سرنوشت خون‌های مازاد چه ‌می‌شود؟

عارف چراغی: «در سال گذشته بیش از ۲ میلیون واحد خون اهدا شد و تعداد اهدا کنندگان روبه افزایش است.» اینها بخشی از صحبت‌های دکتر علی‌اکبر پورفتح‌الله مدیرعامل سازمان انتقال خون کشور در روز اهدای خون بود. با این وجود همچنان شاهدیم  علی رغم به حد نصاب رسیدن خون مورد نیاز مصرفی کشور همچنان روزانه برای اهداکنندگان پیامک‌هایی با متن "نیاز مبرم به خون" ارسال می‌شود.

 ما ایرانی‌ها مردمانی هستیم که همیشه پای ثابت کمک به هم‌نوعان خود بوده‌ایم. نمونه آن را میتوان در کمک به زلزله‌زدگان کرمانشاه یا در کمپین نذر آب و کمک به آسیب‌دیدگان خشکسالی جستجو کرد. همیشه دیده‌ایم که چگونه همه مردم با همه توان و داشته‌های خود به کمک هموطنان‌مان شتافته‌اند و در صف‌های طولانی سازمان انتقال خون برای اهدای این عنصر حیاتی وجودشان ایستاده اند.

خون‌ات را بفروش

احتمالا شما هم آگهی‌های نوبه‌ای سازمان انتقال خون درباره نیاز مبرم به بعضی گروه‌های خونی را دیده‌اید و به واسطه همین تبلیغات هم به این مراکز مراجعه کرده و خون داده‌اید؛ اما شاید نمی‌دانید در زمان‌هایی که مصرف خون کشور کمتر از میزان خون اهدایی است، مازاد نیاز کشور به خارج از ایران صادر می‌شود. یکی از پزشکانی که با سازمان انتقال خون سروکار دارد و ترجیح داد نامش فاش نشود، در همین رابطه به خبرنگار مهر گفت: «بعضی مواقع خون‌های اهدایی در ایران به کشورهای دیگر صادر شده و به فروش می‌رسد. اگر چه افراد اهدا کننده از سرنوشت خون‌شان بی‌اطلاع‌اند اما فروش خون در همه جای دنیا وجود دارد و این یک اتقاق روتین است.»

او می‌گوید: «در ایران هر فصل تمام روند نگه‌داری و فرآوری خون توسط بازرسان خارجی مورد بازدید قرار می‌گیرد و اکثر پرسنل سازمان به این رفت و آمدها آشنا هستند و این رفت و آمدها سوالی را در ذهن کسی ایجاد نمی‌کند چرا که همه در سازمان می‌دانند که این بازرسان برای تایید خون‌هایی آمده‌اند که قرار است به کشورشان صادر شود. »

فروش خون مازاد به کشوهای خارجی اگر چه سبب ارز آوری و ورود سرمایه به کشور می‌شود، اما عدم شفافیت این موضوع برای مردم می‌تواند حساسیت ماجرا را بیشتر می‌کند. نکته مغفول مانده درباره کشورهای دیگر این است که در برخی از کشورها، خون خرید و فروش می‌شود؛ برعکس ایران که مردم صرفا با نیت خیرخواهانه خون خود را اهدا می‌کنند. در واقع خرید و فروش خون اگر به‌نظر چه قانونی بوده اما این موضوع مغایر با فرهنگ خیرخواهی و نوع‌دوستی ایرانیان است.

پلاسما تجارتی پر سود

حدود ۱۵ سال است که تعدادی مراکز تهیه پلاسما در کشور راه اندازی شده و در ازای دریافت پلاسما از مردم به آنها مبلغی ناچیز که صرفا در حد یک وعده غذا یا همان هزینه ایاب و ذهاب است، می‌دهند. قیمت‌ها متفاوت است هر ۶۰۰ سی‌سی ۳۰هزار تومن و بابت هر ۷۵۰ سی سی پلاسما هم حدود ۴۵هزار تومان به فرد اهداکننده داده می‌شود. تب مراجعه به این مراکز در بعضی از مناطق تهران بیشتر و بیشتر شده و با مراجعه به یکی از این مراکز متوجه می‌شوید که چندان حس انسان‌دوستی اینجا موج نمی‌زند. مراجعین معمولا از کم‌درامدترین اقشار جامعه هستند. سالمندان مستضعف و سربازانی که آواره شهرهای غریب شده‌اند، بیشتر از هر مراجعه‌کننده دیگری در این مراکز به چشم می‌آیند.

سوزنی به اندازه یک سوزن لحاف دوزی، خون اهداکننده را بیرون کشیده و به دستگاه می‌فرستد و در آخر هم پس از جداسازی پلاسما از خون، این مایع سرخ‌رنگ را دوباره به رگ‌ها باز می‌گردانند. حدود یک ساعت این پروسه طول می‌کشد و در نهایت چیزی در حدود یک‌دهم قیمت پلاسما در کشورهای دیگر، به افراد اهدا کننده پلاسما، پرداخت می‌شود!

اما در میان این افراد حتما افراد خیرخواهی هم وجود دارند که دلشان می‌خواهد پلاسمای اهدایی آنها به دارو برای بیماران صعب‌العلاج تبدیل شود.

صادرات پلاسما!

با پلاسما می‌توان فاکتور۸، فاکتور۹، آنتی بادی‌های اکتسابی، آلبومین و چندین و چند نوع داروی دیگر برای افراد مبتلا به بیماری صعب‌العلاج ساخت اما ایران هنوز چنین پالایشگاهی برای ساخت همه این داروها ندارد.

شرکت‌های مورد نظر، پلاسمای خون را با قیمت بالایی به کشورهای دیگر نظیر آلمان صادر می‌کنند. این موضوع به قالب یک تجارت پر سود در آمده تا جایی که چندی پیش پورفتح‌الله مدیرعامل سازمان انتقال خون اعلام کرد: «وزارت بهداشت باید به با نظارت دقیق از تجاری شدن این مراکز جلوگیری کند.» این هشدار اگرچه چندان دیده نشد اما به نظر می‌رسد روز به روز به تعداد شرکت‌های خصوصی که با هدف جمع آوری پلاسما و به عنوان بازوهای سازمان انتقال خون پا به میدان گذاشته‌اند افزوده می‌شود؛ شرکت‌هایی که بعضا با مکیدن خون مردم تجارتی پر سود را برای خود دست و پا کرده‌اند.