می‌توانیم روی نیروی متخصص کار در کشورمان حساب کنیم / موضوع در اقتصاد بین‌المللی دیگر تنها صادر کردن کالا نیست
با شهریار شهیر برزگر، کارآفرین و نظریه‌پرداز حوزۀ فرانچایز، دربارۀ مسئلۀ بازار کار و تولید ثروت و در نتیجه رونق اقتصادی به گفت‌وگو نشستیم. او معتقد است تولید خدمات یکی از راه‌هایی است که می‌تواند موتور تولید کالا را هم در ایران روشن کند.
واضح است که شرایط اقتصادی کشورمان این روزها بسیار پیچیده است. شهریار شهیر برزگر، کارآفرین و متخصص فرانچایز، یکی از کسانی است که می‌تواند با توجه به دو دهه تجربه، تحلیل‌های خود را ارائه دهد.
او معتقد است گرچه همۀ ارکان حکومت این‌روزها پیگیر موضوع حمایت از تولید داخلی هستند، اما هنوز موانع زیادی سر راه جذب سرمایه برای تولید وجود دارد. او در تشریح این گزاره توضیح می‌دهد: «اگر بخواهیم شفاف حرف بزنیم، باید بگوییم مسئله این است که روش‌های جذب سرمایه یا تشویق سرمایه‌های داخلی و خارجی، سنتی است و نمی‌تواند به اندازۀ کافی صاحبان سرمایه و فکر و ایده را اقناع کند.»
اما راهکار این فعال اقتصادی چیست: «مقام معظم رهبری جایی در بیانات خود دربارۀ اهمیت کارآفرینان در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی می‌گویند "یک فعال اقتصادی دغدغه‌مند است، در واقع این حقیقت را اعلام می‌کند که ظرفیت پیشرفت در کشور وجود دارد و باید موانع آن را رفع کرد." بنابراین مهم است که ما خودمان به فکر رونق اقتصادی در کشور باشیم و منتظر دستور از بالا نمانیم. به تنوع روش‌ها بیاندیشیم و سعی کنیم بازار ایران را برای سرمایه‌گذاران جذاب کنیم تا تصمیم بگیرند پول خود را به جای سرمایه‌گذاری بر اقتصاد مبتنی بر واسطه‌گری، روی تولید متمرکز کنند.»
شهریار شهیر، شاهد این مدعا را رشد بازار بورس در سال‌های اخیر می‌داند و معتقد است که اگر سرمایه‌گذاری در بورس تبدیل به یکی از گزینه‌های صاحبان سرمایه‌های خرد و کلان شده است، پس می‌توان روی بازارهای دیگر هم تمرکز کرد و سرمایه برایشان جذب کرد.
شهیر، کارآفرین کشورمان، توضیح می‌دهد: «سرنوشت سرمایه‌گذاری‌های خرد و متوسط بسیار مبهم است و کسی نمی‌تواند با اطمینان روی موفقیت سرمایۀ خود حساب کند. کارآفرینان نیز نمی‌توانند نظر سرمایه‌های سرگردان بازار را جلب کنند؛ چراکه ریسک بازار امروز بالاست. به زبان ساده سرمایه‌گذار به صاحب فکر و ایده اعتماد نمی‌کند.»
او در تشریح نظرش می‌گوید: «تأکیدم روی سرمایه‌های خرد و متوسط است، زیرا مشکلات اقتصادی این سال‌ها بیشتر روی آنها تأثیر گذاشته است. مشکل بزرگ ما امروز این است که نمی‌توانیم آنها را جهت دهیم. این است که سرمایه‌ها یا در بانک‌ها انباشته شده‌اند و یا به سمت بورس رفته‌اند. حتی بسیاری از سرمایه‌های بالقوه هم رفته‌اند به سمت کالاهای سرمایه‌ای مانند خودرو که هیچ سودی برای اقتصاد ندارند.»
شهیر برزگر در ادامه این‌گونه توضیح می‌دهد: « همه روی این موضوع اتفاق نظر داریم که تولید (کالا و خدمات) موتور متحرک اقتصاد پویا است. اگر دنبال ثروت پایدار و افزایش میزان اشتغال هستیم باید به سمت کارآفرینی برویم. مقام معظم رهبری بارها گفته‌اند که "کارآفرینی یک عبادت است؛ یک کار باارزش است؛ یک ارزش‌آفرینی است."»
شهیر که خود یکی از کارآفرینان بخش خصوصی در زمینۀ کالای خدماتی است، در ادامۀ گفت‌وگوی حاضر، بحث را به همین سمت می‌برد: «سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی و به خصوص خدمات، شاید یکی از مهم‌ترین فرصت‌هایی است که در اختیار سرمایه‌گذاران واقعی قرار دارد تا بتوانند سرمایه‌شان را در کانال درستی هدایت کنند. این علاوه بر صرفه و سود اقتصادی برای سرمایه‌دار، زنجیرۀ خدماتی در کشور ایجاد می‌کند که خود نیاز به راه‌اندازی موتور تولید کشور دارد. و مگر ما همین را نمی‌خواهیم؟»
تولید خدمات پولساز‌تر از تولید کالا است
او توضیح می‌دهد: «فراموش نکنیم که ارزش خلق شده در صنعت خدمات بسیار بیشتر از تولید است و می‌تواند ارزش خلق شده در تولید را هم افزایش دهد. بهترین و در دسترس‌ترین مثال مربوط به صنعت پوشاک است. فرض بگیرید کارخانه‌ای تأسیس کردیم که بهترین پارچه را تولید کرد و در کنارش هم توانستیم پوشاک باکیفیت تولید کنیم. آیا این به تنهایی تضمین فروش و تولید ثروت بومی دارد؟ من به شما می‌گویم خیر!»
اما چرا؟ «زنجیره‌ای از مشاغل خدماتی هستند که باید این کالا را حمایت کنند تا به دست مشتری برسد. از خرده‌فروشی تا برندسازی و بازاریابی و حتی خدمات پس از فروش. درواقع حقیقت بازار امروز این است که صنعت تولید در کنار صنعت خدمات و پابه‌پای آن حرکت می‌کنند تا تولید ارزش افزوده کند.»
شهیر نگاهی اختصاصی به مشخصه‌های بارز بازار ایران دارد و می‌گوید: «ما امروز جمعیت جوان تحصیل‌کرده‌ای داریم که دارد به سمت میان‌سالی می‌رود. آنها نیروی انسانی بسیار خوبی برای مشارکت در زمینۀ صنایع خدماتی هستند و می‌توانند برای کشور خودمان و بازارهای منطقه تولید محتوای خدماتی کنند.»
او ادامه می‌دهد: «بنابراین من می‌خواهم نگاهی متفاوت به مسئلۀ رونق تولید داشته باشم. اگر تا امروز مدام تأکید روی تولید کالای داخلی بود، بد نیست روی رونق خدماتی همچون سلامت و زیبایی (که تخصص من است)، گردشگری، ورزش، رستوران‌داری، خرده‌فروشی، آی‌تی، بازاریابی و... هم حساب کنیم.»
فرانچایز از کم‌ریسک‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری است
اما شهریار شهیر برزگر، خود متخصص فرانچایز است. بنابراین از او خواستیم فرصت‌های شغلی این حوزه را برایمان تشریح کند. او ابتدا این موضوع را مشخص کرد که فرانچایز، از زیرشاخه‌های صنعت خرده‌فروشی است و باید در همین شاخه بررسی شود.
سپس توضیح داد: «صنعت فرانچایز، در ایران با نام صنعت زنجیره‌ای شناخته می‌شود. این صنعت با الگوهای متنوع در حوزه‌های مختلف، علی‌رغم همۀ پیچیدگی‌ها، تبدیل شده به کسب و کاری تثبیت‌شده و قابل اطمینان. از همین روست که سرمایه‌گذاران خرد و متوسط بازار هم به خاطر کم ریسک بودن این صنعت، به آن اقبال دارند و این الگو امروز در کشور به الگویی قابل تکثیر تبدیل شده است.»
او گفت: «بگذارید از قابل لمس‌ترین موضوع مثال بیاورم: صنعت رستوران‌داری. سرمایه‌گذار لازم نیست برای تأسیس یک رستوران خوب ماه‌ها و شاید سال‌ها آموزش ببیند و آزمون و خطا کند. چون آزمون و خطا درواقع نشان می‌دهد کار پرریسک است. بنابراین می‌آید شعبه‌ای از یک رستوران فرانچایز را می‌خرد یا اجاره می‌کند.»
شهیر ادامه می‌دهد: «با این خرید امن، او پکیجی از موفقیت‌های آن رستوران را به دست می‌آورد. درواقع فرمول موفقیت را پیشاپیش می‌خرد. او به عنوان مدیر رستوران، درواقع مجری الگوهایی است که به قول معروف جوابشان را پس داده‌اند. می‌داند چطور باید مواد اولیه‌اش را تأمین کند یا چه دکوری نصب کند و چه نرم‌افزارهایی به کار گیرد.»
شهریار شهیر، بیش از 15 سال است که فرانچایزهای موفقی راه‌اندازی کرده است و برندهای خارجی را وارد صنعت بهداشت و زیبایی کشور کرده است. او صاحب برند هوپو است و چهار کتاب در زمینۀ استانداردسازی فرانچایز در ایران تدوین کرده است و درواقع یک کارآفرین موفق است. بنابراین شنیدن این نکته از زبان او شاید برای سرمایه‌گذار این حوزه امیدوارکننده باشد که: «در دنیا رقابت شدیدی برای صدور فرانچایزهای موفق به کشورهای دیگر در جریان است. زیرا، فقط حق فرانچایز از یک شعبه در کشور دیگر (که درصدی از عواید و فروش یک شعبه از فرانچایز است) اثر ۳۷ به ۱ بر توازن تجاری یک کشور بر کشور دیگر دارد.»
از او می‌خواهیم یکی دیگر از مثال‌هایش را برایمان بیاورد. او به امریکا اشاره می‌کند: «صنعت فرانچایز فقط در آمریکا، یک صنعت با حجم نزدیک به یک تریلیون دلار است که نزدیک به ۱۰ میلیون نفر در آن شاغل هستند. سالانه نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر هم به فعالان آن اضافه می‌شوند. این ارقام حیرت‌انگیز هستند.»
نبود فرانچایز بین‌المللی را تبدیل به فرصت کنیم
اما موضوع در اقتصاد ایران فرق دارد و این صنعت سهم بسیار کمی در تولید ثروت در کشورمان دارد. دلایل این موضوع را از شهیر جویا می‌شویم: «اگر بخواهم یک لیست از دلایل ناموفق بودن صنعت فرانچایز در کشور بگویم، باید به نبود استانداردهای لازم، نبود آموزش‌های جهانی، فعال نبودن فرانچایزهای جهانی در ایران، ضعف سیاست‌گذاری و حمایت دولتی و از طرفی ضعف در هدایت سرمایه‌های خرد و متوسط به سمت آن اشاره کنم.»
اما همه‌چیز که ناامیدکننده نیست؟ ما مطابق رهنمود‌های رهبری قرار است تهدیدها را تبدیل به فرصت کنیم. برای همین است که شهریار شهیر می‌گوید: «ما از حضور فرانچایزهای بزرگ در کشور محرومیم و نمی‌توانیم روی انتقال تجربه و دانش آنها حساب کنیم. ولی در عین حال می‌توانیم روی فرانچایزهای جایگزین داخلی و درواقع بومی‌سازی این صنعت سرمایه‌گذاری کنیم تا از عواید اقتصادی آن بهره‌مند شویم. یادتان باشد که قبلاً گفتم ما نیروی انسانی خلاق و صاحب دانش در این زمینه در کشور داریم.»
تخصص شهریار شهیر، مبحث استانداردسازی فرانچایز است. اما این تخصص کجا به کار ما می‌آید؟ خودش معتقد است: «این صنعت صنعت استانداردها و فرمول‌ها و فرایندهای از پیش تعیین شده است. همین استانداردها و فرمول‌هاست که ریسک آن را پایین می‌آورد. امروز وقت آن نیست که در اقتصاد ایران به سراغ آزمون و خطا در زمینۀ تولید فرمول و استانداردها برویم. بلکه باید از استانداردهای جهانی فرانچایز الگوبرداری کنیم تا بتوانیم ریسک سرمایه‌گذاری را برای صاحبان سرمایه‌های خرد و متوسط به صفر نزدیک کنیم.»
