انتخابات؛ مشارکت ملی و همبستگی میلیونی

حضور فعالانه مردم یک کشور در عرصه های اجتماعی و سیاسی نشان از سرزندگی و پویایی آن جامعه است. همچنین این مشارکت می تواند حاکی از وجود روحیه امید به آینده و اعتماد به توانایی های مسئولان برای حل مشکلات و پیشرفت کشور باشد.

مشارکت سیاسی و حضور در فرایند انتخابات موجب اتحاد، انسجام ملی و اعتماد سیاسی میان مردم به یکدیگر و به ویژه به کارگزاران و مسئولان می شود. از طرف دیگر هرچه این مشارکت بیشتر باشد باعث دلگرم تر شدن آن ها در پیگیری مطالبات مردمی و پیشرفت کشور می شود.

امروزه مشارکت مردم در انتخابات نمادی از حمایت و پشتیبانی از نظام حاکمی است که در آن زندگی می کنند. در واقع هر چه این مشارکت سیاسی پررنگ تر باشد میزان دلبستگی و طرفداری شهروندان از آن نظام حکومتی نیز بیشتر می شود.

یکی از اصول مردمسالاری (دموکراسی) مشارکت سیاسی مردم در امور گوناگون کشور به ویژه انتخابات است. با توجه به روند جهانی شدن و وابستگی بیش از پیش کشورها و حتی روند مهاجرت شهروندان، مشارکت و همکاری سیاسی بیشتر از گذشته در سرنوشت ملت- دولت ها نقش آفرین شده است. اکنون این امر از نگاه جامعه بین الملل نیز اهمیت فراینده ای می یابد.

**مفهوم مشارکت سیاسی

مشارکت سیاسی و اجتماعی به حضور فرد در اجتماع و همکاری با جمع در تصمیم گیری هایی است که به سرنوشت همگان مربوط می شود.

مشارکت سیاسی به فعالیت های مستقیم و یا غیرمستقیمی اطلاق می شود که از طریق آن، شهروندان نفوذ خود را برای تعیین رویکردهای آتی کشور خود بیان می کنند. آن ها در این فرایند قدرت سیاسی را میان افراد و گروه های جامعه توزیع می کنند. در این چارچوب همه شهروندان و گروه های فعال و خواهان مشارکت سیاسی، از حق انتخاب، تصمیم گیری، سیاستگذاری، ارزیابی، انتقاد، اعتراض، اظهارنظر و رأی دادن بهره مند می شوند.

«آنتونی گیدنز» جامعه شناس برجسته انگلیسی عوامل موثر گوناگونی را در تقویت جامعه مدنی بر می شمرد که مشارکت در حکومت و جامعه مدنی، تجدید حیات اجتماعی و درگیرکردن مردم در حیات اجتماعی از جمله آن ها است.

مشارکت سیاسی به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم صورت می پذیرد. مشارکت مستقیم به مفهوم دخالت در تعیین سرنوشت با انتخاب و نظارت بر نظام سیاسی حاکم به صورت رای دادن در چارچوبی فراگیر است. مشارکت غیرمستقیم اما راهکاری برای دخالت مردم در امور سیاسی از طریق مشارکت در فعالیت های حزبی است.

دولت ها راهکارهای متفاوتی را برای جلب مشارکت عمومی و سیاسی مردم به کار می گیرند. تبیین مبانی دینی و گسترش آن در جامعه، اطلاع رسانی و بالابردن سطح آگاهی مردم، جلوگیری از تسلط گروه های صاحب نفوذ، وجود احزاب، فرهنگ سازی و برانگیختن اعتماد عمومی از مولفه های اصلی آن هستند.

اگرچه برای مفهوم مشارکت سیاسی سطوح گوناگونی بر شمرده می شود اما مهمترین آن ها عبارتند از رأی دادن، کسب اطلاعات سیاسی، شرکت در جلسات و محافل سیاسی، عضویت در احزاب سیاسی و فعالیت برای فرد یا حزب سیاسی و شرکت در رقابت ها و مبارزه های سیاسی.

به عبارت دیگر بسیاری از اندیشمندان سیاسی، رای دادن و مشارکت در انتخابات را نوعی حضور و دخالت مستقیم در امور سیاسی جامعه می دانند که می تواند بر تمام شئون جامعه تاثیرگذار باشد. این همکاری و حضور با عنوان مشارکت سیاسی شناخته می شود.

**مشارکت سیاسی در جهان

برگزاری انتخابات از نشانه های وجود مردمسالاری در کشورها به شمار می رود. تا چندی پیش کشورهای مختلف محدودیت هایی را برای مشارکت سیاسی گروه ها و افراد به اجرا در می آوردند. تا دهه های نخستین قرن بیستم حتی محدودیت های جنسیتی شدیدی در موضوع مشارکت سیاسی اعمال می شد و از ورود زنان در پای صندوق های رأی جلوگیری می کردند. کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلیس، فرانسه و سوئیس از جمله کشورهایی بودند که به زنان اجازه مشارکت سیاسی نمی دادند. با گذشت زمان بر میزان حضور و اهمیت زنان در اجتماع افزوده و نادیده گرفتن حقوق آن ها به تدریج مذموم شمرده شد.

به طور کلی میزان مشارکت مردم در انتخابات در کشورهای مختلف متفاوت است. به عنوان نمونه در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه که دو روز گذشته برگزار شد 69 درصد از فرانسویان واجد شرایط در انتخابات شرکت کردند.

میزان مشارکت مردم آمریکا در انتخابات ریاست جمهوری این کشور بین 50 تا 60 درصد است. به طور کلی نزدیک به 40 درصد از مردم این کشور در انتخابات شرکت نمی کنند. میزان مشارکت در سال 2000 حدود 51 درصد، در سال 2004 بیشتر از 56 درصد بود. در سال 2008 این میزان به 58 و در سال 2012 به کمتر از 50 درصد کاهش یافت. میزان مشارکت آمریکایی ها در آخرین انتخابات ریاست جمهوری این کشور در سال 2016 حدود 55 درصد بود.

برخی کشورها هم شرکت در انتخابات را اجباری می کنند و برای آن تنبیه و تشویق هایی را در نظر می گیرند. به عنوان نمونه هلند از جمله کشورهایی بود که سابقه اجبارسازی مشارکت سیاسی را اجرا کرد اما سپس آن را اختیاری کرد. در اولین انتخاباتی که هلند به صورت اختیاری برگزار کرد مشارکت مردم حدود 20 درصد بود حال آنکه در دوره مشارکت اجباری ار انتخابات این آمار 90 درصد بود.

**مشارکت سیاسی در ایران

انتخابات در ایران نیز سابقه ای طولانی دارد. نخستین انتخابات در ایران پس از مشروطیت البته با محدودیت هایی برای شرکت کنندگان برگزار شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تغییر شرایط اجتماعی و سیاسی، موضوع مشارکت جویی در عرصه های گوناگون ایران نیز تغییر کرد.

از همان ماه های نخستین مشارکت بالای مردم در عرصه های سیاسی مورد توجه انقلابیون و قانونگذاران ایران بود. کمتر از سه ماه از پیروزی انقلاب نگذشته بود که با ایجاد ثبات نسبی در کشور، برگزاری انتخابات در دستور کار قرار گرفت و در 12 فروردین 1358 دیدگاه مردم در مورد نظام آینده ایران مورد همه پرسی قرار گرفت. از آن زمان تاکنون دهها انتخابات سراسری در کشور برگزار شده است. مشارکت گسترده ایرانیان در تمام انتخابات، مشارکت سیاسی در عرصه اجتماعی را به فرهنگی عمومی تبدیل کرد.

هنوز هم با گذشت بیش از 38 سال از نخستین رای گیری در نظام جمهوری اسلامی ایران، میزان مشارکت سیاسی مردم بالاتر از بسیاری از کشورهای جهان اول قرار دارد. در نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری در بهمن 1358 میزان مشارکت 67 درصد بود. در دومین دوره نیز که در مرداد 1360 برگزار شد میزان مشارکت 64 درصد بود. سومین دور انتخابات ریاست جمهوری در مهر 1360 نیز با مشارکت 74 درصدی ایرانیان همراه بود. در دوره چهارم نیز در سال 1364 بیشتر از 54 درصد از مردم کشورمان در انتخابات مشارکت کردند.

دوره پنجم ریاست جمهوری نیز در سال 1368 برگزار شد و میزان مشارکت 54 درصد بود. در انتخابات ریاست جمهوری دوره ششم نیز میزان مشارکت بیشتر از 50 درصد بود. مشارکت در دوره هفتم در خرداد 1376 مشارکت افزایش یافت و به 79 درصد رسید. در هشتمین دوره ریاست جمهوری که در خرداد 1380 برگزار شد 66 درصد از مردم ایران مشارکت کردند. این آمار در دوره نهم در تیر 1384 به بیشتر از 62 درصد رسید و در دوره دهم نیز 84 درصد از واجدان شرایط در انتخابات مشارکت داشتند. در دوره یازدهم در خرداد 1392 مشارکت به بیشتر از 72 درصد رسید و با توجه به اهمیت دادن مردم به سرنوشت سیاسی خود ، یقینا انتظار می رود انتخابات پیش روی ریاست جمهوری و همزمان شوراهای شهر و روستا بسیار پر شور تر از آخرین دوره آن باشد .