چرا اصلاح قیمت بنزین در ایران شکست خورد؟

افزایش قیمت‌هایی که با تاخیر و بعضا به صورت ناگهانی (آبان ۹۸) انجام شده همواره از تقاضا عقب بوده است و جز هزینه‌های اجتماعی چیزی به بار نیاورده است.

بررسی ریشه‌های این سیاست شکست‌خورده به سه عبرت مهم می‌انجامد. اول، هرگونه رویه اصلاحی که در حامل‌های انرژی انجام می‌شود باید با اطلاع‌رسانی به مردم و روشن کردن افکار عمومی انجام شود، در غیر این صورت هزینه‌های اجتماعی اعتراضات غیرقابل جبرانی به بار می‌آورد و مسیر اصلاحی را تا سال‌ها مسدود می‌کند. دوم، اگر به سوی شناور شدن قیمت‌ها حرکت نشود، اصلاح قیمت‌ها یک داستان تکراری می‌شود که نه تنها مانند زخمی کهنه در اقتصاد ایران رخنه می‌کند، بلکه به مرور همراهی مردم با آن کمرنگ می‌شود. سوم، عدم به تعویق انداختن اصلاح قیمت‌ها و سرکوب طولانی‌مدت آن است؛ زیرا نتیجه آن یک افزایش ناگهانی است که ابعاد تلخی به همراه دارد. ضمنا یارانه‌ای است که مابه‌ازای این اصلاحات انجام می‌شود باید به گونه‌ای تنظیم شود که بتواند در صورت نوسان منابع درآمدی به افزایش نقدینگی (یا در اصطلاح به چاپ پول) منجر نشود.

سهم هر ایرانی از یارانه سیاه

طبق آخرین آمار سازمان بین‌المللی انرژی در سال ۹۷ حدود ۶۹ میلیارد دلار یارانه انرژی در ایران داده شده است که بالاتر از عربستان و چین رتبه نخست جهان را داشتیم. محاسبات نشان می‌دهد این یارانه برای مجموع بنزین، گازوئیل، گاز طبیعی و برق به ۱۰۶ میلیارد دلار در سال رسیده است که یعنی برای هر نفر بیش از ۳۸ میلیون تومان. پس اگر این یارانه به صورت نقدی به شهروندان تخصیص می‌یافت یک خانوار چهار نفره ماهی ۱۳ میلیون تومان عایدی داشت. نگاهی به رفاه خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد چنین هزینه‌کردی یک سیاست نادرست و شکست‌خورده به نظر می‌رسد.

تغییرات ۵۸ ساله قیمت بنزین

سال ۱۳۴۳ قیمت هر لیتر بنزین در آمریکا ۸ سنت بوده و در ایران ۵ ریال. نرخ دلار نیز در آن سال ۷۶ ریال بوده است. در مهر ۱۴۰۱ قیمت هر لیتر بنزین در آمریکا به ۱.۰۵ دلار رسیده (۱۳ برابر)، نرخ دلار بیش از ۳۲۰ هزار ریال (۴۲۲۰ برابر) و قیمت رسمی بنزین به ۳۰ هزار ریال (۶ هزار برابر) شده است. یعنی معادل ریالی قیمت بنزین در آمریکا قریب به ۵۶ هزار برابر شده، حال آنکه قیمت ریالی آن در کشورمان فقط ۶ هزار برابر شده است. مساله‌ای که نشان می‌دهد یارانه بنزین تا کجا پرداخت می‌شده است.