تهدید جدی و بی توجهی میراث فرهنگی؛ مرکز اسطوره شناسی مصور در کرمانشاه در حال ویران شدن است

شهره امیری؛ تلخ است شنیدن ویران شدن مرکزی که مجموعه اسطوره شناسی است آن هم مکانی که تاریخ ملتی با کاشی های زیبا بردرودیوارش مصور شده باشد. کاشی هایی که گواه تاریخ تمدنی چندین هزارساله است تکیه معاون الملک، شاهکارخلقت دست بشری هست این عمارت قدمتی 120ساله دارد و دیوارهایش رابا قصه های مربوط به پنج دوره ازسرگذشت ایران سرزمین مزین کرده اند.

 داستان اسطوره های پیشدادی، باستانی،تاریخی، اسلام ودوران معاصرنقش بسته اند در قاب کاشی هایی که باچاپ سنگی ونقش برجسته ساخته شده است پرتره شخصیت ها و طرح های هنری و تذهیبی راچنان هک کرده اند وبا رنگ ولعاب طبیعی سیقل داده اند که هنگام قدم زدن دراین بنا گویی درلابه لای کتابی فرهنگی ومصوردرحال گردش هستی.

تکیه معاون الملک اکنون درمرکزشهرکرمانشاه درمیان بافت تاریخی قرارگرفته است این بنا درطول سالیان متعدد برپا شدنش همواره دچارحوادث انسانی تاطبیعی بوده است اما مسئله مهمترهمجواربودن تکیه درکناررودخانه سرپوشیده آبشوران است.

سال گذشته خبرهایی ازنمزدگی دیوارتکیه دررسانه های همشهری و شبکه سه صداوسیما منتشرشد که مسوولین عنوان کردند مسئله مهمی نیست اما امسال نیزرسانه های همشهری،نقدحال وخبرگزاری ها پی گیرماجرا شدند براین اساس خبرنگارهمشهری هم پیگیرراه حل مدیریت بحران درخطربودن تکیه معاون الملک شد.

فروریختن معاون الملک صحت ندارد مسئله آب و آبشوران است

معاون عمرانی استانداری کرمانشاه علی رغم تمام دلایل ومستنداتی که درنشریات منتشر شده است وخطرویران شدن تکیه را گوشزدکردند؛می گوید: این که گفته می شود تکیه معاون الملک فرومی ریزد صحت نداردسالهاست درتکیه معاون الملک یک حمام قدیمی هست که متعلق به تکیه بوده است کف حمام یک آبی دارد می جوشد که سال ها هم هست یک پمپی رابرایش گذاشته اند وموتورپمپ آب راتخلیه می کند قبلاکه آبشوران رویش پوشیده نبوده است ودیواره نداشته وبه صورت یک رودخانه بوده است این آب زهکش می شده ودر آبشوران می رفته است ولی چون یک دیواری زده اند برای آبشوران ظاهرا جلوی عبورآن آب را گرفته و الان آب از کف بالا زده است.

« مجتبی نیک کردار» درادامه نیاز به کمک یک متخصص ژئوفیزیک رابرای یافتن منبع و منشا اصلی آب درتکیه ضروری می داند وبیان می کند:باید درمورد منشا ونفوذ آب به تکیه فکری کرد ومتخصص ژئوفیزیک هم به کاربگیرند مطالعه کنندمشخص شود که نشت آب ازکجاست قبلا درآن حوالی ومحله برزه دماغ نرسیده به آبشوران چشمه زیاد داشته است پس ازیافتن محل یا محل های نشت آب باید راه درمانی پیدا کنیم.

حدادعادل فرو می ریزد اگر وام بیاید مسائل حل می شود

نیک کردار با اشاره به خطرفروریختن خیابان حدادعادل که برروی آبشوران ساخته شده است می افزاید: خیابانی که تکیه معاون الملک برروی آن قرارگرفته است الان برای عبور و مرور وسایل نقلیه ممنوع است زیردیواره های آبشوران به دلیل عبورکردن فاضلاب خالی شده است، سازمان آب وفاضلاب طرح ساماندهی آن راتهیه کرده است اما باید اعتبارش رابانک توسعه زیرساخت تصویب کند بحث آبشوران وشبکه فاضلاب و بحث تصفیه خانه وقره سووهمگی دریک پکیچ انجام می شود.

وی ادامه می دهد: این مسئله برای تخصیص وام باید درهیات مدیره برود بانک توسعه زیرساخت آسیا وتمام مدارک ومستندات همه دراولویت بندی بانک برود ودرایران هم شورای اقتصاداین را تصویب کند این وام به اعتبار220 میلیون دلاراست به پول مامی شود 800 میلیارد تومان که کل این مسائل  آبشوران و قره سو جمع می شود.

نیک کرداردر پاسخ به سوال آیابرای حفظ تکیه،سازمان میراث فرهنگی باکمبوداعتبار مواجه هست یانه؟ می گوید: بودجه راهم امسال پول دادیم وهم سال آینده پول می دهیم نگرانی نداردازطرفی ملک های اطراف تکیه که تخریب شده اند وسبب آب گرفتگی آوارها وراه یافتن آب به تکیه هستند برای آنها هم پول گذاشته ایم که تملک کنند و آواربرداری شود.

بازآبشوران مقصراست

مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری درادامه با توجه به گزارش های منتشرشده دررسانه هامی گوید:مسئله اساسی تکیه بحث آبشوران است که می آید از زیر و از کنارتکیه می گذرد حتما به علت هایی ناشی ازجنگ،عوارض ساخت و سازها به دلیل بسته شدن مسیرآب راه ها وهمچنین قنات ها، آب راه نفوذش را به تکیه پیداکرده است چندین بارهم تصویب شده است که امورآب باید آبشوران را مطالعه کند و نقطه ایی به ما بگوید چه کاری انجام بدهیم

«جلیل بالایی» با توجه به نفوذ آب به داخل تکیه درباره اقداماتی که صورت گرفته است چنین می گوید:همین الان آبهای فصلی که می آید رفته ایم درنقطه خط القعر قرارگرفتیم و اجازه نمی دهیم  این آب جمع شود وبه تکیه آسیب برساند و بلافاصله به صورت خودکاربه بیرون آب راپمپاژمی کنیم.

به راهکار رسیدن تا اجرا

بالایی درموردحمام تکیه و نیازبه مطالعه بیشتربرای مرمت توضیحاتی می دهد که البته با مطالب منتشرشده درروزنامه نقدحال کمی متناقض است دریک شماره ای نقد حال نوشته بود درسال 93مهندس آزرمی معاونت سیاسی،امنیتی استانداری کرمانشاه به بازدید از تکیه اقدام کرد و با اصرار درب قفل شده‌ی حمام معاون بازشد و پس ازطی سربینه‌ی حمام که بعدها به گود زورخانه تبدیل شده بود و هنگام ورود به حمام گرم، مهندس آزرمی تازانو در آب فرورفت! تصور بر این بود که این اتفاق سبب توجه به تهدیدهای تکیه معاون می‌شود،اما نشد.

مدیرکل میراث فرهنگی،درادامه بحث نیاز به مرمت حمام تکیه ولزوم مطالعه آبشوران چنین می گوید:اگرحمام هم بخواهد مرمت شود آن موقع است که مابایستی یک طرح جامع و کارمطالعاتی دقیق داشته باشیم وبراساس آن عمل کنیم درباره اینکه کارشناس می تواند به ما کمک کند به راهکار رسیده ایم درمورداینکه راهکاردیگری باشد و آب به این سمت نیاید باید آبشوران رانقطه ای مطالعه کرد.

 بالایی، باتوجه به لزوم کمک اداره کل راه و شهرسازی وشهرداری برای مرمت کردن تکیه می افزاید:همین الان راه و شهر سازی آمادگی کمک به مارا دارد که بتوانیم حمام حسن خان را احیا کنیم ودرحال حاضرمی آید ومطالعه می کندامامسئله بعدی بحث آزاد سازی محله است که یک مجموعه ایی است وتوسط راه و شهر سازی و شهرداری به اتفاق هم می شود به یک طرح جامعی درخصوص منطقه دست یافت.

اعتبار،کافی نیست

وی بابرشمردن رقم اعتبارسالانه برای تکیه معاون الملک ادامه می دهد: اعتبارات مرمت و حفاظت می خواهیم درطول این سالها بین سی میلیون تا پنجاه میلیون تومان برای یک سال به ما داده اند به منظورمرمت،احیا وحفظ تکیه ونیزهزینه های جاری؛ که از سوی سازمان گردشگری به ما می دهند واما این اعتبارکافی نیست.

کوره وکاشی هایی که مالک خصوصی دارند

بالایی بااشاره به صحبت هایی که ازبه سرقت رفتن کاشی های تکیه شده بود و نیز نبود مدیریت اصولی وعلمی برای حفظ کاشی های تکیه  توضیح می دهد: اینکه گفته می شود کاشی های تکیه به سرقت رفته است وتعدادی ازکاشی های تکیه معاون الملک در برخی از معابر وخانه ها گذاشته شده اند کارشناسان ما رفته اند وبررسی کرده اند و متوجه شده اند آن کاشی ها به دودسته تقسیم می شوند یک دسته شبیه سازی است وهیچ ربطی به تکیه معاون الملک و کاشی های مربوط به تکیه ندارد و بخشی هم مالک خصوصی دارد وربطی به بنای تکیه ندارد ودر آن زمان درکوره تکیه معاون الملک ساخته شده است

 وی بامشخص کردن محل کوره کاشی پزی موجوددرتکیه می افزاید: درخود تکیه یک کوره کاشی پزی بوده است وعده ای ازمردم می رفته اندازآن کوره کاشی خریداری می کردنداین کوره اکنون درقسمت درب خروجی دست راست تکیه قراردارد وقتی از پله ها پایین می آییم پشت در ورودی کوره است وکوره همچنان باقی مانده ودارد بازسازی می شود.

از گنجینه کاشی تا «گل میخ»، سنج و طبل

 بالایی ادامه می دهد: بعضی ازافراد رفته اند آنجا سفارش ساخت کاشی داده اند الان آن کاشی ها مالک خصوصی دارند که البته کارشناسان مارفته اند بااین مالکین صحبت کرده اند کاشی هاقیمت گذاری و خریداری شد وبرخی کاشی هایی که هنوزدست مالکین مانده اند ما با آنها مذاکره کرده ایم راضی نشده اند به ما بفروشندعده ایی هم فروختند و ما هم خریدیم و الان درداخل گنجینه نگهداری می شوند.

مدیرکل میراث فرهنگی اشاره ایی به وجود چگونگی نصب کاشی ها درگذشته نکردگرچه گفته شده بوددرگذشته با «گل میخ » کاشی ها نصب می شدندوچندعدد «گل میخ»هم اینک درحیاط تکیه وجود دارد وکارشناسان نصب کاشی های این چند ساله اخیررا اصولی وعلمی نمی دانند اما درادامه صحبت ها این مسوول درباره کاشی هایی که دریکی ازاتاق های تکیه به شکلی غیراصولی نگهداری می شود پاسخ می دهد: در دهه پنجاه قبل ازانقلاب متاسفانه کاربری تکیه مدرسه ابتدایی می شود ودرآن هفت یا هشت سال تکیه خیلی آسیب دیده است ومقداری کاشی برجای مانده است که محل نصب آن را نداریم به علاوه اینکه آن کاشی هایی که به لحاظ رنگ وطرح ارزشمند هستند ما اصلا آنها را درداخل گنجینه محافظت می کنیم آنها را که دیده اید دلیل دیگری دارد.

بالایی،همچنین گلایه منداست ازشیوه عزاداری ایام محرم درتکیه معاون المک واضافه می کند:هرساله صحبتی با نوادگان بزرگواربانی تکیه داریم مبنی براینکه شیوه عزاداری با طبل و سنج وصوت بالا برای تکیه وکاشی هامضراست آلودگی صوتی سبب تخریب بناهای تاریخی می شود که البته تنها امسال این مسئله کمی رعایت شد.

 ابزاردقیق ویافتن سرمنشا نفوذ آب

یکی ازکارشناسان ابزاردقیق وژئوتکنیک درصنعت سدسازی با در جریان قرارگرفتن مشکل تکیه معاون الملک می گوید:آب به دلیل خاصیت مویینگی یا کاپیلاریته ای که دارد به راحتی درپی ساختمان ودیواره بناها بویژه بناهای قدیمی که عمدتا از خشت ساخته شده اند نفوذ می کند وبه سمت بالا حرکت می نماید.

«علی فرهادی»باتوجه به همجواری بنای تکیه که درخط القعررودخانه آبشوران قرار گرفته می افزاید: چنانچه تدابیرمناسب درزمان ساخت و بهره برداری اندیشیده نشود مانند اجزاء کانال زهکش مناسب، استفاده نکردن ازموادعایق همچون مواد پایه هیدروکربنی وهمچنین پی سازی مناسب وکرسی چینی اگرانجام نشود به مرور زمان و بالاخص در زمینهایی که نزدیک سواحل رودخانه ایی ودریایی هستند واصولاسطح آب زیرزمینی بالاترهست آب به بناها نفوذ کرده وبا سست نمودن پی و دیوارساختمانهاباعث نشست وحتی تخریب بنا می گردد.

مهندسی بی نظروعلمی بناهای تاریخی

فرهادی،بااشاره به مهندسی بی نظروعلمی بناهای تاریخی درایران ادامه می دهد: در بناهای تاریخی وقدمت دارقطعامهندسین ومعماران درزمان ساخت عامل مخرب نفوذ آب را مدنظر قرارداده اند وراه های جلوگیری ازآب به بنا راکنترل کرده انداما به مرور زمان و معمولا به دلیل ساخت وسازهای متعدد صورت گرفته درکناراین بناها، و همچنین رسوب املاح داخل آب و... ممکن است سبب شودمسیرهای زهکشی آب از بین رفته و نقش خود را ایفا نکند ومنجربه تجمع و بالا آمدن سطح آب درزیربنا ونهایتا نفوذ به آن شوند.

وی، یکی از راه حل های مناسب دراین گونه موارد را دروهله اول چنین بیان می کند: مطالعه دقیق نقشه های قدیمی واستفاده کردن ازروش های ژئوفیزیکی و ژئوتکنیک مانند توموگرافی و سونداژمی توانند به تشخیص محل نفوذ آب کمک کنند.

فرهادی،اقدام بعدی را بعد ازشناسایی محل ومنبع نفوذ آب دربنا های قدیمی وبه ویژه تکیه اینگونه توضیح می دهد:گام بعدی برای نجات دادن تکیه ازآب های نفوذی ایجاد کردن زهکش مناسب است مانند حفرچاه درمسیرتراوش آب و ترجیحا پایین دست بنابه منظورهدایت وجاری شدن آب بداخل آن وپمپاژ درون چاهک می باشد با این کارسطح ایستایی وفشارپیزومتریک آب پایین رفته وازحرکت عمودی آن به سمت بالا جلوگیری می شود.

طرح فضای شهری وبافت تاریخی

رییس اداره عمران وبهسازی شهری راه وشهرسازی استان کرمانشاه هم درادامه درباره طرح فضای شهری وبافت تاریخی می گوید: سازمان راه وشهرسازی درحوزه ساماندهی فضای شهری صرفا سیاست گذارهست و بسترسازاست اما در مورد تکیه معاون الملک راه و شهرسازی تکلیف قانونی ندارد که بیاید آنجا وتکلیف قانونی انجام دهد.

« محمد حسین امیری» باتوجه به ارزش واهمیت تکیه معاون الملک به عنوان یک اثر فرهنگی و موقعیت گردشگری آن می افزاید:به جهت اینکه تکیه معاون الملک یک اثر منحصربه فرد ویک میراث برای همه ما دراستان است ازسالهای قبل پیگیری کردیم که تهیه یک طرح فضای شهری دراطرافش را انجام دهیم درحال حاضربرای طرح اولیه تامین اعتبارشده است و درمرحله عقد قرارداد هستیم این اعتباربرای تهیه طرح است و صرفا تهیه طرح ساماندهی فضای شهری پیرامون تکیه معاون الملک مد نظراست.

تامین اعتبارطرح وانسجام دستگاهها

امیری با اشاره به دردستورکارقرارگرفتن طرح تکیه معاون درشرکت عمران بهسازی شهری ایران که یکی ازمعاونت های وزارت راه و شهرسازی هست ادامه می دهد: تهیه طرح وانتخاب مشاورامسال انجام می شود در گام بعدی باید وظایف دستگاه ها را مشخص کنیم که هردستگاه چه وظیفه ای در آن طرح دارد ودر قالب یک تفاهم نامه و برنامه ساماندهیش را پیش ببریم آنچه مربوط به حوزه راه و شهرسازی است فعلا تا به اینجا است.

این کارشناس عمران و بهسازی شهری درادامه می گوید:ساماندهی آن مجموعه با توجه به آن مسایل خاصی که درخیابان حدادعادل هست بحث آن رودخانه آبشوران و رفع خطرش هست همچنین بحث آن عمده فروشی هایی که درخیابان هستند وباید جابه جا شوند این نیازبه عزم همه دستگاه ها درسطح استانی وملی دارد که بیایندوآن خیابان و پیرامونش راساماندهی کنند به هرحال خود آن عمده فروشی ها بارترافیکی را برخیابان تحمیل می کنند این خودش یکی ازخطراتی است که آن مجموعه را تهدید می کند و باید حتما دردستور کارمدیران شهری قرارگیرد.

 امیری معتقد است ساماندهی رودخانه آبشوران وجداسازی آب وفاضلاب و رفع خطر از رودخانه آبشوران یک پروژه خیلی بزرگ است ومی افزاید:باید درحوزه وزارت نیروعزم جدی داشته باشند دراین موضوع که البته دارند واین کاردارد انجام می شود   ولی این اقدامات باید با هم همراه شوند همزمان با طرحی که راه و شهر سازی برای ساماندهی تکیه تهیه خواهد کردهماهنگی برای ساماندهی رودخانه آبشوران با طرح تکیه باید به شکلی بهم پیوند بخورد که بتوان یک اقدام موثر و قابل توجهی انجام داد.

توسعه کرمانشاه باحفظ بناهای فرهنگ

یک دکترای شهرسازی با همه تجربه خودازتوسعه شهری و ضرورت حفظ بنا های تاریخی و ارزشمند به عنوان نمادی از توسعه می گوید: سه ویژگی اسطوره شناسی، زیبا شناسی و نشانه شناسی مشخصه بارز تکیه معاون والملک است که در طول تاریخ با کنارهم چیدن تاریخی مصوردرقالب کاشی برجسته توانسته اند فرهنگ شفاهی و مصوری را بر دیوارهای تکیه بیافرینندامروزه حفظ فرهنگ و تاریخ توسعه محسوب می شود.

«دکتر بیزن کلهرنیا» بااشاره به بازدید میدانی درزمان استانداری غفوری روزبهانی، (استاندار وقت کرمانشاه) ازکانال آبشوران بیان می کند:درآن زمان استانداردرون این کانال آبشوران رفته بود پس ازبازدید ازداخل کانال می گفت تمام این دیواره ها اززیرخالی شدند واتکای خیلی کمی باقی مانده است دراثریک تکان یا یک سیل تمام آنجا ریزش خواهد کرد.

وی با افسوسی که درچهره اش نمایان است ادامه می دهد:از آن زمان تا به امروز راهی هم برای نجاتش نیست؛ کسی هم به فکرش نیست که باید آبشوران را نجات داد نم تا خیس خوردگی دیواره های تکیه معاون از کف تا طبقات و حجره های بالا کشیده شده است ساختمان تکیه دارای زیر زمین و حمام هایی است که هم سطح تکیه هستند درهمان حیاط گود دست راست حمام هست و در تراز با تکیه قرار دارد ممکن است این نم زدگی از آب آبشوران و یا قنات هایی باشد که مسیرشان کورشده است زیرشهرکرمانشاه 28 قنات مسدود شده وجود دارد که دراین میان قنات پهلوی معروف بود و آب شرب شهر کرمانشاه را تامین می کرد این قنات سالهاست کورشده است.

راهکاراحیای تکیه با مدیریت

کلهرنیا درحین شرح اولویت های نجات تکیه به سوالی که ذهن یک گردشگررا درگیر کرده بودمبنی برمشاهده آب و احتمال وجود آب انباردرزیر زمین تکیه پاسخ می دهد: زیرزمین تکیه آب انبارنداشته وندارد درمنطقه کرمانشاه آب انبار نیست ونیازی هم به آب انبار نبوده است در واقعه آنچه محل تجمع آب بوده ودیده شده زهی است که در گذشته برای جمع آوری آب های راه یافته به زیرزمین استفاده می شد و ازطریق همین زهه از زیربنای تکیه به خارج و به سمت آبشوران هدایت می شده است

وی درپایان می گوید:پیرامون تکیه معاون الملک آسیب های زیادی است اول باید محیط اطرافش راپیرایش کرد بعد از آن باید آسیب‌های کالبدی تا فیزیکی تا آسیب‌هایی که بر هویت‌اش وارد شده است، کاملا شناسایی شود وگام بعدی در برنامه‌ریزی اجرایی و مبتنی برتصمیم‌گیری و تقسیم‌سازی‎های عقلایی است که بتوان عصاره‌ی اندیشه‌ی اجتماعی را خوب جذب و بر ساختار منتقل کرد دراین چارچوب مجری ویژه‌ای برای بهسازی توسط هیئت امنای انتخاب شود تا کار را پیش بردتکیه می تواند به یک مجموعه بزرگ فرهنگی تبدیل شود