بی‌فایده بودن دستورالعمل‌های یک شبه در دانشگاه‌ها/دانشگاه آزاد پروتکل‌های وزارت علوم را رعایت نمی‌کند
به اعتقاد سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس دانشگاه خوب دانشگاهی است که فارغ‌التحصیلانش در داخل کشور بمانند و صد در صد آنها به راحتی جذب بازار کار شوند و مشکلات همین مردم را حل کنند، نه اینکه پس از فارغ التحصیلی، ایران را برای ادامه کار و زندگی خود به قصد کشور دیگری ترک کنند.
از روزها و سالهایی که کنکور در کشور همچون غولی وحشتناک خواب و خوراک جوانان این سرزمین را می‌ربود، مدت‌هاست که گذشته است؛ روزهایی که واژه‌ای به نام "سد کنکور" عینیت خود را نشان می‌داد و از تمام متقاضیان ورود به دانشگاه‌ها فقط درصدی امکان ورود به دانشگاه را داشتند. این روزها به لطف افزایش فراوان دانشگاه های مختلف در سراسر کشور –اعم از آزاد و غیرانتفاعی و پیام نور و علمی کاربردی و مجازی- دیگر حتی تعداد پذیرش دانشجو از متفاضیان ورود به آن و کنکوری ها بیشتر شده است. حالا اگر یک کنکوری برگه پاسخنامه خود را در سر جلسه آزمون سفید هم تحویل مراقب دهد، بازهم شانسی برای حضور در دانشگاه دارد، اما نکته مهمی که وجود دارد، همچنان وسوسه و تلاش جوانان برای حضور در چند دانشگاه ممتاز کشور نظیر دانشگاه صنعتی شریف و تهران و امیرکبیر و... است، چرا که بارها از زبان دانشجویان شنیده ایم که سطح آموزش این دانشگاه های ممتاز نسبت به سایر دانشگاه ها بسیار بالاتر است، دلیل این تفاوت‌ها در کیفیت دانشگاه‌ها چیست؟
تعریفی از کیفیت در آموزش عالی نداریم
سیدحمایت میرزاده (سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس) بررسی کیفیت دانشگاه‌ها را از وظایف ذاتی وزارت علوم تحقیقات و فن‌آوری دانست و گفت: نباید اجازه دهیم افراد غیرمتولی در هر کاری دخالت کنند؛ این بزرگترین آسیب کشور است.
وی افزود: اول باید بدانیم خوب و بد چیست؟ به هر حال خوبی و بدی یک صفت نسبی است که هر کس تعریف خودش را دارد. ابتدا باید به تعریف واحدی در کیفیت برسیم که سلیقه ای نباشد و تعصبات شخصی نیز در آن دخیل نباشد. طبیعتاٌ هر کس در هر دانشگاهی هست آن را بهترین می‌داند و با سند و مدرک ادعا می‌کند که دانشگاهش نسبت به سال گذشته عملکرد مثبت و بهتری را داشته است و پیشرفت کرده‌اند. ما نخست باید روی مبحث نظارت در همه دستگاه‌های متولی آموزش عالی کشور به یک جمع بندی برسیم که هر کسی اجازه دخالت بر عملکرد دانشگاه‌ها را نداشته باشد و دوم برای تعریف واژه کیفیت و میزان کیفیت دانشگاه‌ها ابتدا به یک تعریف مشخص رسیده و از افراد متولی این حوزه بخواهیم بر اساس آن رفتار کنند.
قضاوت افراد نباید معیاری برای وضعیت دانشگاه‌ها تلقی شود
میرزاده با بیان اینکه قضاوت افراد نباید ملاک و معیاری برای وضعیت دانشگاه‌ها تلقی شود، بیان کرد: حتی در ایجاد یک تعریف ثابت برای بحث کیفیت باید نظر دانشجوها هم لحاظ شود؛ ببینیم آیا آن دانشجو از نحوه تدریس یا دانش استادش راضی هست یا خیر؟ ما متاسفانه در کشور برای کیفیت تعریف نداریم و این تفاوت‌ها ناشی از آنهاست. حتی شاخص‌های اندازه‌گیری وضعیت آموزشی دانشگاه‌ها نیز به خوبی مشخص نیست.
وی با بیان اینکه نباید اجازه قضاوت در خصوص عملکرد دانشگاه‌ها را به همه افراد بدهیم؛ گفت: به جز بحث کیفیت نظام آموزشی کشور هیچ وقت به این نپرداخته‌ایم که خروجی دانشگاه‌ها تا چه اندازه توانسته است مشکلات کشور را حل کند؟ از نظر من دانشگاه خوب دانشگاهی است که فارغ‌التحصیلانش در داخل کشور بمانند و صد در صد آنها به راحتی جذب بازار کار شوند و مشکلات همین مردم را حل کنند، نه اینکه پس از فارغ التحصیلی، ایران را برای ادامه کار و زندگی خود به قصد کشور دیگری ترک کنند.
سید احمد معتمدی (رییس دانشگاه صنعتی امیرکبیر) با بیان اینکه قطعاً وزارت علوم بهترین متولی نظارت بر کیفیت دانشگاه‌هاست، گفت: خود وزارت علوم کادر علمی ندارد، بلکه برای ارتقاء بار علمی همواره از اساتید به نام و خبره کشور در جلسات متعدد دعوت می کند تا بر اساس ایده آنها برنامه علمی وزارتخانه تببین شود. خوشبختانه از زمان آغاز دولت دکتر روحانی در وزارت علوم روی کیفیت دانشگاه‌ها دقت بیشتری را نسبت به قبل شاهد هستیم.
دانشگاه آزاد پروتکل‌های وزارت علوم را رعایت نمی‌کند
وی ادامه داد: باید بدانیم که کنترل همه دانشگاه‌های کشور در دست وزارت علوم نیست. به عنوان مثال دانشگاه آزاد مستقل از وزارت علوم کار می کند و متاسفانه در بخش کیفیت، پروتکل های وزارت علوم در آن رعایت نمی شود. دانشگاه آزاد یک و نیم میلیون نفر دانشجو دارد ولی تسلطی بر روی کیفیت آنچه که به این دانشجویان آموزش داده می شود ندارد. از زمان دولت دکتر روحانی ما شاهد سخت‌گیری‌های شدیدی روی دانشگاه‌های غیرانتفاعی که مستقیماً زیر نظر خود وزارت علوم اداره می شوند، هستیم و می‌بینیم که اجازه ایجاد گرایش به این دانشگاه‌ها را منوط به وجود تعداد اساتید قابل قبول با رتبه‌های بالا در آن دانشگاه‌ها کرده است.
وی با بیان اینکه در همه دنیا دانشگاه خوب و بد وجود دارد، افزود: ما در کشور ۱۳ دانشگاه سطح یک داریم که به نظرم همین دانشگاه‌ها می توانند روی الگوسازی و کیفیت نقش مهمی داشته باشند که البته اخیراً دسترسی‌هایی به این دانشگاه‌ها نیز داده شده است، در حال حاضر این ۱۳ دانشگاه توانسته‌اند برنامه آموزشی مستقل خود را داشته باشند که سایر دانشگاه‌ها نیز می توانند از آنها تبعیت کنند. ما باید یک اصلاح ساختاری در دانشگاه ها داشته باشیم و اختیارات کافی را به آنها بدهیم تا در این شرایط رشد کنند. این باعث یک رقابت می شود که در کیفیت آموزش عالی کشور هم موثر است.
دانشگاه‌های ممتاز باید استقلال بیشتری داشته باشند
او ادامه داد:به عنوان مثال ما از ۲-۳ سال گذشته برنامه آموزشی دانشگاه امیرکبیر را در مقطع کارشناسی متحول کرده ایم و با بررسی برنامه آموزشی دانشگاه های ممتاز دنیا آن را تدوین و اجرایی کرده‌ایم و امسال نیز قصد داریم؛ همین برنامه را برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا پیاده‌سازی کنیم و تا ۳ سال آینده دانشگاه امیرکبیر با یک برنامه کاملاً جدید و به روز از لحاظ آموزشی فعالیت‌های خود را پی بگیرد. مطمئن باشید برنامه‌های ما امکان گسترش به دانشگاه های کوچکتر نیز دارد. همچنان تاکید دارم که اصلاحات ساختاری در بخش آموزش عالی روی کیفیت آموزشی دانشگاه‌ها نیز موثر خواهد بود. هر چه استقلال دانشگاه‌ها بیشتر باشد؛ بار علمی آنها نیز می تواند افزایش یابد.
معتمدی گفت: ما در دولتهای پیشین شاهد آن بوده ایم که به دلیل اختلافات سیاسی میان وزارت علوم و دانشگاه آزاد، در داخل این وزارتخانه تصمیم بر آن گرفته شد که با افزایش دانشگاه های پیام نور و علمی کاربردی یک رقابت بی‌دلیل و غیراصولی با آن دانشگاه شکل گرفت. افزایش بی رویه دانشگاه‌های پیام نور و علمی کاربردی در دولتهای گذشته که تنها به جهت یک رقابت غیراصولی با دانشگاه آزاد بود، یکی از دلایل افت کیفیت آموزشی در کشور است. خوشبختانه در دولت اخیر ضمن توجه به این مسئله، با کم کردن تعداد شعبات این دانشگاه‌ها، بحث چابک سازی در آنها در حال کار است تا بجای افزایش غیرمنطقی کمیت دانشگاه‌ها روی کیفیت آنها کار کنیم.
اعمال‌نظرهای سلیقه‌ای درباره دانشگاه‌ها
جواد واثقی (رییس دانشگاه نوشیروانی بابل) با بیان اینکه وزارت علوم ارزیابی عملکردی خوبی از دانشگاه‌ها دارد، وجود مراکزی که شاخص های وزارت علوم را ارزیابی کند را مفید دانست و گفت: جدول دروس و شرایط دانشگاه ها یکی است؛ چیزی که آن را متفاوت می کند، نخست سطح آگاهی و دانش دانشجویانی است که به آن دانشگاه ورود پیدا می کنند و دوم امکاناتی است که در اختیار هر دانشگاه قرار می گیرد. البته بحث اختیاراتی که به هر دانشگاه داده می‌شود مسئله مهمی است که روی کیفیت آموزش عالی دانشگاه‌ها بی‌تاثیر نیست.
وی ادامه داد: طبیعی است که به هر دانشگاهی نمی‌توان اختیارات داد. چنانچه دانشگاهی بخواهد اختیارات بیشتری از وزارت علوم بگیرد، باید آن آیین نامه مربوط در این خصوص را در هیئت امنای دانشگاه خود به تصویب رسانده و سپس آن را اجرایی کند. اختیارات دانشگاه منوط به آن است که خود دانشگاه بخواهد جایگاه خود را ارتقاء دهد.
رییس دانشگاه نوشیروانی بابل با بیان اینکه کلیت شاخص‌های ارزیابی کیفی دانشگاه‌ها قابل قبول است، خاطرنشان کرد: تنها بحثی که وجود دارد؛ برخی اعمال‌نظرهای سلیقه‌ای نسبت به دانشگاه‌ها به تناسب منطقه‌ای که در آن واقع شده‌اند و نیز مسئله های بومی‌گزینی دانشگاه ها و در واقع ارزیابی دانشگاه بر اساس منطقه ای که آنها قرار گرفته اند است. ولی در کل معیارهای ارزیابی وزارت علوم و تحقیقات و فن‌آوری در ایران بر اساس همان چیزی است که در جهان وجود دارد.
وی در پایان گفت: عمده ترین نقش در کیفیت نظام آموزش عالی کشور را خود وزارت علوم دارد هرچند می تواند با تعامل با مراکز دیگری همچون مراکز فنی و حرفه ای نسبت به کارا بودن مباحث آموزشی و ایجاد کارآفرینی و مهارت افزایی در فارغ التحصیلان قدم های موثرتر و بیشتری بردارد.
کیفیت آموزش عالی در گرو مدیریت صحیح و ضابطه‌مند دانشگاه‌ها
غلامرضا حسن‌زاده (سرپرست معاونت آموزشی پردیس بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی تهران و استاد گروه آموزشی آناتومی دانشکده علوم پزشکی تهران) کیفیت و مطلوب‌بودن فارغ التحصیلان را مهمتر از کیفیت آموزش عالی در کشور دانست و گفت: تفاوت در دانشگاه‌ها در همه جای دنیا وجود دارد، به هر حال یک دانشگاه روی کار و کارآفرینی فارغ التحصیلانش تمرکز دارد، یک دانشگاه روی افزایش علم او و دیگری بر کیفیت پژوهش دانشجویان. واقعیت این است که این مدیریت دانشگاه‌هاست که می تواند بر کیفیت هر دانشگاهی نظارت داشته و تاثیرگذار باشد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که متولی دانشگاه های علوم پزشکی کشور است، در دوره اخیر بیشتر بر روی دارو و درمان تمرکز کرده است و از بحث آموزش و پژوهش متاسفانه غافل شده است. اینکه سیاست‌های وزارتخانه‌هایی مثل علوم تحقیقات و فن‌آوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با رفتن یک وزیر و آمدن وزیر دیگر دستخوش تغییرات نشود، نکته مهمی است. اینطور نباشد که یک وزیری بیاید؛ سیاست‌هایی را در خصوص آموزش دانشجویان تبیین کند و دیگری سیاست متفاوتی را در دستور کار خود قرار دهد. این تناقضات از طرفی مستوجب صرف هزینه‌های بسیار بالاست. باید مجلس محترم شورای اسلامی بر روی اینگونه موارد نظارت لازم را به کار ببندد و با ایجاد یک سیاست دائمی برای آموزش دانشجو در دانشگاه‌ها جلوی این تفاوت‌هایی که با رفتن و آمد اشخاص می‌شود را بگیرد.
حسن زاده با بیان اینکه توسعه دانشگاه قطعاً تک بعدی نیست، گفت: دانشگاه‌های ما باید نیازهای کشور را برطرف کنند، اینکه صرفاً آموزش بدهیم تا فقط فارغ التحصیل تربیت کنیم به درد نمی خورد. ما باید کارشناسانی در دانشگاه ها تربیت کنیم که مشکلی از کشور حل کنند و این مستلزم تغییر رویکرد دانشگاه‌هاست؛ رویکرد دانشگاه ها نیز تغییر نمی‌کند تا زمانی که رویکرد خود وزارتخانه‌ها تغییر کند. برنامه‌ها و پروژه‌هایی که باعث ارتقاء نظام آموزش عالی کشور می‌شوند، باید مانا و دائمی و طوری باشند که رفت و آمد افراد موجب اختلال در آنها نشوند.
وی اضافه کرد: پیش از آنکه هر دولت یک نظام‌نامه خاص خود را در سیستم آموزشی کشور اجرایی کند، باید به دقت آن را بررسی و نمونه‌های مشابهی را که در سراسر دنیا از آن وجود دارد، پیدا کنیم و بعد آن را به مرحله اجرا درآوریم. برنامه‌ها و دستورالعمل‌های بعضا یک شبه در نظام آموزش عالی کشور نه تنها فایده ای ندارد بلکه فقط صرف هزینه بدون نتیجه در کشور است.
کارا بودن فارغ التحصیلان مهمترین رکن نظام آموزشی کشور
آنچه که از برآیند صحبت‌های نمایندگان مجلس، استاد و روسای دانشگاه‌ها حاصل می‌شود آن است که کارایی و داشتن مهارت در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی مهمترین رکن نظام آموزشی کشور است و وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری و دستگاه‌های متولی در این امر باید برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های آموزشی دانشگاه‌ها را بر این اساس پیاده‌سازی کنند. رتبه‌بندی و اعتبارسنجی دانشگاه‌ها بر هر اساسی که باشد؛ باید در نهایت فارغ‌التحصیل را به یک شخصی تبدیل کند که بتواند مشکلات موجود در کشور را از میان بردارد و احساس نکند؛ مدت زمان تحصیل خود در دانشگاه ها را بیهوده سپری کرده است. به امید آنکه همه مشکلات کشور بدست جوانان تحصیل کرده این کشور مرتفع شود.