ضرورت بررسی حضور دیجیتال به عنوان پدیده نوظهور در سینمای ایران چیست؟

تازگی در تجهیز وسایل فیلمسازی تنها متعلق به سینمای ایران نبود و پیش از ورود به کشور ما سال‌ها قبل آزمون و خطاهای خود را در کشورهایی که زودتر صاحب سینما شده‌اند، پس داده بود. اما زمانی که به ایران رسید برای سینمای ما شگفتی محسوب شد. شگفتی که می‌شد با آن سالها خاطره ساخت و زندگی کرد یکی از همین شگفتی ها فیلم «دختر لر» بود که به عنوان نخستین فیلم ناطق سینمای ایران  روی پرده رفت و این شگفتی برای همیشه به نام عبدالحسین سپنتا فیلمنامه نویس و بازیگر، اردشیر ایرانی و روح انگیز سامی نژاد ثبت شد.

شاید در آن زمان عوامل تولید «دختر لر» فکر نمی‌کردند، روزی روزگاری به تاریخ می‌پیوندند و در دهه 90 شمسی درست سه سال مانده به آغاز قرن جدید، به برکت پیشرفت انسان در ابداعات و اکتشافات، ابزار زندگی بشر پیشرفته می‌شود. ابزاری که امروزه آن را رشد تکنولوژی مینامیم که در ادامه راه به دیجیتال شدن زندگی می رسند. به تبع سینمای ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و به واسطه حرکت رو به جلوی جهان و از جمله سینما در دنیا، نسیم تغییرات در ساخت فریم به فریم فیلم های ایرانی نیز وزیدن می گیرد و آنچه می بایست رخ دهد با ورود دیجیتال به سینمای ایران، رخ داد.

سینمای ایران در 25 سال گذشته، فراز و فرودهای بسیاری را از سرگذراند و حالا پس از گذشت بیش از دو دهه از ساخت فیلم با پیشرفته ترین ابزار و تجهیزات روز دنیا، قرار است مدرسه ملی سینمای ایران نخستین همایش بین المللی «سینما در عصر دیجیتال» را به منظور بررسی زوایای مختلف انتقال سینما از آنالوگ به دیجیتال برگزار کند. حال سئوال این است که ضرورت بررسی حضور دیجیتال به عنوان پدیده نوظهور در سینمای ایران چیست؟

مدرسه ملی سینمای ایران بنا دارد همایش بین المللی «سینما در عصر دیجیتال» را از تاریخ 21 تا 23 آبان ماه در سالن مرکز همایش‌های کتابخانه ملی ایران برگزار کند و با برگزاری پنل های تخصصی به سئوالت مطرح شده در این حوزه پاسخ دهد.

فاصله طبقاتی از میان برداشته شد

اکبر عالمی که خود او از فعالان حوزه لابراتوار در سینمای آنالوگ بوده است معتقد است: با ورود دیجیتال به سینما، فاصله میان علاقه‌مندانی که دوست داشتند در سینما کار کنند با سرمایه و نبود امکانات برای فیلمسازی برداشته شد، در واقع فاصله طبقاتی به نوعی از میان برداشته شد و افق جدیدی پیش روی همه دوستداران این هنر و صنعت باز شد.

با ورود دیجیتال به سینمای ایران بهترین ایده‌ها خلق شد

کامران قدکچیان کارگردانی است که سینما را از تدوین آغاز کرده و در ادامه روند فعالیت‌های خودش، کارگردانی را تجربه کرده است.

این کارگردان پیشکسوت سینما پس از ورود دیجیتال به سینمای ایران ناگزیر به کوچ از سینمای آنالوگ به دیجیتال شده است و به گفته وی اگر این کوچ اتفاق نمی‌افتاد خواه ناخواه از سینما کنار گذاشته می‌شد.

کارگردان فیلم «پس کوچه های شمرون» همچنین معتقد است که دیجیتال در حوزه کارگردانی کمک‌های بسیاری به سینما کرده است و توضیح داد: در حوزه کارگردانی، دیجیتال با پرده سبز دست فیلمساز را برای فضاسازی در پرداخت فیلمنامه و یا سوژه‌های مورد نظر باز کرد و این فرصت را به خصوص به سینمای انیمیشن داد تا بهترین ایده‌ها را خلق کنند و فرصت‌های جذابی برای دیدن بهترین‌ها را به مخاطب داد. به همین دلیل به جرات می گویم که سینمای دیجیتال فرصت‌های بسیاری در اختیار گذاشت تا با صرف کمترین هزینه بهترین آثار را در سینمای ایران به یادگار بگذاریم.

ورود دیجیتال به سینمای ایران هرچند فیلمسازی آسان را موجب شد اما بی‌تردید آسیب‌هایی را به برخی از فعالان در عرصه سینما وارد کرد که یکی از آسیب‌های جدی در بخش فعالان لابراتوار بود. استودیوهای پس تولید سینما در بخش‌های مختلف تعطیل شد و جای خود را باکس‌های کوچک مونتاژ و صداگذاری خانگی داد.

کوتاهی مدیران باعث شد انتقال تجربه در فعالیت های لابراتواری اتفاق نیافتد

جهانگیر رجبی خواه نایب رییس انجمن کارکنان لابراتوار خانه سینما که مسئولیت لابراتوار وزارت ارشاد را نیز به عهده دارد معتقد است: ورود دیجیتال به سینمای ایران مجال نداد تجربه، مهارت و توانایی افرادی که در عرصه لابراتوار فعال بودند به درستی منتقل شود و همین امر موجب شد افراد زیادی که در این عرصه کار می‌کردند یا از کار بی کار شدند یا به حرفه‌های دیگر سینما روی آوردند.

نایب رییس انجمن کارکنان لابراتوار خانه سینما در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به این مطلب که کوتاهی مدیران وقت باعث شده که انتقال تجربه از آنالوگ به دیجیتال در عرصه فعالیت های لابراتوار به درستی اتفاق نیافند گفت: با ورود دیجیتال به سینما انتقال دانش که یکی از نکات مهم در حوزه پس تولید ساخت فیلم با سیستم‌های دیجیتال بود اتفاق نیافتاد. زمانی که پدیده نوظهورمانند دیجیتال وارد کار شد، باید دانش تخصص با پشتوانه های علمی به همان نسبت نیز افزایش پیدا می کرد ولی در حوزه فعالیت های لابراتور این اتفاق نیافتاد و تجربه های ارزشمند فعالان عرصه استودیوهای فیلمسازی و لابراتواری به درستی انتقال پیدا نکرد.

با توجه به طرح موضوع انتقال تجربه پس از ورود دیجیتال به سینمای ایران در حوزه لابراتوار، این سئوال مطرح می‌شود که آیا هنوز فرصت برای این انتقال تجربه وجود دارد؟

جهانگیر رجبی خواه در پاسخ به این پرسش گفت: به عنوان کسی که 42 سال در عرصه آنالوگ فعالیت کرده‌ام، نظرم بر این است که ورود دیجیتال به سینمای ایران شتابزده بود تا جائیکه هنوز کارکردهای واقعی دیجیتال به خصوص در بخش پس تولید و فعالیت های لابراتواری شناخته نشده است و به اعتقاد من هنوزهم دیر نشده و مدیران وقت می‌توانند بازنگری کنند و شرایطی را فراهم کنند تا این انتقال تجربه اتفاق بیافتد.

مهمترین اتفاق صنعت سینما در عصر دیجیتال دسترسی آسان به محتوای آثار است

با گسترش دیجیتال در سینمای ایران علاوه بر تغییرات در نظام تولید و پس تولید در نحوه اکران وپخش فیلم‌ها نیز تغییر کرده و به تبع این تغییرات چرخه تولید و اکران را آسان تر کرده است.

ایرج تقی پور عضو شورای عالی بین الملل سازمان سینمایی معتقد است مهمترین اتفاقِ صنعت سینما در عصر دیجیتال دسترسی آسان و ارزان به محتوای آثار است که نظام توزیع و بازاریابی نیز براساس این تحولات دستخوش تغییر قرار گرفته است.

ایرج تقی پور تهیه کننده پیشکسوت سینما و عضو شورای عالی بین الملل سازمان سینمایی همچنین درباره تغییرات در حوزه بازاریابی سینما در عصر دیجیتال گفت: اتفاقی که برای صنعت سینما در عصر دیجیتال افتاده است، دسترسی آسان و ارزان به محتوای تولید شده است و دیگر خبری از صرف هزینه‌های بالا برای دسترسی وجود ندارد و ضمن این­که همه در ویترین جهانی عرضه‌­ی محصولات فرهنگی حاضر هستند، قدرت انتخاب از میان این محصولات، بازار را به سوی شخصی شدن پیش خواهد برد.

وی ادامه داد: هم اکنون هوش مصنوعی کاربردهای بسیاری دارد و توسعه سیستم­‌های هوش مصنوعی باعث خواهد شد مخاطبین بتوانند برنامه‌­های مورد علاقه خود را به طریقی که شخصا فرصت و علاقه دارند ببینند، همان چیزی که هم اکنون برای اکثر روزنامه‌­ها و نشریات چاپی اتفاق افتاده است. نهایتا یک وسیله که ما امروزه به نام گوشی­‌های تلفن همراه می‌­شناسیم، تقریبا همه‌­ی حوائج مخاطبین را براورده کرده و حتی در منازل نیز مردم وقت بسیاری را(بیش از آنچه امروز اتفاق می­افتد)  با گوشی‌­های خود خلوت خواهند کرد. به این ترتیب، شبکه‌­های تلویزیونی و رادیویی امروزی، معنا و مفهوم خود را از دست خواهند داد و هر کسی شبکه تلویزیونی و رادیویی اختصاصی خودش را خواهد داشت. تقریبا شبیه زمانی که دودکش اختراع شد!

تقی پور با اشاره به گسترش شبکه‌های خصوصی و تولید محتواهای درخواستی از سوی مخاطب تاکید کرد: همانطور که گفتم با گسترش امکانات مخابراتی و شبکه‌های مجازی، شبکه‌های خصوصی هم گسترش پیدا کرده و سیستم تولید محتوا نیز تغییر می‌کند. در حال حاضر بیش از نود درصد اطلاعاتی که در شبکه‌­های اینترنتی جابجا می‌­شود، تصویر متحرک و فقط حدود ده درصد مربوط به متن، موسیقی و تصویر ثابت است. به علاوه، از مجموع تصاویر متحرک مخابره شده، فقط ده درصد مربوط به فیلم­های سینمایی و داستانی است. این امر بدان معنی است که مردم خیلی وقتی را برای تماشای برنامه­‌های بلند صرف نخواهند کرد و این موضوع باعث شده که به استثنای فیلم­های سینمایی بلند و سریال­ها، مدت نمایش عموم برنامه­‌هایی که در شبکه­ ها جابجا می ­شوند و خیلی کوتاه بوده و حتی برنامه­ هایی که برای شبکه­ های درخواستی (VoD) تولید می­ شوند، بین هشت تا دوازده دقیقه باشند. نکته­ ای را هم اضافه کنم که اگر روزی داشتن شبکه تلفنی و بعد از آن شبکه مخابراتی و  اینترنتی و سپس شبکه ­های اجتماعی  و امروزه تولید محتوی، ارزش افزوده جدی را ایجاد می­ کرد و می­ کند، در آینده نزدیک فقط تکنولوژی فراوری اطلاعات حاصل از مراجعه کاربران (Big Data) ارزش افزوده اصلی را ایجاد خواهد کرد.

تهیه کننده فیلم «رقص در غبار» ادامه داد: با این اوصاف بازاریابی در این حوزه باید شاهد تغییرات جدی­ تر از آن­چه که انتظار داریم، باشد. در حال حاضر هم سیستم دیجیتال مارکتینگ کاملا تخصصی و به شکل کلاس‌های درس و دانشگاهی در حال آموزش داده شدن است. حتی شرکت گوگل دو دوره آموزشی مبتدی و مجانی برای علاقمندان روی شبکه­ ها اینترنتی ارائه می­ کند که به راحتی قابل دسترسی هستند.

دیجیتال قرارداد روایت در سینما را تغییر داده است

تغییرات در سینمای ایران در بیش از دو دهه ورود دیجیتال به این هنر و صنعت تنها مربوط به مباحث فنی سینما نبوده است بلکه در حوزه نقد نویسی هم با تغییرات روبرو بوده‌ایم.

هوشنگ گلمکانی دبیر شورای نویسندگان مجله سینمایی فیلم معتقد است: ورود دیجیتال به سینما باعث شده بسیاری از قراردادهای ساختاری و روایتی در سینما تغییر کند.

وی درباره تغییر در شیوه‌های نقد نویسی در سینمای ایران گفت: ورود دیجیتال به زندگی بشر ساختارهای زیست اجتماعی انسان را تغییر داده و به تبع سینما هم جزئی از این تغییر ساختار است که همه جنبه‌های این حرفه از جمله نقد نویسی را تحت الشعاع قرار داده است. به اعتقاد من ورود دیجیتال به سینما باعث شده قراردادهای ساختاری و روایتی در سینما تغییر کند ولی با وجود چنین تغییراتی بسیاری از منتقدان سینما همچنان بدون توجه به تغییر ساختار براساس مناسبات نقد نویسی کلاسیک فیلمی را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

این نویسنده سینمایی در پایان گفت: با وجود تغییرات ساختاری و ماهوی دیگر نمی‌توان برپایه یک متد مشخص طول و عرض یک فیلم را اندازه گیری کرد و منتقدان به ویژه منتقدان جوانی که تازه پا به این حوزه گذاشته‌اند باید موقعیت مهم حضور دیجیتال در سینما را درک کنند و براساس تغییراتی که در ساختار و نوع روایت فیلم‌های سینمایی ایجاد شده نقدهای خود را بنویسند.