سرگردانی دولت رئیسی در واردات خودرو

طبق فرمان هشت‌ماده‌ای رئیس‌جمهور، خردادماه۱۴۰۱ به‌عنوان آخرین فرصت رفع موانع قانونی و اجرایی واردات خودرو تعیین شد. این در شرایطی است که با گذشت یک‌ماه از مهلت مقرر نه تنها وارداتی صورت نگرفته است، بلکه آیین‌نامه ورود خودروهای خارجی به کشور نیز در کما قرار دارد. طی هفته‌های پایانی بهار ۱۴۰۱ با پمپاژ اخبار مثبت مربوط به آزادسازی واردات خودرو، بازار در انتظار عملیاتی شدن فرمان رئیس‌جمهور به سر می‌برد. این وضعیت اما با اتمام مهلت مقرر (پایان آخرین ماه بهاری) و در کنار وعده‌های بی‌حاصل ابلاغ آیین‌نامه، بازار خودرو را در تیرماه در شرایط بلاتکلیفی قرار داد. به‌طوری‌که هم‌اکنون رکود معاملات بر این بازار سایه انداخته است. در این زمینه برخی اخبار غیررسمی از مخالفت سیاستگذار ارزی با واردات خودرو خبر می‌دهد و برخی دیگر نیز از تحرکاتی برای امتیازگیری و محدود کردن واردات در راستای گارانتی تولید داخل تاکید دارد. این در شرایطی است که انتظارات تورمی ناشی‌از ناامیدی نسبت‌ به آزادسازی ورود خودروهای خارجی می‌تواند منجر به آشفتگی و التهاب در دیگر بازارها شود.

خودرو در پارکینگ بلاتکلیفی

در یک هفته گذشته اخبار متنوعی از بازار و صنعت خودرو منتشر شد. از رکورددار شدن تولید خودرو همراه با رشد ۱۸درصدی تا حذف سه خودرو از چرخه تولید خودروسازان و در نهایت قطعیت واگذاری سهام دو خودروساز بزرگ کشور. اما تاثیر این اخبار بر بازار و تقاضای خودرو در هفته گذشته چه بوده است؟ بازار این هفته خودرو با وجود این اخبار یک بازار رکودی بود که افزایش قیمت محسوس یا افزایش تقاضایی در آن دیده نمی‌شد. سعید موتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران خودروی تهران، مهم‌ترین عامل این رکود را بلاتکلیفی واردات می‌داند و در مقابل علیرضا پورحسنی، فعال بازار خودرو، قرعه‌کشی این هفته خودرو به قیمت کارخانه را عامل مهم‌تری در این زمینه قلمداد می‌کند.

سخنگوی وزارت صمت سه روز قبل اعلام کرد خودروسازی با رشد ۱۸درصدی در خردادماه رکورددار رشد در تولید کشور شد. علاوه بر این موضوع، واگذاری سهام مدیریتی دولت در ایران‌خودرو و سایپا از اخبار مناقشه‌برانگیز هفته جاری بود. برخی معتقد بودند که این موضوع به کاهش تصدی‌گری دولت کمک می‌کند و در مقابل برخی شرایط فعلی را برای چنین واگذاری‌ای مناسب نمی‌دانستند. ثبت‌نام بیش از ۶میلیون نفر در سامانه یکپارچه خودرو برای حدود ۷۶هزار و ۷۰۰ خودرویی که قرار است در این مرحله پیش‌فروش شود  نیز از اخبار قابل‌توجه هفته گذشته بود. به نظر می‌رسد این استقبال گسترده نه صرفا از طرف مصرف‌کنندگان بلکه از سوی سرمایه‌گذارانی صورت گرفته که بازار خودرو به دلیل اختلاف قیمت کارخانه و بازار، برای آن‌ها همچنان جذابیت دارد. در این بین نه تنها خودرو بلکه فروش حواله این شبه‌لاتاری نیز می‌تواند برای آنها حدود ۴۰میلیون تومان سود بی‌دردسر به همراه بیاورد.

روز دو‌شنبه نیز خبر خداحافظی سه خودروی ارزان‌قیمت تیبا، سمند و ساینا از چرخه تولید خودروسازان توسط وزارت صمت اعلام شد. خبری که به نظر می‌رسد برای بخش بزرگی از متقاضیان خودرو، خبر نگران‌کننده‌ای باشد. با جایگزینی هایما و شاهین و چند خودروی دیگر که در رده قیمتی بالاتری هستند، تقاضای بخش عمده‌ای از اقشار جامعه برای خودروی ارزان‌قیمت نادیده گرفته می‌شود.

با این حال به نظر می‌رسد هیچ‌یک از این موارد در یک هفته گذشته تاثیر مستقیمی روی بازار نداشته است. گذشت یک ماه از تابستان نیز عامل دیگری است که در سال‌های گذشته باعث افزایش میزان تقاضا در بازار می‌شد، اما رکود جاری در معاملات نشان می‌دهد که حتی سفرهای تابستانی نیز محرک خوبی برای افزایش معاملات خودرویی نبوده است. گرچه در آستانه ماه محرم هرساله شاهد کاهش میزان تقاضا در بازار خودرو بودیم، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد رکود در بازار خودرو نه تنها قیمت‌ها را متاثر از خود نکرده بلکه با وجود عوامل مختلف تقریبا افزایش قیمتی نیز دیده نمی‌شود.

 واکنش بازار به رشد تولید

سعید موتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران خودروی تهران، در مورد ادعای افزایش چشمگیر تولید خودرو به دنیای اقتصاد گفت: اگر چنین افزایش عرضه‌ای که در مورد آن صحبت می‌شود واقعا رخ می‌داد مسلما باعث کاهش قیمت و افزایش تقاضا می‌شد، اما چنین اتفاقی در بازار مشاهده نمی‌شود و بازار نیز واکنشی به ادعای رشد خودرو نشان نداده است.  وی در  ادامه تاکید می‌کند که در سه سال گذشته پاسخ مناسبی به تقاضای بازار داده نشده است که مهمترین دلیل آن کمبود عرضه است. بنابراین چنین رشدی باید بازار ملتهب خودرو را آرام می‌کرد که چنین موردی مشاهده نشده است. به اعتقاد وی اگر عرضه ماهانه ۱۳۰هزار خودرو محقق شود، تقاضای یک‌میلیون و ۶۰۰هزار دستگاهی خودرو در سال را پاسخ داده و می‌تواند مشکل این بازار را حل کند.

موتمنی همچنین می‌گوید طی دو ماه گذشته قیمت خودرو در بازار نوسانات زیادی نداشته است. حتی نوسانات ارزی و رسیدن نرخ دلار به بیش از ۳۱هزار تومان نیز نتوانست قیمت خودرو در بازار را چندان تکان دهد. این درحالی است که پیش از این نرخ دلار از مهم‌ترین بازیگران تغییر قیمت در بازار خودرو بود.

موتمنی معتقد است دلیل عمده این رکود انتظار بازار برای تعیین‌تکلیف واردات است و متقاضیان ترجیح می‌دهند واردات خودرو صبر کنند تا بلکه با بودجه خود محصول با‌کیفیت‌تری خریداری کنند و حتی با وجود واردات، قیمت خودرو کاهش پیدا کند. طبیعی است در این شرایط بلاتکلیفی مصرف‌کنندگان برای خرید خودرو اقدام نکنند.

علیرضا پورحسنی، فعال بازار خودروی تهران، دلیل این رکود را مجموعه‌ای از اتفاقات و اخبار موازی می‌‌داند. به اعتقاد وی از بارزترین عوامل موجود در هفته گذشته موضوع ثبت‌نام خودرو بود که متقاضیان را مجاب کرد پیش از اقدام به خرید در بازار آزاد، شانس خود را برای برنده شدن در قرعه‌کشی خودرو و خرید آن به قیمت بسیار ارزان‌تر امتحان کنند. کاهش حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومانی نرخ ارز در چند روز گذشته، سفر رئیس‌جمهور روسیه به ایران و امید به توافقاتی که تاثیر مثبت بر بازار خودرو بگذارد و همچنین تعطیلی‌ها و سفرها از دیگر عواملی بود که پورحسنی آنها را در وضعیت هفته گذشته بازار خودرو موثر می‌دانست.

 تاثیر توقف تولید خودروهای پرطرفدار

حذف تولید تیبا، سمند و ساینا از روند تولیدی خودروسازها می‌تواند بازار خودرو را تحت تاثیر خود قرار دهد. با توجه به تقاضای بالای این خودروها ممکن است با عدم عرضه آنها تقاضای مضاعف به بازار وارد شود. با این حال پورحسنی معتقد است چنین فشاری بعید است به بازار وارد شود، چراکه صرف نظر از خودروهای جایگزین که از طرف وزارت صمت مطرح شده است، خودروهای دیگری مثل کوییک می‌توانند جایگزین این خودروها شده و با عرضه مناسب می‌توانند فشار واردشده را خنثی کنند و عرضه آنها هم‌‌اکنون نیز خوب است. برای سمند نیز شاهین می‌تواند جایگزین باشد. گرچه مسلما این موضوع در بازار بی‌تاثیر نیست، چراکه خودروهای حذف‌شده در بازار شناخته‌شده بودند و مشتریان خاص خود را داشتند و حذف آنها به طور حتم یک گپ در بازار ایجاد می‌کند، اما خودروسازها می‌توانند آن را با عرضه خودروهایی که در همان رده قیمتی باشند، مدیریت کنند.

با این وجود موتمنی می‌گوید حتی خودروهای جایگزین هم قیمت بالایی ندارند اما به شکل عجیبی در ایران قیمت زیادی به خود می‌گیرند. مثال او برای این موضوع خودروی هایما است که قیمت آن در بازارهای جهانی کمتر از ۲۰هزار دلار است اما در ایران به بیش از ۳۳هزار دلار می‌رسد. وی این سوال را مطرح می‌کند که چطور واردات قطعات و مونتاژ این خودروها در داخل کشور می‌تواند قیمت آنها را تا این اندازه افزایش دهد؟ موتمنی نیز با پورحسنی موافق است که در مجموع حذف این خودروها نمی‌تواند تاثیر زیادی در بازار داشته باشد، چراکه تا خودروهایی که خودروسازان متعهد به تحویل آنها هستند تمام شود بازار، خودروی جایگزین خود را پیدا می‌کند، همانطور که در حذف پراید و جایگزینی تیبا این اتفاق رخ داد. او همچنین با انتقاد از کیفیت خودروها می‌گوید در ایران مشتریان دو بار پول خودرو را پرداخت می‌کنند، یک بار زمانی که آن را می‌خرند و یک بار هم موقع تعویض قطعات، چراکه خیلی زود خودروهای داخلی نیاز به قطعه پیدا می‌کنند؛ در حالی که این نیاز در برندهای بین‌المللی مانند کیا و تویوتا تا ۱۰۰هزار کیلومتر خود را نشان نمی‌دهد. وی معتقد است خودرو در زندگی شهری نقش کالای اساسی را دارد و باید به آن توجه شود، اما متاسفانه این بازار مدت‌هاست که در بلاتکلیفی‌های مختلف به سر می‌برد. وی ادامه می‌دهد: وقتی خودروساز در شرایطی قرار می‌گیرد که برای  عرضه ۷۶هزار دستگاه خودرو، ۶میلیون نفر صف می‌کشند، دیگر دلیلی ندارد که به فکر ارتقای کیفیت باشند بلکه تنها به رفع تعهدات خود فکر می‌کنند.

 قیمت‌ها در بازار

قیمت‌ خودرو در بازار در یک هفته اخیر تقریبا نوعی ثبات را نشان می‌دهد، به طوری که قیمت بسیاری از خودروها از ابتدای هفته هیچ تغییری نکرده و قیمت برخی از آنها نیز تغییرات بسیار جزئی داشته است. برای مثال قیمت پراید ۱۱۱  در روز شنبه ۲۵ تیر و چهارشنبه ۲۹ تیر یکسان و حدود ۲۰۴میلیون تومان بوده است. در همین مدت زمان قیمت پژو ۲۰۶ تیپ ۲ از ۳۰۲میلیون تومان به ۳۰۳میلیون تومان رسیده است. می‌توان گفت حدود تغییرات قیمت در بازار برای خودروهای داخلی حدود ۱ درصد بوده است.

در همین بازه زمانی از میان خودروهای تولیدی ایران‌خودرو قیمت سمند LX از ۳۰۷میلیون تومان به ۳۱۰میلیون تومان، پژو ۲۰۷ دنده‌ای ۳۹۸میلیون تومان به ۳۹۶میلیون تومان و هایما S۷ توربو از ۹۱۵میلیون تومان به ۹۱۰میلیون تومان رسیده و  پژو پارس روی ۳۴۰میلیون تومان، پژو ۴۰۵ روی ۲۹۵میلیون تومان ثابت مانده است. همچنین در این زمان بین خودروهای تولیدی سایپا، تیبا از ۲۰۱میلیون تومان به ۲۰۲میلیون تومان، تیبا ۲ از ۲۰۸میلیون تومان به ۲۰۹میلیون تومان، کوییک دنده‌ای از ۲۱۱میلیون تومان به ۲۱۶میلیون تومان، و کوییک R از ۲۲۱میلیون تومان به ۲۲۳میلیون تومان رسیده و قیمت ساینا دنده‌ای EX  روی ۲۱۲میلیون تومان و شاهین روی ۳۷۰میلیون تومان ثابت مانده است.

به نظر می‌رسد ثبات قیمت‌ها در بازار ناشی از نوعی رکود و سکون باشد که در آن با وجود عوامل گوناگون که می‌توانند موجب افزایش قیمت شوند، روند صعودی دیده نمی‌شود. این رکود می‌تواند از عوامل مختلفی سرچشمه بگیرد اما علت آن هرچه باشد نشان از بلاتکلیفی بزرگ در این بازار دارد. این بلاتکلیفی چه از عدم تعیین تکلیف واردات خودرو و تعویق صدور آیین‌نامه آن از طرف وزارت صمت باشد و چه انتظارات تغییر نرخ دلار و چشم بستن به نتایج مذاکرات سیاسی و بین‌ا‌لمللی و چه حتی به علت برگزاری قرعه‌کشی خودرو، اتفاق مثبتی را برای بازار خودروی کشور رقم نمی‌زند.