هجوم زمین‌خوران به بنادر تاریخی
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور گفت: کمبود زمین درمناطق جنوبی بنادر تاریخی را درخطر تخریب قرار داده است. سرپرست هیأت زمین باستان‌شناسی بنادر تاریخی «سیراف» و «نای بند» هم گفت: بنادر تاریخی تعیین حریم شود.
تخریب و غارت آثار تاریخی در تهران، شیراز، خوزستان کم بود، حالا مشاهدات میدانی باستان‌شناسان نشان می‌دهد که زمین‌خواران برای تصرف بنادر تاریخی در سیراف، نای‌بند و نجیرم در خلیج‌فارس برنامه‌ریزی کرده‌اند، درحالی که مساحت ٣هزار کیلومتری زمین‌های ساحلی جنوب ایران تاکنون تحت کاوش‌های باستانی قرار نگرفته و خطر تخریب در آن وجود دارد.
دیروز حسین توفیقیان، سرپرست هیأت زمین باستان‌شناسی بنادر تاریخی سیراف» و نای‌بند این خبر را درباره بنادر تاریخی خلیج‌فارس اعلام کرد. او از برنامه زمین خواران برای تصرف غیرقانونی بنادر تاریخی سیراف، نای‌بند و نجیرم در خلیج‌فارس خبر داد و خواستار تعیین حریم این بنادر شد: «درنتیجه بررسی‌های میدانی که با هدف مطالعات زمین باستان‌شناسی بنادر یادشده انجام شد، شاهد تخریب‌ها و تصرف‌های غیرقانونی فراوانی دراین بنادر تاریخی ارزشمند بودم. لازم می‌دانم از همگان خواستار ارایه راه‌حلی کارشناسانه و علمی برای نجات آنها از نابودی کامل و همیشگی باشم. سیراف، نای‌بند و نجیرم (بطانه) به‌عنوان مهم‌ترین بنادر تجاری خلیج‌فارس درسواحل شرقی استان بوشهر و درحد فاصل شهرستان دیر تا خلیج نای‌بند قرار گرفته‌اند.» به گفته او، این مراکز بزرگ تجاری که بازارهای ایران را در دوره ساسانی تا سده‌های نخستین بعد از اسلام به بازارهای شرق آفریقا، شبه‌قاره هند و شرق آسیا متصل می‌کردند، نقش مهمی درتجلی و تعالی فرهنگ و تمدن ایران‌زمین برعهده داشته و دراین میان سیراف به‌عنوان بزرگترین و مهم‌ترین بندر تاریخی خلیج‌فارس، نه‌تنها مرکز بزرگ تجارت بلکه مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها و اقوام مختلف ایرانی، آسیایی شرقی، عربی، هندی و آفریقایی بوده است. گسترش روزافزون فازهای جدید پارس‌جنوبی و شمالی، قیمت زمین را تا حدی بالا برده که بسیاری از اهالی زمین‌های ساحلی را به قطعات کوچک و بزرگ تقسیم کرده و هریک با کسب برخی مجوزهای قانونی و به صورت غیرقانونی اقدام به محصورکردن این زمین‌ها کرده و در انتظار خریداران هستند.»
آنطور که توفیقان گفته است؛ هنگام حضور هیأت زمین باستان‌شناسی سیراف در بررسی‌های میدانی به او پیشنهاد خرید یک قطعه بسیار «اوکازیون» و مشرف به خلیج نای‌بند واقع دربخش میانی بندر نای‌بند ارایه شده است: «فروشنده که مدعی بود تمامی بخش‌های تصرف‌شده بندر تاریخی نای‌بند، امروزه دارای سند هستند و هیچ‌گاه مزاحمتی برای آنها درتصاحب این زمین‌ها و ساخت دیوارهای بلوک سیمانی به وجود نیامده و زمین پیشنهادی دارای سند است و به قیمت متری یکصد و٤٠هزار تومان قابل واگذاری است.»
به گفته او، وضعیت بندر سیراف و نجیرم هم بهتر از بندر نای‌بند نیست: «داستان تخریب و تصرف غیرقانونی، درسیراف توسط اهالی بندر طاهری که آن هم به دلیل حضور صنایع گاز، گسترش بی‌رویه یافته و بندر تاریخی سیراف را درخود بلعیده، تکرار شده است. در بندر نجیرم بندر بزرگ و اقماری سیراف، وضع از این هم بدتر است و تصرف بخش‌های شرقی و غربی این بندر توسط گسترش صنایع و گاهی خصوصی از یکسو و تسطیح سطح بندر و ایجاد خاکریزهایی برای تقسیم‌بندی سطح بندر بین افراد مختلف از دیگر سو، بندر تاریخی نجیرم را به نابودی کامل کشانده است. در جای‌جای بندر نجیرم کف خانه‌های ساکنین این بندر تاریخی و کارگاه‌های سفالگری آن‌که در دل خود هزاران پرسش بی‌پاسخ دارند، به وسیله بیل‌های مکانیکی و راهسازی بیرون افتاده و دیوار فضاهای معماری خودنمایی می‌کند، درحالی که تقریبا تمامی محققین اروپایی معتقدند؛ سفال نوع فیروزه‌ای که به‌عنوان یک کالای ارزشمند ازطریق خلیج‌فارس به بنادر شرقی آفریقا، شبه‌قاره هند و شرق آسیا تجارت می‌شد، در بین‌النهرین ساخته شده است.»
کمبود زمین درجنوب دلیل هجوم زمین‌خوران به بنادر تاریخی
حالا طبق آنچه که حمیده چوبک، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور به «شهروند» می‌گوید: حدود ٣هزار کیلومتر ازسواحل ایران درخوزستان، ساحل دریای مکران تا نزدیک پاکستان هنوز شناسایی تاریخی نشده است، بنابراین بیم آن می‌‌رود که مورد هجوم زمین‌خواران قرار گیرد: «طبق گزارش‌های رسیده برخی افراد دربخشی از زمین‌های بنادر تاریخی سیراف، نای‌بند و نجیرم در خلیج‌فارس بدون سند حصارکشی کرده‌اند و توانسته‌اند زمین‌ها را تصرف کنند.» او علت هجوم زمین‌خواران به این منطقه را کمبود زمین درمنطقه پارس‌جنوبی و عسلویه اعلام کرد: «اکنون تمامی محوطه‌های باستانی درخطر تخریب و سوءاستفاده قرار گرفته‌اند و تا همین حالا هم آسیب جدی بر آنها وارد شده است. ساخت‌وساز‌هایی درمنطقه صورت گرفته است، بدون اینکه مالکیتی نسبت به زمین‌ها داشته باشند. متأسفانه عرصه‌های تاریخی بنادر خلیج‌فارس تاکنون ثبت‌ملی نشده‌اند و حریمی هم برای آنها تعیین نشده، اما امیدواریم که ازطریق مراکز استان‌ها این اتفاق هرچه سریع‌تر صورت گیرد.» حمیده چوبک از کمبود مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی دراین جنوب ایران خبر می‌دهد: «تاکنون مطالعات جدی در این‌باره انجام نشده است، به همین دلیل برای تهیه نقشه باستان‌شناسی خلیج‌فارس برنامه‌ریزی کردیم. بنابراین قصد داریم دریک طرح ٣ تا ٥ساله سواحل خوزستان، بوشهر، مکران و چابهار را به لحاظ اطلاعات باستان‌شناسی تحت پوشش اطلاعاتی دربیاوریم.» رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور از وجود ٣هزار کیلومتر مربع خط ساحلی درجنوب ایران از خوزستان، آخرین نقطه ساحل دریای مکران و نزدیک پاکستان خبر داد: «لازم است که طرح جامع مطالعات باستان‌شناسی خلیج‌فارس را درنظر بگیریم، بعد هم تعیین اولویت کنیم.»
بنادر تاریخی نباید تحت هیچ عنوانی تغییر یابند
مصطفی راستی‌دوست، عضو و معاون اسبق پژوهشکده باستان‌شناسی، باستان‌شناس زیر آب هم درباره اهمیت آثار ملی ثبت‌شده منطقه سیراف توضیح داد: «ارزش این منطقه از نظر باستان‌شناسی اسلامی بسیار بالاست. آثار زیادی از ابتدای اسلام درآن منطقه وجود دارد و شهر در آنجا به صورت طولی گسترش یافته و اهمیت آن به حدی بوده است که «وایت هوس» کاوشگر انگلیسی به اندازه ٧ فصل یافته‌های باستان‌شناسی در آنجا کاوش کرده است.»
او درباره حریم بنادر سیراف گفت: «حریم بنادر سیراف از خط ساحلی جنوب به سمت دریا و از شمال هم در ارتفاعات است. علاوه بر اینکه ما در منطقه خشکی سیراف آثار تاریخی داریم، در زیرآب هم دارای آثار تاریخی زیادی هستیم، چون در آنجا خط ساحلی رو به پیشرفت است و بخش زیادی از آثار معماری را با خود به زیر آب برده است. کشتی‌های زیادی درگذشته دراین مسیر از مبدأ هند و چین وجود داشت که غرق شده‌اند که از آنها با عنوان کپسول تاریخی یاد می‌شود. این کپسول‌های تاریخی معرف دوره زمانی هستند که کشتی حیات داشته و تمام خصوصیات آن دوره در آنها محبوس شده است و به همین دلیل نباید اجازه تجاوز به حریم آنها را بدهیم. میراث گرانقدری دراین سواحل وجود دارد که تجدیدناپذیر است؛ یعنی اگر تخریب شود، دوباره نمی‌شود آن را ساخت. بنابراین ضرورت دارد که از تمام توان خود برای حفظ آن بکوشیم. منطقه سیراف ثبت‌ملی شده است و تجاوز به حریم آن غیرقانونی است.»
او در ادامه توجه همه‌جانبه به حفظ بناهای تاریخی را ضروری دانست: «این که سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان متولی قانونی کشور اعلام کرده که این محوطه‌ها تاریخی هستند، برمردم واجب است که از آن حراست کنند. دلایل متعددی هست که اجاز ندهیم که تحت هیچ عنوانی «توسعه» «ساخت‌وساز» و هیچ دلیل دیگری دراین مناطق تغییری ایجاد شود، چون توسعه زمانی معنا می‌یابد که الزامات میراث فرهنگی رعایت شود وگرنه یک‌جانبه است.»