دربنت : قدیمی ترین شهر روسیه

از زیستگاه کوچک عصر برنز تا یکی از بزرگترین شهرهای قرون وسطی در اروپای شرقی، شهر دربنت دارای ساختار شهری منحصر به فردی است. این شهر روی نوار باریکی از دشت ها به پهنای کمتر از 3 کیلومتر واقع شده و دارای یک جفت دیوار دفاعی در راستای عرضی شهر است که تا 40 کیلومتر در داخل کوه های قفقاز امتداد می یابند.

موقعیت جغرافیایی دربنت بین دریای خزر و کوه های قفقاز از نظر استراتژیکی در کل منطقه ی قفقاز حائز اهمیت است چرا که یکی از دو گذرگاه میان رشته کوه های واقع شده در آن ناحیه به شمار می رود؛ گذرگاه دوم از روی تنگه ی داریال عبور می کند. این موقعیت باعث شده بود که حکمرانان دربنت بتوانند عبور و مرورهای بین استپ های اورآسیا و خاورمیانه را کنترل کرده و از تجاری که در این مسیر می گذشتند خراج دریافت کنند. در واقع، نام حال حاضر این شهر از لغت فارسی «دربند» ناشی شده است.

به صورت طبیعی، دربنت در طول تاریخ مورد توجه تعداد زیادی از امپراطوران بوده است. از نقطه نظر تاریخی این مکان در حقیقت شهری ایرانی بوده است. نام جدید این شهر در طول قرن ششم پس از میلاد و زمانی که شهر دوباره توسط سلسله ی ساسانی تاسیس شد، رایج گشت. دیوارهای دوقلوی شهر که از کوه ها به سمت دریا امتداد دارند، در همین دوره ساخته شده اند. عرض این دیوارها 3 و ارتفاع آنها 12 متر است و بین آنها 300-400 متر فاصله وجود دارد. شهر قدیمی دربنت در حقیقت بین این دیوارها ساخته شده بود. هر آنچه بیرون دیوارها قرار دارد، شهر جدید است؛ قلعه ی نارین کالا که روی شیب تپه ی مشرف به شهر قرار گرفته، در مرکز این ساختارهای دفاعی قرار داشته است.

در سال 654 میلادی، دربند تحت سلطه ی عرب ها درآمد. آنها شهر را باب البواب یا دروازه ی دروازه ها نام نهادند که از اهمیت بالای آن نشان دارد. عرب ها این شهر را به یک مرکز مهم اداری تبدیل کرده و اسلام را به کل منطقه معرفی کردند. قدیمی ترین مسجد دربنت یا همان مسجد جمعه به این زمان برمی گردد. در طول قرن نهم میلادی، دربنت با جمعیتی بالغ بر 50 هزار نفر بزرگترین شهر قفقاز بوده است. بعد از عرب ها، این منطقه تحت نفوذ و سلطه ی ارمنی ها درآمد که آن را به یک پادشاهی تبدیل کردند و این پادشاهی تا زمان حمله ی مغول در قرن سیزدهم برپا ماند. این شهر در طول چند قرن بعدی مدام دست به دست چرخید (از شیروانشاه آذربایجانی تا ایرانی ها و عثمانی ها). در قرن نوزدهم میلادی و پس از پایان جنگ های روسیه و ایران، دربنت و بخش های بزرگی از داغستان به امپراطوری روسیه واگذار شد.

امروز، مهم ترین جاذبه های دربنت دیوارهای دفاعی آن می باشد یا بهتر بگوییم آنچه از این دیوارها باقی مانده است. خوشبختانه بخش های بزرگی از دیوار و برج های دیده بانی آن به شکلی معقول همچنان پابرجا هستند.