سفر تاریخی روحانی به عراق؛ فرصتی برای تفاهم های جدی

دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران قرار است فردا دوشنبه به دعوت رسمی رئیس جمهوری و نخست وزیر عراق، در راس یک هیات بلندپایه به این کشور سفر کند.

رئیس جمهوری اسلامی ایران در سفر سه روزه به عراق همچنین با سفر به کربلای معلا و نجف اشرف ضمن زیارت عتبات عالیات، با تنی چند از مراجع عظام تقلید دیدار و گفتگو خواهد کرد.

بسیاری از مقامات دو کشور و ناظران سیاسی این سفر را که پس از گذشت نیم قرن روابط پر افت و خیز، 40 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و 15 سال پس از سقوط رژیم دیکتاتوری صدام و استقرار نظام جدید سیاسی در عراق صورت می گیرد، بسیار حائز اهمیت دانسته و آن را نقطه عطفی در تاریخ دو کشور ارزیابی می کنند.

در همین راستا محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه روز شنبه برای انجام مقدمات این سفر تاریخی وارد بغداد شد و در بدو ورود در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا تاکید کرد: سفر آتی دکتر روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به بغداد، فرصتی مناسب برای رسیدن به تفاهم های جدی میان تهران و بغداد است.

ظریف تصریح کرد: سفر دکتر روحانی به عراق، سفری تاریخی و فرصتی نیکو برای رسیدن به تفاهم های جدی میان دو کشور است.

وی درخصوص برنامه های سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق، به بحث و گفتگو درخصوص موضوعات سیاسی و همکاری های اقتصادی از جمله در حوزه ترانزیت، انرژی و صنعت میان مقامات دو کشور اشاره کرد.

ظریف گفت: در طول این سفر همچنین درباره موضوعات مربوط به همکاری های مرزی گفتگو صورت خواهد گرفت.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره به دامنه گسترده روابط و همکاری های تهران بغداد گفت: ما در حوزه های مختلف از بهداشت تا امنیت با عراق همکاری های خوبی داریم و امیدواریم در این سفر نیز بتوانیم توافقاتی را بین دو کشور به انجام برسانیم.

ظریف در پاسخ به سوالی درخصوص تلاش برخی کشورها برای تخریب میان تهران و بغداد، گفت: ایران و عراق دو کشور همسایه با مشترکات فراوان جغرافیایی، مرزی و فرهنگی و اجتماعی هستند و هیچ کشوری حق ندارد در روابط خارجی این دو کشور دخالت کند.

وزیر امور خارجه کشورمان افزود: دخالت دیگران در روابط خارجی ایران و عراق سبب می شود خود آنها فرصت هایی که دارند از دست بدهند اما نمی توانند با این دخالت ها روابط میان دو کشور را متاثر کنند.

در پاسخ به سوال دیگری در خصوص برنامه های سفر دکتر روحانی به بغداد، کربلا و نجف گفت: آقای دکتر روحانی در بغداد دیدارهای متعددی با همه مقامات ذیربط، مسوولان سیاسی، احزاب، نخبگان، سران عشایر و سران مذاهب خواهد داشت و در کربلای معلا و نجف اشرف نیز ضمن زیارت عتبات عالیات به دیدار مراجع عظام خواهد رفت.

'ایرج مسجدی' سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد گفت که سفر روحانی به بغداد در برگیرنده امضای چند توافقنامه بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و عراق است.

وی اضافه کرده است که این توافقنامه ها در زمینه خط آهن بین شهر خرمشهر و بصره، ایجاد و توسعه شهرک های صنعتی، روادید سفر بین دو کشور، مسائل گمرکی و همکاری های بهداشتی و پزشکی است.

مسجدی تاکید کرد که انتظار می رود سفر روحانی به بغداد منجر به ارتقا روابط دو جانبه در بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شود.

وی حجم پیش بینی شده تبادلات تجاری بین دو کشور را 20 میلیارد دلار در طول سال های اندک آینده عنوان کرد و گفت: در حال حاضر عراق اولین هدف صادرات کالاهای ایرانی است و از کشورهای چین و ترکیه در این زمینه پیشی گرفته است.

ایرج مسجدی خاطر نشان کرد که انتظار می رود که تا مارس 2020 (اول فروردین 1399) بیش از40 نمایشگاه اختصاصی ایرانی در عراق برگزار شود.

وی میانگین افزایش سالانه تبادلات تجاری را بین دو کشور 2.5 میلیارد دلار ذکر کرد و گفت که فروش برق و گاز به عراق در افزایش این نرخ اثرگذار بوده است.

مسجدی در پاسخ به مطالبات بازرگانان و فعالان اقتصادی درعراق در خصوص لغو روادید بین دو کشور گفت که در حال حاضر پیش نویس تسهیل صدور روادید سفر بازرگانان و فعالان بخش اقتصادی و صنعتی بین دو کشور تهیه شده است.

** نگاهی به تاریخچه روابط ایران و عراق

روابط بین ایران و عراق یکی از پر افت و خیزترین روابط میان دو کشور همسایه و همچنین بی سابقه در تاریخ دو کشور در تاریخ معاصر به شمار می رود که طی آن صدام که خود بانی توافق 1975 مشهور به قرارداد الجزایر بود پس از شش سال و با این تصور که می تواند از اوضاع آشفته ماههای نخست پس از انقلاب در ایران بهره برداری کند، آن را یکطرفه ملغی اعلام و در 31 شهریور 59 جنگ تحمیلی را بر ایران تحمیل کرد.

صدام در این سودا بود که با استفاده از شرایط جدید، کل اروند رود (شط العرب) و ماورای آن را تصاحب کند و اشغال آبادان و خرمشهر هم در این راستا صورت گرفت اما رهبری داهیانه حضرت امام خمینی (ره) و بیداری و حرکت جهادی اقشار مختلف مردم و حماسه آفرینی ارتش، سپاه و بسیج به سرعت معادله جنگ را تغییر داد و سرانجام صدام مجبور شد بار دیگر به این توافق برگردد و صدام این امر را رسما اعلام کرد.

پس از پذیرش قطعنامه 598 جمهوری اسلامی ایران به سرعت روند عادی سازی روابط را با عراق پیش برد که در تبادل اسرا و عملیات تفتیش پیکرهای شهدا در مرزهای دو کشور و سفر زائران ایرانی به زیارت عتبات عالیات آغاز شد.

جمهوری اسلامی ایران در طول حمله عراق به کویت (1990)، رهبران عراق را از این کار منع کرد اما وقتی ملت عراق در معرض تحریم ها و محاصره قرار گرفت یکی از مواضع شرافتمند انسانی را اتخاذ کرد.

ایران در این برهه به اشکال مختلف درصدد کمک به مردم عراق درآمد و در همین برهه بود که سفر زائران ایرانی به عراق آغاز شد تا هم نوعی کمک اقتصادی به اقتصاد بیمار عراق باشد و هم زائران ایرانی بعد از سال ها دوباره به زیارت عتبات عالیات در نجف و کربلا و کاظمین و سامرا مشرف شوند.

یکی از وزیران عراقی دوره رژیم بعث اخیرا در اظهاراتی گفته است که ایران در فروش نفت عراق در دوره تحریم های اقتصادی 13 سال نقش مثبتی ایفا کرد و به بغداد اجازه داده بود تا از طریق برخی بنادر ایران در حاشیه خلیج فارس، نفت خود را بفروشد.

در این دوران عراق 13 سال در محاصره شدید اقتصادی بود اما ایران به رغم حادثه تلخ 8 سال جنگ تحمیلی و ویرانی های ناشی از آن، ترجیح داد از موضع اسلامی و انسانی در کنار ملت عراق و نه رژیم حاکم بر عراق بایستد.

در جریان حمله نظامی آمریکا به عراق برای براندازی رژیم صدام در 29 اسفند 81، (2003) جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی بود که مخالفت خود را با این جنگ و اشغال عراق و حضور نیروهای بیگانه در خاورمیانه اعلام کرد اما در عین حال بار دیگر از نگاه برادری و همسایگی موضع مثبتی در قبال حاکمان جدید عراق اتخاذ کرد.

** روابط تهران بغداد در دوره جدید

ایران اولین کشور منطقه بود که شورای حکومتی را تایید کرد و بعد از تشکیل دولت موقت به رهبری «ایاد علاوی» در 8 تیرماه 83 جزو اولین کشورهایی بود که به این دولت تبریک گفت و نماینده دیپلماتیک خود را از سطح کاردار به سفیر ارتقا داد.

جمهوری اسلامی ایران در طول 15 سال گذشته با همه دولت های موقت، گذار و انتخابی عراق همکاری های خوبی داشته و حاصل این روابط امروز در سطح تبادلات تجاری و همکاری های اقتصادی و گردشگری دینی و سیاحتی و درمانی بین دو کشور به شکل مثبتی منعکس شده است.

سطح روابط تجاری غیر نفتی به طور میانگین شش میلیارد دلار و حجم همکاری های اقتصادی بالغ بر 12 میلیارد دلار و علاوه بر همه اینها سالانه 5 میلیون نفر از دو کشور برای گردشگری دینی یا سیاحتی و یا درمان در حال رفت و آمد بین دو کشور هستند.

ایران در حال حاضر تنها کشور تامین کننده انرژی برق به میزان یک هزار و 350 مگاوات در ساعت برای عراق است و حجم صادرات گاز برای تامین سه نیروگاه گازی تامین برق در عراق نیز بالغ بر 18 میلیون مترمکعب در روز است.

تاکنون فقط در زمینه انرژی، ایران نزدیک به سه میلیارد دلار طلب مالی از عراق داشت که با ساز و کار جدید مالی که به امضای روسای بانک مرکزی دو کشور در 16 بهمن ماه گذشته رسید و نیز تلاش های دیگر، دو میلیارد آن پرداخت و ما بقی نیز در مسیر پرداخت قرار دارد.

بعد از نیم قرن روابط پرفراز و نشیب بین ایران و عراق اکنون و در آستانه سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به بغداد این دو کشور یکی از بهترین شکل روابط فی مابین را در منطقه ترسیم کرده اند که به اعتقاد رهبران دو کشور می تواند الگویی برای روابط در منطقه باشد.

ایران و عراق به رغم تاریخ پر افت و خیز و جنگ هشت ساله اکنون تبدیل به عمق راهبردی همدیگر شده اند که هیچیک نمی تواند بدون دیگری ادامه حیات دهد بلکه هر طرف رشد و توسعه خود را در رشد و توسعه دیگری می داند.

تجربه جمهوری اسلامی ایران در حمایت از عراق در جنگ سه ساله با داعش (20 خرداد 93 تا 18 آذر 96) یکی از لحظه های تاریخی در تعمیق هر چه بیشتر روابط بین دو کشور بود تا جایی که امنیت آنها به هم گره خورده است.

بسیاری از کارشناسان در عراق معتقدند که ملت و دولت عراق طی این جنگ دوست و دشمن خود را در منطقه و جهان شناختند و فهمیدند که تنها دوست دوران شدت و سختی جمهوری اسلامی ایران است و برای همین تحت هیچ شرایطی حاضر به کنار نهادن این دوست و همسایه خود نیستند.

عراق همواره در هر مناسبتی از جمهوری اسلامی ایران به خاطر همه حمایت هایش از این کشور در طول 15 سال گذشته تقدیر کرده اما از حمایت تهران از بغداد در جنگ با داعش همواره بطور ویژه قدردانی کرده است.

همین امر سبب شده است که بغداد امروز به صراحت و قاطعیت اعلام کند که عراق به بخشی از تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران تبدیل نمی شود.

عراق به رغم همه فشارها و فریبکاری هایی که آمریکا و متحدانش در منطقه برای دور نگه داشتن این کشور از جمهوری اسلامی ایران انجام می دهند، اما اراده دولت و جناح های سیاسی و از همه مهمتر خواست ملت عراق، وفاداری به ایران و عدم ترجیح دوستی های مصلحتی بر جمهوری اسلامی ایران است.

** دیدار روحانی نقطه عطف روابط

کارشناسان پیش بینی می کنند که سفر دکتر روحانی به بغداد و مذاکرات و توافقاتی که قرار است در این سفر میان مقامات دو کشور صورت گیرد، می تواند بیش از پیش زمینه ساز ورود قدرتمند ایران در مرحله بازسازی عراق شده و سرنوشت دو کشور را بیشتر از قبل به هم گره بزند و این دو کشور در آینده با تکیه بر این روابط راهبردی دو جانبه، چهره منطقه را تغییر دهند.

دولتمردان امروز عراق همانند رهبران جمهوری اسلامی ایران اکنون به این باور رسیده اند که منطقه خاورمیانه با اتکال بر توانمندی های درونی و ذاتی خود بدون نیاز به عامل خارجی، احتیاج به یک نظام جدید منطقه ای دارد.

شکل این نظام منطقه ای که رویکرد دو کشور بر آن متفق القول هستند، مبتنی بر توسعه و تحکیم روابط اقتصادی و گسترش روابط مردمی و ایجاد یک اتحاد واحد در منطقه بدون دخالت خارجی است، موضوعی که دست کم در ماههای اخیر بارها مورد تاکید مقامات ارشد دو کشور قرار داشته است.

بر این اساس اهمیت سفر سه روزه دکتر روحانی به عراق به اندازه ای است که علاوه بر دو کشور، دوستان و دشمنان دو طرف نیز در سطح منطقه و جهان نظاره گر چگونگی و نتایج عملی آن هستند و همانند ناظران، آن را نقطه عطفی در روابط تاریخی تهران بغداد می دانند.