کاخ‌های تاج‌آباد و عباس‌آباد نطنز، روایت کننده تاریخ صفوی
کاخ تاج‌آباد و کاخ عباس‌آباد که جزء زیباترین آثار تاریخی استان اصفهان هستند، مانند الماسی درخشان، در تاریخ نطنز می‌درخشند.
شهرستان نطنز با تاریخی کهن، عمارت ها و کاخ‌های زیبایی دارد. کاخ تاج‌آباد و کاخ عباس‌آباد دو کاخ زیبا در شهرستان نطنز هستند که هم چون نگینی در انگشتر، خودنمایی می‌کنند. یکی از این عمارت‌های زیبا و دیدنی، در زمان شاه عباس صفوی در اطراف نطنز بنا شد که به کوشک تاج‌آباد معروف است.
دهکده زیبا و کوچک تاج‌آباد هم چون نگینی در مسیر جاده اصفهان به نطنز خودنمایی می‌کند. کوشک تاج‌آباد شامل عمارت، ساختمان گلاب‌گیری و حمام بوده که در مجموعه باغی بی‌نظیر قرار دارد. باغ‌های سرسبز و خرم این مجموعه را درختان تنومند سرو، کاج و چنار احاطه کرده است و دو ساختمان گلاب‌گیری موجود در مجموعه، بیان‌گر وجود باغ‌های پوشیده از گل و گلستان فرح‌بخش در گستره این بیابان است.
کوشک تاج آباد، در مزرعه تاج‌آباد نطنز، واقع در 15 کیلومتری جنوب شرقی نطنز و در یک کیلومتری جاده قدیم اصفهان به نطنز در میان باغ و مزرعه‌ای وسیع قرار دارد.این بنا آن گونه که در برخی از کتب و منابع تاریخی مانند سفرنامه سپاهان معروف به عصر صفویه نقل شده است، محل اقامت شاه عباس اول صفوی و سایر پادشاهان این سلسله در سفرها و تردد از قزوین و تبریز، به سوی کاشان و اصفهان و بالعکس بوده است.
ورودی اصلی بنا به سمت جنوب و تمام نماها حالت قرینه دارد و فقط بخشی از بنا در قسمت شرقی، در دوره‌های تاریخی بعدی الحاق شده است که آن را از حالت قرینه خارج کرده است. درب ورودی چوبی است و در دو طرف ورودی، سکوهای سنگی به ارتفاع حدود یک متر قرار دارد و وسعت بنا، 15.5 در 12 متر، برابر با 186 متر مربع است که بعد از ورودی، هشتی با تزئینات نقاشی نفیس دوران صفوی بر روی سقف، چشم هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
تزئینات نقاشی موجود روی سقف سردر ورودی و سقف اصلی هشتی بنا که شامل انواع اسلیمی‌ها و گل‌های خطایی و مینیاتورهای مکتب اصفهان بوده و دقیقاً مانند نقاشی‌های موجود روی سقف سرسرای کاخ عالی‌قاپو اصفهان است.
در هر چهار گوشه کوشک، چهاراتاق به ابعاد 2.3 در 3 متر و 2.2 در 2 متر قرار دارد که احتمالاً محل استراحت مراجعان و یا اتاق انتظار افرادی بوده که قصد ملاقات با شاه را داشته‌اند. طبقه هم‌کف از طریق یک دستگاه راه پله، به عرض حدود یک متر با منحنی مخصوص به طبقه فوقانی و بام متصل است. به احتمال فراوان در طبقه فوقانی بنا در دوره‌های بعدی اقدام به احداث سه اتاق در انتهای ضلع شمالی شده است که پوشش این اتاق‌ها با تیرهای چوبی و تخته کوب است که پوشش یکی از این اتاق‌ها فروریخته و پوشش دو فضای دیگر نیز کاملاً فرسوده شده است.
بنای کوشک تاج‌آباد نطنز به دلیل قدمت و تزئینات که در هر دو ایوان ورودی و سقف هشتی مجموعه قرار دارد دارای ارزش نگهداری و حفاظت است. در ابتدای مزرعه و باغ تاج‌آباد که قسمت جنوبی می‌شود، دو بنای قدیمی قرار دارد که به دلیل زمان ساخت و قدمت، هم دوره بنای اصلی است که یکی از آن‌ها ساختمان گلاب‌گیری قدیمی و دیگری حمامی قدیمی است که بخش زیادی از آن سالم مانده است. این مجموعه با شماره 898 در سال 1349در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دیگر کاخی که در زمان صفویه در نطنز بنا شده است، کاخی معروف به عباس‌آباد است که در کنار جاده قدیم نطنز به کاشان واقع شده است.
کوشک تاریخی عباس‌آباد به فاصله، چند کیلومتری شمال غربی نطنز و در دامنه‌های شمالی رشته کوه‌های کرکس بنا شده است. به لحاظ این که بنا در کوه‌پایه قرار دارد و به واسطه قرار داشتن آن در مجاورت باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی، آب و هوایی معتدل در تابستان و سرد در زمستان دارد.
حسین یزدانمهر - سرپرست اداره میراث فرهنگی نطنز در خصوص این بنا، اظهار کرد: کوشک تاریخی عباس‌آباد در کنار جاده آسفالته نطنز به کاشان، در کنار مزرعه‌ای به نام عباس‌آباد قرار دارد و اگر از ورودی‌های اصلی باغ اطلاعاتی بخواهیم، باید گفت که ورودی اصلی باغ، در فاصله 150 متری جاده نطنز به کاشان قرار دارد.
وی افزود: این بنا در کنار مسیر اصفهان، نطنز، کاشان قرار دارد و به علت وجود انواع شکار در این منطقه، در زمان صفویه به اقامتگاه بین‌راهی، برای تفریح و سکونت شکارچیان دربار تبدیل شد.
سرپرست اداره میراث فرهنگی نطنز گفت: شیوه و سبک دورها و هم چنین پوشش بنا، دلالت بر ساخت بنا در دوره صفویه دارد و از طرف دیگر در برخی از نوشته‌های تاریخی آمده است که این شکارگاه به دستور شاه‌عباس اول احداث شده است و محل مناسبی برای تفریح و استراحت شاهان صفوی و بعد از آن بوده است.
نقشه عمومی بنا مستطیل شکل و به ابعاد کلی 18 در 22 متر است که نقشه بنا دارای یک محور قرینه است که فضای اصلی کوشک در قسمت وسط محور اصلی و دو سالن کناری به صورت قرینه در دو سوی آن قرار دارد. لایه نازک‌کاری پوشش و تزئینات نقاشی در فضای اصلی کوشک تقریباً به طور کلی فرسوده و از بین رفته است و با ایجاد پوشش نیم طبقه الحاقی و ایجاد جرزهای خشتی الحاقی فرم و شکل اصلی بنا تغییر کرده است.
به علت استفاده‌های مکرر در زمان قاجاریه و پهلوی اول، کیفیت سطوح و دیوارها فرسوده و دچار تغییر و تحول شده است و درها و پنجره‌های آن، از حالت اولیه خود به مرور زمان تغییر کرده‌اند. در قسمت غربی و در انتهای سالن‌های قرینه، اتاقی قرار دارد که برای سرویس دهی به فضاهای اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
بخشی از بنا در انتهای ضلع غربی طبقه فوقانی قرار دارد که دقیقاً روی اتاق‌های تحتانی قرار گرفته‌اند و اگر بخواهیم درباره شالوده بنا بدانیم باید گفت که شالوده بنا تا ارتفاع 40 سانتی‌متری از کف، با سنگ لاشه و ملات ساروج است و دیواره‌ها و پوشش‌ها همگی با آجر و ملات گچ و خاک بنا شده است.
گذشته از معماری باشکوه کاخ عباس آباد، سقف‌ها و بدنه‌های داخل بنا، با نقاشی تزئین یافته است و علاوه بر نقاشی، به‌کارگیری آجرها در جرزها از موارد دیگر تزئینات زیبای آن است.
شهرستان نطنز از جمله نقاطی است که ظرفیت بالایی در جذب گردشگر و توسعه صنعت توریسم دارد که با همکاری دستگاه‌های مرتبط می‌توان به این مهم دست یافت.