خروج ترامپ از برجام و تکلیف "سوئیفت"
با خروج آمریکا از برجام و تعیین زمان برای تحمیل تحریم‌های مجدد علیه ایران، به طور خاص شبکه بانکی و شرایط آن پس از برجام هدف قرار خواهد گرفت. در این بین ادامه ارتباط بانک‌های ایرانی با «سوئیفت» مورد توجه است.
جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌الملل (سوئیفت) نهادی است که در اواخر صده ۱۹۰۰ و بر اساس تفاهم‌نامه‌ای بین بیش از ۲۰۰ بانک اروپایی و آمریکای شمالی در بلژیک ایجاد شد تا روش‌های ارتباطی بانک‌ها در سراسر دنیا از مدل‌هایی که چندان استاندارد نبودند به روش استاندارد واحد تغییر کند. در سوئیفت تراکنش‌های بین‌المللی بدون مشکل جریان داشته و ردیابی می‌شود و از جمله سیستم‌هایی است که بانکی‌ها معتقدند یکی از مطلوب‌ترین راه‌ها برای انجام حواله‌های ارزی است. در مجموع به گفته بانکداران سوئیفت یک نهاد و سامانه ارتباطی بانکی بی نظیر در نوع خود تاکنون بوده و کار کردن با آن از استاندارد، اطمینان و سرعت بالا و با کاهش هزینه‌ها و همچنین تسویه سریع و همزمان حساب‌ها همراه است.
اما ایران طی سال‌هایی که در تحریم قرار داشت به نوعی ارتباط اغلب بانک‌ها با سوئیفت قطع شد به گونه‌ای که تا قبل از اجرایی شدن برجام در اواخر سال ۱۳۹۴ حدود پنج سالی بود که بانک‌ها در تحریم سوئیفت قرار داشته و ارتباط آنها با این نهاد قطع شده بود، ولی سرانجام طی مذاکرات هسته‌ای و توافق برجام اتصال مجدد به سوئیفت از دستاوردهای آن به شمار رفت. در حالی بانک‌های ایرانی طی این سال‌ها از سوئیفت جدا و دور بودند که برای بازگشت مجدد به آن نیاز به تامین سخت‌افزارها و نرم‌افزارها و همچنین تجهیزات لازم و طی فرآیند اداری خاصی بود، با این حال طولی نکشید که در حدود یک ماه پس از لغو تحریم‌ها بانک مرکزی توانست به سوئیفت متصل شده و در ادامه سایر بانک‌ها نیز به آن راه یافته‌اند.
گر چه آمارهای بروز شده‌ای از تعداد پیام‌های رد و بدل شده از طریق سوئیفت وجود ندارد، اما آخرین آماری که به سال ۱۳۹۵ بر می‌گردد نشان می‌دهد تا قبل از اعمال تحریم‌ها تعداد پیام‌های رد و بدل شده ایران در سوئیفت در سال ۱۳۹۰ به حدود ۹۲ هزار مورد می‌رسید، اما این روند در سال‌های تحریم به صفر رسیده است که بعد از توافقات هسته‌ای برجام و برداشته شدن تحریم سوئیفت، در سال ۱۳۹۵ حدود ۵۸ هزار پیام مبادله شده است.
اگر اروپا بماند باید سوئیفت بماند
در مدت اخیر با توجه به خروج ترامپ از برجام و تعیین مهلت ۱۸۰ روزه برای برگرداندن تحریم‌های ارزی علیه ایران که به طور خاص شبکه بانکی را مورد هدف قرار می‌دهد، موضوع قطع ارتباط بانک‌ها با شبکه سوئیفت خود موجب ایجاد ابهاماتی شده است، چرا که به هر صورت خروج بانک‌های ایرانی از سوئیفت خود در ایجاد روابط کارگزاری و حفظ آن اثرگذار خواهد بود. طرح موضوع با کارشناسان حوزه بانکی در رابطه با آینده ایران در سوئیفت با توجه به شرایط موجود با توضیحاتی همراه است که در اهم آن می‌توان به آن اشاره کرد که در صورت ماندن اروپا در برجام انتظار ادامه حضور در سوئیفت وجود دارد.
در این رابطه جبل عاملی - کارشناس امور بانکی – با اشاره به این‌که شرایط پیش رو و از جمله آینده سوئیفت بستگی به مذاکرات ایران با اروپایی‌ها که در حال انجام است دارد، گفت: سوئیفت بیش از آنکه در دست آمریکایی‌ها باشد در اختیار اروپاست. مسلما آنچه که مورد خواست ما است تضمین ملموس در مورد تداوم برجام و منافع اقتصادی ایران خواهد بود که یکی از آنها سوئیفت است. اگر قرار است اروپا تضمینی به ایران بدهد باید در حوزه بانکی سوئیفت را نیز نگه دارد و این حداقل خواسته ایران در برجام باید باشد.
این کارشناس امور بانکی همچنین به این موضوع اشاره کرد که قطع سوئیفت روال غیرمعمولی را ایجاد می‌کند یادآور شد: اصولا اگر سوئیفت نباشد رابطه ما دیگر غیرمعقول بوده و انگار تحریم شدیم که این حالت مطلوب ما نیست چرا که حتی اگر بانک‌های خارجی بخواهند با بانک‌های ایرانی کار کنند مساله مهم مبادلات پیام‌هاست که اگر سوئیفت نباشد با مشکل مواجه شده و زمانبر خواهد بود.
به گفته وی اگر قرار باشد اروپا در برجام بماند باید سوئیفت برقرار باشد و در صورت قطع ارتباط بانک‌های ایرانی با این نهاد انگار برجام به پایان رسیده است.
اما در سویی دیگر معتمدی – کارشناس امور بانکی – نیز با اشاره به این‌که در هر حالتی تحریم‌های مجدد علیه ایران بر نوع روابط بانکی اثرگذار بوده و مشکلاتی را در نقل و انتقال پول و دارایی‌ها و مجموعه فعالیت بانک‌ها در حوزه بین‌الملل می‌تواند ایجاد کند، گفت: با این حال تصور نمی‌کنم تا هنگامی که برجام جریان دارد و اروپایی‌ها در آن هستند مشکلی در نحوه ارتباطات با سوئیفت وجود داشته باشد و همچنان بانک‌ها می‌توانند از خدمات آن استفاده کنند.
وی افزود: درست است سوئیفت شبکه ارتباط بین‌الملل است، اما در کنار آن باید به اصل موضوع یعنی روابط کارگزاری بانک‌ها و پوشش‌های بیمه‌ای توجه داشت که می‌تواند در صورت اعمال تحریم‌ها تحت تاثیر قرار گیرد. هرچند سوئیفت یکی از استانداردترین روش‌های ارتباطی بانک‌های جهان است، اما می‌توان برای آن جایگزین‌های دیگری را قرار داد ولی در این بین حفظ روابط بانکی از اهمیت بالاتری برخوردار است.
مدیر عامل سابق بانک اقتصاد نوین به موضوع دیگری اشاره کرد و گفت که حتی اگر سوئیفت قطع شود و یا تحریم‌های بانکی برگردند به طور حتم شرایط ما بهتر از قبل از برجام خواهد بود، چرا که در آن زمان تحریم‌ها با مصوبه شورای امنیت و یک اتفاق نظر جهانی بود، اما اکنون اینگونه نیست و راه‌های ارتباطی دیگری می‌توان ایجاد و از آن استفاده کرد.
باید یادآور شد در زمان تحریم‌ها و قطع ارتباط اکثر بانک‌های ایرانی با شبکه سوئیفت بانک مرکزی سامانه سپام را به عنوان جایگزین سوئیفت شبیه‌سازی کرد تا حدی منطبق با استانداردهای آن بود و بانک‌های ایرانی می‌توانستند با طرف‌های مقابل از طریق آن ارتباط برقرار کنند، در واقع کاری که سپام انجام می‌داد نوعی پیام‌رسانی بود و آن طور که مدیران بانک مرکزی پیش‌تر اعلام کردند این سامانه توانسته بود بیش از دهها هزار پیام بین بانکی را منتقل و از مختل شدن کار بانک‌ها در بخش ارزی در داخل کشور جلوگیری کند.