کاخ اسماعیلیه در باکو، یادبودی برای مرگ فرزند

کاخ اسماعیلیه بنایی تاریخی در خیابان استقلالیت شهر باکو است که امروزه از آن به عنوان آکادمی ملی علوم آذربایجان استفاده می شود. موسی نقی یف میلیونر آذربایجانی پس از مرگ پسرش برای گرامی داشت او تصمیم به ساخت این کاخ گرفت. ساخت کاخ در سال ۱۹۰۸ به وسیله جوزف پلاشکو آغاز شد و تا سال ۱۹۱۳ طول کشید. از نگاه کردن به سردر بنا مشخص می شود که آن را برای انجمن خیرین مسلمان ساخته اند.

سنت پترزبورگ، جوزف پلاشکو ۳۸ ساله را در اوایل قرن بیستم به عنوان رئیس معماران باکو انتخاب کرد. بناهای او موجب بهبود ظاهر منطقه شد و نمادی شد از جمعیت مسلمان و دولت روسیه!

پلاشکو در روسیه متولد شد و تا سال ۱۸۹۵ میلادی در انستیتو مهندسان سنت پترزبورگ به تحصیل پرداخت. پس از آن دو سال تحصیلات تخصصی را در کییف گذراند. در سال ۱۸۹۷ به باکو رفت و بلافاصه عضو انجمن نخبگان که حامی آن خانواده هایی بودند که از دریای خزر درآمد نفتی کسب می کردند شد. ثروتمندترین این افراد موسی نقی یف بود که به دسته اسماعیلیون پیوسته بود. او پلاشکو را در چند طرح عمرانی استخدام کرد.

این بنا مانند سایر کارهای پلاشکو برگرفته از سبک معماری گوتیک است. هر فردی با نگاه و دقت می تواند شباهت آن را با سایر بناهایی که به این سبک بنا شدند (قصر دوک ونیز) دریابند. این سبکی است که پلاشکو به شدت کوشید تا برای شخصیت بخشیدن به باکو از آن استفاده کند. نقی یف و سایر آذری ها نیز شجاعانه و زیر فشار سنگین روس های ارتودوکس به هویت اسلامی باکو اسرار می ورزیدند. از دیگر بناهایی که او معمار آن بود می توان به بیمارستان عظیم نقی یف، سیستم تامین آب باکو و تعبیه شیرهای آبی شیرین و ساخت ۲۵ مدرسه پسرانه که برای خانواده های فرودست جامعه بودند پرداخت.

این بنا در خیابان نیکولایف ساخته شد. در سال ۱۸۹۰ تصمیم بر این شد که در خیابان نیکولایف فقط ساختمان های اداری و تجاری ساخته شوند. در این خیابان امروزه دانشگاه اقتصاد، شهرداری باکو، مسجد و ساختمان های تجاری قرار دارند. در سال ۱۸۹۳ مردم تصمیم داشتند در این خیابان مسجدی به وسعت مسجدهای استانبول، تبریز و … بنا کنند. ولی ساخت کلیسای جامع در آن خیابان موجب شد حکومت تزار روسیه ساخت مسجد را در خیابان ممنوع اعلام کند. سه سال بعد این زمین برای ساخت مدرسه  دخترانه به تقی یف واگذار گردید. و پس از آن پلاشکو طرح خود را برای ساخت کاخ ارائه داد که با استقال گسترده مردم مواجه شد. محل دقیق آن را می اوانید در نقشه زیر مشاهده کنید.

در سال ۱۹۰۷ پسر نقی یف با وجود درمان توسط ماهرترین اطبا در بهترین بیمارستان های مسکو توسط بیماری سل درگذشت. او دو سال قبل به عنوان رئیس بنیاد خیریه مسلمانان برای این بنیاد با ارائه دلیل و مدرک  درخواست مقرری کرده بود. او برای این درخواست خواستار زمین خالی در خیابان نیکولایف شد و آن زمین برای استفاده بنیاد خیریه مسلمانان در اختیار او قرار گرفت. هنگامی که پسرش اسماعیل در سوئیس در بستر بیماری بود او همیشه به کاخ Palatso Cantaria  که در سبک گوتیک ساخته شده بود نگاه می کرد و طرحی برای بنایی مشابه در باکو در سر داشت.

در سال ۱۹۰۵ او معماری هلندی پلاشکو را به آن شهر فرستاد تا برای ساخت بنا آماده شود این آموزش بسیار طولانی شد و پلاشکو سه سال در سوئیس ماند تا کاملا برای اجرای پروژه آماده شود. ساخت این ساختمان به تعویق افتاد تا جایی که پس از مرگ پسرش ثروتمندان در یک مهمانی به او پیشنهاد ساخت این بنای یاد بود را دادند و وی از پلاشکو خواست تا بنایی برای کسب علم  و مجهز به بیمارستان به یاد پسرش بنا کند. این کاخ در زمان ساختش از باشکوه ترین ساختمان های آذربایجان بود.

در سال ۱۹۱۸ ارامنه شهر باکو را تصرف کردند و به دنبال راهی برای خسارت زدن به شهر بودند. ابتدا کاخ اسماعیلیه را سرقت کردند و سپس آن را سوزاندند  و تمام آن را در آتش سوزاندند و مدارک موجود در کاخ از بین رفت و خاکستر شد. پس از تشکیل جمهوری آذربایجان قرار شد کاخ را خراب کنند. اعتراضات گستره مردم و راهپیمایی های آنان موجب تغییر این تصمیم شد.

وارتان سرکیسف در سال ۱۹۲۳ مسئول مرمت این کاخ شد. با وجود این که نما و طرح آن حفظ شد اما در مدالیون هایی که در گذشته در آن آیات قرآن و حدیث بود ستاره های پنج پر نصب شد. این آتش سوزی موجب از بین رفتن جملات نوشته شده با طلا نیز شد و این نوشته ها برای همیشه از میان رفت. این جملات بر روی دیوار جانبی کاخ با طلا حک شده بودند: (انسان با کار کردن پیشرفت می کند و فقط به کمک آن می تواند به اهدافش دست یابد.) ، (انسان باید از لحظه تولد تا مرگ برای کسب دانش تلاش کند)، (مسلمانان، عصر شما با شما می میرد. فرزندانتان را برای آینده آماده کنید)، (اگرچه مسیر طولانی است، برای دانش بکوشید).

پس از پایان کار ساخت ساختمان، کنفرانس ها، ملاقات ها و جلسات در سالن اجتماعات کاخ که با سنگ های سفید تزیین شده بود برگزار می شد. سازمان ها و نهادهای مختلفی پس از انجمن خیریه مسلمانان در این کاخ مستقر شده اند از جمله ی این سازمان ها ونهادها میتوان به کمیسیون باستان شناسی ، جامعه فرهنگی ترکی ، علوم اتحاد جماهیر شوروی سابق اشاره کرد.

امروزه پس از گذشت سال ها کاخ اسماعیلیه هنوز یکی از برجسته ترین نقاط تاریخی باکو به شمار می آید و آذری ها با دیدن آن به گذشته خود افتخار می کنند و امیدوار هستند ساختمان بدون آسیب برای نسل های بعدی حفظ شود.