از این کار سر باز زد تا شاید دراین مدت راهی برای توقف توافق بیابد.

از طرفی، دو ماه در نظر گرفته شده فرصتی بود برای ترامپ و مشاوران وی تا به بهانه ای موجه برای برجام شکنی دست پیدا کنند. آنها بسیار مشتاق بودند تا در این بازه زمانی، سند و مدرکی دال بر وجود انحراف در برنامه هسته ای ایران مشاهده کنند؛ هدفی که ناکام ماند و نشان داد همان طور که آژانس بین المللی انرژی اتمی هم بارها گزارش داده، تهران هرگز از مسیر درست برجام خارج نشده است.

** آمریکا و بلاتکلیفی دو قوا

ابتدا این که دولت آمریکا چرا مسوولیت برجام را بر دوش کنگره قرار داد، جای بحث و بررسی دارد. این نکته بر همگان آشکار است که ترامپ همان نظری را در ارتباط با توافق ایران و قدرت های بزرگ دارد که پیش از ورود به کاخ سفید نیز در ذهن داشت.

آمریکا این توافق را به سود جمهوری اسلامی می داند؛ توافقی که از نظر وی ایران را از یک دهه انزوا خارج ساخت و به عبارتی متحدان منطقه ای واشنگتن را تضعیف کرد. همین موضوع باعث شده بود تا در دو سال مذاکرات هسته ای در دولت روحانی، رژیم صهیونیستی و رقبای عرب خاورمیانه از جمله نارضیان اصلی گفت وگوهای هسته ای باشند.

با وجود گذشت دو سال از برجام اما پس از روی کار آمدن ترامپ، گویا خونی تازه در رگ های دشمنان ایران تزریق شد تا بلکه توافق را در این مقطع متوقف کنند. این خواسته همواره در دیدارهای سران این کشورها با ترامپ تکرار شده است. اما در این مسیر موانعی وجود داشت که رییس جمهوری ایالات متحده به رغم تمایل خود، نتوانست خروج از برجام را کلید بزند.

یکی از این موانع، چند جانبه بودن برجام بود که خروج یک عضو نه تنها پیشبرد آن را مختل نمی کرد بلکه واشنگتن را به عنوان بازیگر ناهمسو با بی اعتباری و قانون شکنی مواجه کرد . علاوه بر آن، قطعنامه 2231 شورای امنیت مهر تایید پررنگ و پشتوانه ای محکم برای اجرای برجام بوده و هر تصمیم مغایری از جانب ترامپ، وی را در مقابل سازمان های بین المللی قرار می دهد؛ سازمان هایی که دولتمردان و مقامات امریکایی همواره بر اهمیت اطاعت پذیری از آن تاکید کرده اند.

افزون بر مواردی که اشاره شد، آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش های 9 گانه خود در فضای پسابرجام هرگز بر وجود کوچکترین انحراف در برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران اشاره نکرده بلکه مجدانه خواستار پایبندی همه طرف ها به توافق بوده است. با چنین حمایت های برجامی، دور از ذهن نبود که ترامپ به توافق ورود جدی نداشته باشد و مسوولیت بررسی و نتیجه گیری را به کنگره واگذار کند.

** چرایی پایان بی حاصل طرح برجام در کنگره

ترامپ با انتقال طرح بررسی برجام به کنگره انتظار داشت تا جمهوریخواهان به عنوان هم حزبی های وی که در مخالفت با توافق هسته ای از هیچ کوششی فروگذار نکرده بودند، در این مرحله اجرای برجام را متوقف کنند. اما غافل از اینکه همان موانعی که ترامپ را مجبور به همراهی با برجام کرد، به عنوان سدی در برابر زیادی خواهی های کنگره عمل نمود.

حمایت جهانی جهان از برجام هم یکی از مهمترین دلایلی بود که کنگره را از تصمیم نسنجیده در قبال برجام بازداشت. اوایل آذرماه امسال بود که دیپلمات های سه کشور قاره سبز از قبیل انگلیس، آلمان و فرانسه با هدف متقاعد کردن نمایندگان کنگره آمریکا به ادامه اجرای برجام عازم نیویورک شدند. آنها در این سفر به قاطعیت اتحادیه اروپا در اجرای برجام چه با حضور و چه بدون حضور ایالات متحده تاکید کردند؛ موضوعی که در تصمیم اخیر نمایندگان کنگره مبنی بر عدم ورود به برجام بی تاثیر نبود.

در روزهای گذشته موجی از حمایت های برجامی به راه افتاد و نشان داد که اروپا در پایبندی به برجام عزمی راسخ دارد. «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گفت و گوهایی که با «سی.ان.ان» و «یورونیوز» داشت، با اعلام این خبر که آمریکا هنوز در حال همکاری در چارچوب برجام است و از آن خارج نشده، اظهار کرد: ما به دوستان آمریکایی‌ یادآوری کرده‌ایم که این توافق متعلق به یک یا دو کشور نیست، بلکه یک قطعنامه سازمان ملل متحد است و ما انتظار داریم همه طرف ها همچنان به‌طور کامل به آن احترام بگزارند.

علاوه بر موگرینی، «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد نیز مدتی است که حمایت خود را از برجام اعلام می دارد و بر ضرورت پایبندی همه طرف ها به آن تاکید می کند، در گزارشی به شورای امنیت ضمن تاکید بر پایبندی تهران به برجام، این توافق را بهترین راه برای تضمین فعالیت های هسته ای صلح‌ آمیز ایران ارزیابی کرد.

بنابراین، حمایت جهانی از برجام و فشارهای داخلی در آمریکا با هدف پایبند نگهداشتن این کشور به توافق هسته ای، سرانجام چند روز پیش به موضع گیری آشکار وزیر امور خارجه این کشور انجامید و رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده فعلا در برجام باقی می‌ ماند. سخنان تیلرسون نه حاکی از تغییر رویکرد ایالات متحده در قبال برجام بلکه ناشی از شکست و عقب نشینی واشنگتن از ادامه سیاست های مقابله جویانه خود با توافق هسته ای است.