محمد رحمانیان: الهام چرخنده و فرشید نوابی آغازکننده موسیقی نمایش ایران‌اند!
محمد رحمانیان (نویسنده و کارگردان) گفت: دیگر هرگز در رابطه با هیچ معصوم و امامی در تاریخ خودشان نمی‌نویسم. هرگز نمایشنامه زینب را با نام «درخت» چاپ نمی‌کنم. تنها اشارات کوچکی در جهان معاصر خواهم کرد تا بگویم آن اسطوره‌ها هنوز در جهان امروز کاربرد دارند و وقتی به آنها رجوع کنیم پاسخ‌هایی برای امروز ما خواهند داشت.
نشست خبری نمایش «نام تمام مادران» با حضور محمد رحمانیان (نویسنده و کارگردان)، هانا کامکار (بازیگر و همخوان) و جمعی از بازیگران این نمایش در سالن کنش معاصر برگزار شد.
محمد رحمانیان با اشاره به متن نمایش «نام تمام مادران» گفت: پیش از این نمایش «شب سال نو» را نوشته بودم که آن را در ونکورر و در شب سال نو اجرا کردیم. داستان نمایش «نام تمام مادران» دقیقا در همین روزها می‌افتد. در زمانی که در ماه جمادی‌الثانی بر اساس گردش تقویم ماه قمری با ماه اسفند، یکسان شده است و تقریبا بیستم جمادی‌الثانی که ما در نمایش به آن خیلی اشاره می‌کنیم دقیقا با 29 اسفند و شب عید همزمان شده است. برای من این نزدیکی و مقاربت خیلی اهمیت داشت و شاید همین باعث شد این نمایش را بنویسم.
رحمانیان خاطرنشان کرد: آئین‌های اسطوره‌ای که از دل دین اسلام گرفته شده و آئین‌های اسطوره‌ای ایران کهن همدیگر را کامل می‌کنند و بهم پاسخ می‌دهند. دقیقا منظورم اسطوره آناهیتا است که با آئین‌های اسلامی مثل تولد حضرت زهرا در بیستم جمادی‌الثانی تطابق دارند. پیش از این نمایش «مجلس‌نامه» هم این تفاهم را جور دیگری نشان داده بودم. در نمایش «اسب‌ها» هم آئین مهرگان را با آئین مربوط به حوادث عاشورا نمایش دادم. برای من درام‌نویسی و پژوهش در این زمینه خیلی جذاب است.
او با اشاره به داستان این نمایش گفت: داستان در روز چهاردهم جمادی‌الثانی یعنی چند روز مانده به عید و تولد حضرت فاطمه در یک خانه قدیمی در جایی نزدیک مثل شهرک مختارنامه اتفاق می‌افتد. جایی که تلویزیون و سینما فیلم‌هایی می‌سازند. از جمله این فیلم‌ها درباره حضرت زهرا است. این خانه قدیمی که پایگاه استقرار گروه فیلمبرداری شده هشت زن روایت‌های خودشان را از زندگی‌شان برای ما می‌گویند. ارتباط خودشان را با موضوع زنانگی، مادری و همه آن چیزی که در آئین اسطوره‌ای حضرت فاطمه با آن برخورد می‌کنیم.
«نام تمام مادران» نمایشی به شدت زنانه است
محمد رحمانیان نمایش «نام تمام مادران» را نمایشی به شدت زنانه خواند و گفت: اگر دست من بود می‌گفتم آقایان برای دیدن این نمایش نیایند! «نام تمام مادران» نه فقط موضوعی زنانه دارد بلکه درباره بروز احساسات زنانه است. حس‌های زنانه در این کشور کتمان می‌شود. این حس‌ها از یاد برده شده و کمتر اهمیت داده می‌شود.
رحمانیان ادامه داد: بعد از نمایش «خروس» که آن را هم به مادران تقدیم کرده بودم به این فکر می‌کردم که حقیقت گمشده‌ای در مورد زنان تاریخ معاصر وجود دارد که باید آن را بنویسم. هم‌زمانی 20 جمادی‌الثانی با نوروز امسال این امکان را به من داد که از قانون‌های باروری در ایران کهن استفاده کنم و در باستان معاصر به آن بپردازم. یادمان نرود اسطوره‌های کهن ایرانی مثل ناهید، آناهیتا یا زهره خصوصیات خود را با زهرا که به معنای درخشانی و روشنایی است شریک هستند.
این نویسنده و کارگردان یادآور شد: حیف بود این موضوع را با تکیه بر مضمون زنانگی و مادری می‌نویسند. خوشحالم بعد از مدت‌ها چیزی نوشتم که آن را دوست دارم و با گروه به شدت حرفه‌ای روی صحنه می‌آورم.
سینما و تئاتر یک هنر است که از دل هم زاده می‌شوند
رحمانیان در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «نام تمام مادران» مانند فیلم سینمایی «سینما – نیمکت» تلفیقی از سینما و تئاتر است، گفت: در فیلم سینما – نیمکت سعی کردم این را بگویم که سینما و تئاتر دو هنر نیست بلکه یک هنر است که از دل هم زاده می‌شوند. همانطور که در نمایش «مجلس‌نامه» هم قبلاً سعی کردم توضیح دهم که شبیه‌خوانی و مجلس تقلید یک نمایش است که از دل هم زاده می‌شود.
رحمانیان با بیان اینکه آنچه در سینما می‌بینیم مدیون تئاتر و شگردهای تئاتری است، گفت: تفاوت زیادی بین سینما و تئاتر نمی‌بینم. این دو در نحوه روایت با هم فرق دارند اما این تفاوت مانند تفاوت داستان کوتاه با داستان بلند و رمان است که ریشه یکسانی دارند. اگر به سینما رویکردی دارم برخاسته از دل تجربه‌های تئاتری است.
او با اشاره به اینکه استفاده متقابل سینما و تئاتر همیشه وجود داشته است، گفت: به نظر من این کار اتفاق عجیب و قریبی نیست. این هنر گاهی دو بعدی شده و روی صحنه نمایش داده می‌شود و گاهی به صورت سه‌بعدی روی پرده سینما.
الهام چرخنده و فرشید نوابی آغازکننده موسیقی-نمایش ایران‌اند
نویسنده و کارگردان «نام تمام مادران» با اشاره به استفاده از موسیقی در این نمایش مانند موسیقی نمایش‌های پیشین خود گفت: موسیقی همیشه بخشی از روایت در تاریخ ما بوده و در واقع استفاده از آن بازگشت به همه چیزی است که در تئاتر قدیم مثل تئاتر یونان، ژاپن، هند، چین و ایران وجود داشته است و در شبیه‌خوانی ما هم استفاده می‌شده است.
رحمانیان ادامه داد: با استفاده از موسیقی نمایش من کار جدیدی نکردم و از همان تجربه‌های پیشین استفاده کردم. برای مثال برای هنرمندی مثل برشت موسیقی آنقدر مهم بوده که در آثار ترجمه شده او نام آهنگساز کنار نام نویسنده می‌آید.
او استفاده از موسیقی نمایش در کار خود را مربوط به ده سال پیش و نمایش «مسافران» خواند و گفت: تا جایی که به یاد دارم اولین موسیقی نمایش متعلق به فرشید نوایی و الهام چرخنده بود که در تئاتر شهر روی صحنه رفته و همین اصطلاح را داشت؛ در واقع من شروع‌کننده موسیقی نمایش در ایران نیستم.
سالن‌های تئاتر ما از هویت خالی است
رحمانیان در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به تعدد سالن‌های نمایشی در تهران گفت: با این موضوع که سالن‌ها دارای هویت شده‌اند مخالفم. هنوز هیچ سالنی هویت ندارد بلکه صرفاً مکانی برای اجرا هستند. گاهی بعضی از آنها بهتر و گاهی دارای نواقص بیشتری هستند. در حالی که در سال‌های گذشته سالنی مثل سنگلچ، کارگاه نمایش و مولوی هویت داشتند اما امروزه در همه تالارها همه جور نمایشی اجرا می‌شود.
این نویسنده و کارگردان یادآور شد: هیچ سالنی برنامه‌ای برای هویت‌بخشی به تالار یا نمایش‌اش ندارد چرا که گروه‌هایی شروع به سالن‌سازی خصوصی کرده‌اند تا بتوانند آن تئاتری را که می‌پسندند اجرا کنند اما اغلب با شکست مواجه شدند.
رحمانیان خاطرنشان کرد: سالن مولوی که باید متعلق به دانشجویان باشد برای خیلی از دانشجوهای تئاتری قابل استفاده نیست چون به دست تیم بی‌عرضه و خنثی افتاده است که دانشجویان ما که حق‌شان است از این سالن استفاده کنند را محروم کرده‌اند و مولوی هم از هویت قبلی خود خارج شده است.
او با بیان اینکه تئاتر شهر از ابتدا هم هویت نداشت تالار وحدت را هم با از بین رفتن باله و اپرا در ایران دیگر فاقد هویت خواند و گفت: امید ما به سالن‌های خصوصی بود که بتوانند هویت‌بخشی کنند اما این سالن‌ها تنها یک‌سری صندلی هستند البته همین هم بسیار اهمیت دارد چراکه از پارامترهای فرهنگ هر کشوری صندلی‌های تئاتر آن است که وقتی صندلی‌ها اضافه می‌شود یعنی ارتقای فرهنگی رخ داده است اما هویت‌بخشی فرهنگی در هیچ سالنی انجام نشده است.
مشارکت اجتماعی زنان صدر اسلام شگفت‌انگیز است
رحمانیان در پاسخ به سوال خبرنگار ایلنا مبنی بر اینکه چطور شد که علی‌رغم اینکه گفته بود دیگر سراغ موضوعات مذهبی نمی‌رود در نمایش «نام تمام مادران» روایتی از زندگی حضرت زهرا دارد، گفت: این نمایش در دوره معاصر روایت شده و اشاراتی به مضمون زندگی حضرت فاطمه دارد؛ من حضرت زهرا را به عنوان یک فعال اجتماعی می‌شناسم.
این نویسنده و کارگران خاطرنشان کرد: هربار اتفاقی افتاده حضرت فاطمه از خانه بیرون رفته است. ایشان از پیمان مباهله در جریان فعل و انفعالات دوره خود بوده است. یا در ماجرای فدکیه ساکت نمانده، سخنرانی و اعلام حضور کرده است. بارها حرف زده، دعوا کرده و توهین شنیده است؛ این میزان از مشارکت اجتماعی در زنان صدر اسلام برای من بسیار شگفت‌انگیز است.
رحمانیان از حرکات اجتماعی ام البنین بعد از عاشورا به عنوان قیام مدینه یاد کرد و گفت: هرچند ایشان قیام نکرد اما هر سال نشست‌هایی با مادران شهدای کربلا داشته است. یا در واقعه حُره که داستان حرکات اجتماعی ایشان است هیچ کس نمی‌تواند نقش ایشان را نادیده بگیرد. ماجرایی که متاسفانه در سریال مختارنامه از آن به سرعت رد شدند.
رحمانیان خاطرنشان کرد: همانطور که قبلاً گفتم دیگر هرگز در رابطه با هیچ معصوم و امامی در تاریخ خودشان نمی‌نویسم. هرگز نمایشنامه زینب را با نام درخت چاپ نمی‌کنم. حصر خانگی حضرت معصومه را در قم روایت نمی‌کنم. تنها اشارات کوچکی در جهان معاصر خواهم کرد تا بگویم آن اسطوره‌ها هنوز در جهان امروز کاربرد دارند و وقتی به آنها رجوع کنیم پاسخ‌هایی برای امروز ما خواهند داشت.
کارگردان نمایش «نام تمام مادران» با اشاره به ترانه‌های این نمایش گفت: یکی از ترانه‌ها را عبدالجبار کاکائی سروده و ترانه‌سرای دو ترانه دیگر افشین مقدم است که علیرضا افکایر آنها را آماده کرده و سامان احتشامی مسئولیت گسترش ترانه و تبدیل آنها به آوای زمانه برای اجرا در این نمایش را به عهده دارند.
نوشین اعتماد، رویا بختیاری، سیما تیرانداز، الهام دهقانی، سینا رازانی، سانیا سالاری، بهنوش طباطبایی، مبینا طبائی، هانا کامکار، آشا محرابی (به ترتیب الفبا) بازیگران نمایش «نام تمام مادران» هستند که از سوم اسفند در سالن کنش معاصر روی صحنه می‌رود.